سرانه مصرف شیر ایرانیان آب رفت

آمارهای صنایع لبنی ایران از کاهش 18.7درصدی سرانه مصرف شیر و لبنیات در کشور و سقوط مصرف سالانه از 95کیلو به 80کیلو حکایت دارد؛ این در حالی است که براساس توصیه‌های سازمان بهداشت جهانی، هر فرد باید سالانه 150کیلوگرم شیر و مواد لبنی مصرف کند و در سند چشم‌انداز 1404نیز سرانه مصرف لبنیات کشور 120کیلو برآورد شده بود. به گزارش همشهری، تولید شیر خام در ایران در چهار دهه گذشته با جهش 4.8برابر مواجه شده و از حدود 2.3میلیون تن در ابتدای انقلاب به بیش از ۱ میلیون تن در سال ۹۸رسیده است. این جهش چشمگیر در تولید از یک‌سو به‌خودکفایی کشور در تولید مواد لبنی منجر شده و از سوی دیگر ایران را به یکی از صادرکنندگان این محصولات تبدیل کرده است؛ اما همزمان به‌واسطه افزایش فشار معیشتی به مردم، به‌خصوص در دهک‌های فقیر و متوسط، مصرف داخلی این اقلام به‌تدریج کم و کمتر شده و تقریباً به نصف میانگین توصیه شده توسط سازمان بهداشت جهانی رسیده است.

بی‌مهری به شیر مدارس
سرانه مصرف سالانه لبنیات در ایران هم‌اکنون ۸۰ کیلوگرم است که با ۱۵۰ کیلوگرم توصیه شده سازمان بهداشت جهانی و همینطور ۱۲۰ کیلوگرم هدف‌گذاری شده در سند چشم‌انداز 1404 فاصله چشمگیری دارد. در حقیقت فعلاً سرانه مصرف شیر و لبنیات در ایران معادل 53درصد میزان توصیه شده از سوی سازمان بهداشت جهانی و 66درصد هدف‌گذاری سند چشم‌انداز است. این کاهش مصرف سرانه از یک‌سو ناشی از رشد قیمت اقلام خوراکی و حذف تدریجی اقلام لبنی از سبد مصرف خانوارهاست و از سوی دیگر نتیجه حذف شیر رایگان از برنامه غذایی مدارس است که بعد از دولت اصلاحات دچار سیاست‌های انقباضی شد. حتی برنامه توزیع شیر رایگان در مدارس 8استان کم برخوردار که قرار بود در سال گذشته انجام شود، به‌قدری ناقص و غیرمستمر انجام شد که عملاً تأثیر چندانی در بهبود مصرف سرانه شیر و لبنیات در کشور نداشت. متولیان انجمن صنایع فراورده‌های لبنی کشور معتقدند حدود دوسوم از کاهش 18.7درصدی سرانه مصرف شیر کشور ناشی از حذف شیر رایگان مدارس بوده که با احیای این طرح می‌تواند بازیابی شود.

لبنیات و توسعه مناطق محروم
ساختار سنتی تولید لبنیات در ایران باعث شده بخش قابل توجهی از شیر کشور در مناطق روستایی و نقاط کمتر توسعه‌یافته و حتی محروم تولید شود؛ اما به‌واسطه تحمیل هزینه سربار صنایع لبنی به قیمت محصولات نهایی این صنعت، کاهش قدرت خرید بازار داخلی و محدودیت و مشکلات در صادرات محصولات لبنی، در اغلب دوره‌ها قیمت خرید شیر یا همان ماده اولیه صنایع لبنی با قیمتی ناعادلانه و فاقد حاشیه سود معقول برای دامداران تعیین شده که مستقیم و غیرمستقیم به چالشی برای توسعه این بخش بااهمیت از اقتصاد ایران تبدیل شده است. به‌عنوان‌مثال، در اوایل دهه90 به‌واسطه تشدید خشکسالی در کشور و افزایش قیمت نهاده‌های دامی، دولت وقت قیمت خرید تضمینی شیر را به بالای هزار و 400تومان رساند اما صنایع لبنی در بهترین حالت قیمت پیشنهادی خود را 30درصد کمتر از قیمت تضمینی تعیین کردند و ازآنجایی‌که دامداران قادر به انباشت شیر نبودند، به‌ناچار تا سال96 با همین فرایند با صنایع لبنی کنار آمدند. در حقیقت توسعه پایین‌دستی صنعت کشاورزی ایران در حوزه تولید شیر باعث شکل‌گیری رقابت در فروش شیر شده و قیمت را به نفع صنایع لبنی و مصرف‌کنندگان نهایی کاهش داده و در مقابل شرایط تولیدکننده حوزه کشاورزی را بدتر کرده است. به گزارش همشهری، رفع مشکلات صنایع لبنی و محدودیت‌های قیمت‌گذاری در این حوزه می‌تواند به کلیدی برای توسعه ماندگار کشور از مسیر کمک به حوزه تولید کشاورزی تبدیل شود و اهداف صادراتی محصولات لبنی را نیز محقق کند.


غفلت از ظرفیت 3میلیارد دلاری

بنا بر اطلاعات مرکز آمار ایران، تولید شیر خام در کشور سالانه به ۸میلیون تن می‌رسد که حدود ۶میلیون تن آن جذب صنعت لبنیات می‌شود. همچنین ظرفیت کل کارخانه‌های صنایع لبنی کشور برحسب مجوز بهره‌برداری صادر شده از وزارت صنعت به ۱۶میلیون تن و برحسب فعالیت واقعی حدود ۱۲میلیون تن است. همچنین آمارهای انجمن صنایع لبنی از صادرات 450هزار تن محصولات لبنی به ارزش 750میلیون دلار حکایت دارد که در مقایسه با صادرات بسیاری از حوزه‌های تولیدی کشور، رقم قابل‌توجهی محسوب می‌شود؛ اما فعالان این حوزه معتقدند صنایع لبنی ایران چنان ظرفیتی دارد که می‌تواند در یک چشم‌انداز 5ساله، صادرات خود را به 3میلیارد دلار هم برساند. البته تحقق این امر نیازمند توقف دخالت دولت در قیمت‌گذاری و  تقویت بازارهای صادراتی این صنعت، احیای طرح توزیع شیر رایگان در مدارس، جلوگیری از تحمیل تورم به معیشت مردم و کاهش قدرت خرید تقاضاست.