اینترنت اشیا از اتهام جاسوسی تا عامل رفاه

عمادالدین قاسمی‌پناه _ خبرنگار
امسال زندگی در خانه، برای میلیاردها نفر در سراسر جهان، مفهومی تازه پیدا کرده است. آپارتمان‌ها و خانه‌ها به محل کار، سالن ورزشی و مدرسه تبدیل شده‌اند که همگی به‌دلیل تعطیلی این مکان‌هاست. این شرایط به این معنی است که بسیاری از ما بیشتر وقت خود را با گجت‌هایی سپری می‌کنیم که پیش از این به خانه هایمان آورده‌ایم. این گجت‌ها همان دستگاه‌های به‌اصطلاح هوشمند متصل به اینترنت هستند که با صدای ما یا از طریق اپلیکیشن‌های موبایل کنترل می‌شوند. بی بی‌سی در گزارشی نوشته است: از دستیاران مجازی مانند الکسای آمازون، سیری اپل و Google Home گرفته تا لامپ‌های هوشمند، کتری‌ها، دوربین‌های امنیتی و ترموستات، همگی با عنوان اینترنت اشیا (IoT) شناخته می‌شوند. اکنون بسیاری از لوازم خانگی T دارای حسگر و قابلیت اتصال به شبکه‌های بی‌سیم هستند که امکان جمع‌آوری اطلاعات مربوط به نحوه استفاده از این وسایل و ارتباط با سایر دستگاه‌های موجود در خانه را فراهم می‌کنند. در سال 2017 تخمین زده شد که 27میلیارد دستگاه متصل به IoT وجود دارد و همچنین پیش‌بینی می‌شود که این شبکه هر سال 12درصد رشد می‌کند تا در سال 2030 به بیش از 125میلیارد دستگاه برسد.

ابزارهایی برای رفاه و ایمنی

این امید متصور است که دستگاه‌های هوشمند با کمک به دیجیتال‌کردن و خودکار کردن زندگی ما، باعث صرفه‌جویی در زمان و فعالیت‌های ما در خانه شوند. لذت بردن از اخبار به‌روز دنیا، روشن و خاموش کردن چراغ‌ها با یک دستور ساده یا وجود ترموستاتی که بتواند بیاموزد چه زمانی برای گرم کردن اتاق‌ها فعال شود، دشوار نیست. آنها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که زندگی ما راحت‌تر و در وقت ما صرفه‌جویی شود و همچنین ایمنی را برای ما به ارمغان بیاورند. شما می‌توانید از آیفون‌های ویدئویی متصل به اینترنت که بسیاری از مردم اکنون کنار درِ خانه‌ها دارند استفاده کنید. آنها این امکان را فراهم می‌کنند که ساکنان خانه ببینند چه‌کسی پشت در است و بدون اینکه در را باز کنند و در معرض ویروس کرونا قرار بگیرند، با او صحبت کنند. در عین حال، این دستگاه‌های خودکار خطر انتقال ویروس را کاهش می‌دهند. طبق اعلام شرکت فناوری ABI Research، فروش دستگاه‌های هوشمند به‌خاطر شیوع ویروس کرونا تا 30درصد (در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته) افزایش می‌یابد. یکی از مدیران این شرکت می‌گوید: خانه هوشمندتر می‌تواند خانه‌ای امن‌تر باشد.

آغاز نگرانی‌ها

با این حال، عده‌ای به ‌خاطر بعضی از خطرات، از اینکه خانه خود را با این وسایل هوشمند شریک شوند، می‌ترسند و نگران هستند که این ابزارهای امنیت‌بخش تبدیل به سلاحی برای سوءاستفاده خانگی شوند.
اگرچه روش‌های بسیاری برای افشای سوءاستفاده‌ها و کنترل‌های گوناگون در خانواده‌ها وجود دارد، اما این فناوری فرصت‌های جدیدی را برای سوءاستفاده‌کنندگان فراهم می‌کند تا بتوانند قربانیان خود را کنترل، آزار و اذیت کنند. خصوصا موبایل می‌تواند امکان ردیابی و نظارت بر فعالیت‌های شریک زندگی یا کودکان را بدون رضایت و آگاهی آنها فراهم کند. در مطالعه‌ای که در سال 2018 از سوی پژوهشگران مؤسسه
Cornell Tech در نیویورک انجام شد، حتی مشخص شد که توسعه‌دهندگان اپلیکیشن‌های ردیابی انتظار دارند که از این اپلیکیشن‌ها برای چنین کاری استفاده شود. وقتی پژوهشگران از 11شرکت که اپلیکیشن‌های «امنیت کودک» یا «یافتن تلفن من» را توسعه داده بودند، پرسیدند که «آیا محصول آنها می‌تواند برای ردیابی تلفن[شریک زندگی] بدون اطلاع آنها استفاده شود؟»، 8شرکت پاسخ مثبت دادند.

ابزارهای کنترل‌گر

با توجه به تعداد فزاینده دستگاه‌های موجود در خانه‌های ما که توانایی گردآوری داده‌های مربوط به حرکات و رفتار روزانه ما را دارند، اینترنت اشیاء دارای پتانسیل تغییر در چگونگی سوءاستفاده از این نوع فناوری است. آیفون‌ها و دوربین‌های ویدئویی متصل به اینترنت این امکان را فراهم می‌کنند که شما از هر جای دنیا، آنچه را دیگران انجام می‌دهند، تماشا کنید. سنسورهای درها می‌توانند بیرون رفتن افراد را آشکار کنند و استفاده از لامپ‌های هوشمند می‌تواند رفت‌وآمد ساکنان خانه را بین اتاق‌ها نشان دهد. قفل‌های متصل به اینترنت می‌توانند ورود به بعضی از اتاق‌ها را محدود کنند یا حتی مانع خروج یک فرد از خانه خود شوند. دستیاران مجازی که با صدا کنترل می‌شوند، با سؤالاتی که از آنها پرسیده می‌شود، می‌توانند جزئیات مفصلی ارائه دهند و تاریخچه و داده‌های شخصی را جست وجو کنند که به‌راحتی روابط افراد را دچار تنش می‌کند. این سیستم‌ها همچنین نیاز به یک حساب کاربری دارند. این حساب کاربری یک رمز عبور محافظت‌شده را در اختیار یک فرد مشخص در خانه قرار می‌دهد تا سیستم را کنترل کند.

شیوع خشونت خانگی

در سراسر جهان، تقریبا یک سوم از زنان به‌نوعی سوءاستفاده جسمی یا آزار جنسی را از سوی شریک زندگی خود تجربه کرده‌اند. چنین اقداماتی باعث افسردگی، سقط جنین، کاهش وزن کودکان هنگام تولد و ریسک بیشتر برای ابتلا به HIV می‌شود. 
در برخی موارد، سوءاستفاده می‌تواند به قتل منجر شود. حدود 38درصد از کل زنانی که در جهان کشته می‌شوند به‌دست شریک فعلی یا سابق خود به قتل می‌رسند.
لوئیز هوارد، استاد روانپزشکی پریناتال در کالج کینگ لندن، می‌گوید: خشونت خانگی مرسوم است و به قدری عادی است که مردم کمتر درکی از آن دارند.
سوءاستفاده خانگی هم مانند یک ویروس از طریق تماس نزدیک گسترش می‌یابد. در لبنان مطالعه‌ای در سال 2017 منتشر شد که نشان می‌داد کودکانی که شاهد خشونت در خانه خود بوده‌اند، در بزرگسالی 3برابر بیشتر مرتکب خشونت علیه شریک زندگی خود شده‌اند.

افزایش شکایت‌ها

مقیاس سوءاستفاده از فناوری تا حد زیادی ناشناخته است. در انگلستان، مؤسسه خیریه رفیوجی(Refuge) که مربوط به زنان است، 920مورد سوءاستفاده از فناوری را فقط از ژانویه تا آگوست سال 2019 اعلام کرده است. اما این نهاد، تنها یک مؤسسه خیریه است و قربانیان و بازماندگان برای دریافت خدمات و پشتیبانی می‌توانند به آن مراجعه کنند. مؤسسات خیریه در آمریکا از تماس افرادی گزارش می‌دهند که با نمونه‌هایی مانند ترموستات هوشمند و بلندگوهای هوشمند مورد سوءاستفاده خانگی قرار گرفته‌اند. در این شرایط دمای اتاق به‌طور ناگهانی افزایش می‌یابد، نیمه‌شب موسیقی با صدای بلند از اسپیکرها پخش می‌شود و کد درها هر روز بدون هیچ توضیحی تغییر می‌کند.
به گفته کارشناسان امنیت سایبری کسپراسکای، تعداد افرادی که به‌اصطلاح «stalkerware» را کشف کرده‌اند، 35درصد افزایش یافته است. stalkerware نرم‌افزاری است که برای نظارت بر پیام‌های یک دستگاه، ضبط فعالیت صفحه نمایش آن، ردیابی محل دستگاه و دسترسی به دوربین‌های آن طراحی شده است.

حمایت‌های محدود

در دنیای بسیار سریع پهن‌باند و دستورات سریع صوتی، قربانیان سوءاستفاده از طریق IoT از راهنمایی‌ها و گروه‌های پشتیبان کمی برخوردارند. رفیوجی(Refuge) تنها مؤسسه خیریه در انگلیس است که گروهی را برای مشکل رو به رشد سوءاستفاده از فناوری تشکیل داده است. تانچر دریافته است که بیشتر کارکنان واحد پشتیبانی این خیریه نمی‌دانند IoT به چه معنی است یا یک مرکز هوشمند چه کاری می‌تواند انجام دهد. راهنماهای این مرکز به جای ارائه کمک و پشتیبانی، حتی ممکن است باعث سوءاستفاده‌های بیشتری شوند. به‌عنوان نمونه به کسانی که مشکوک به دیده‌شدن و نظارت هستند یک پیشنهاد مشترک مبنی بر تغییر رمز عبور دستگاه‌ها داده می‌شود. اما وقتی شریک زندگی متوجه شود که اطلاعات امنیتی تغییر کرده است، ممکن است به‌دلیل این تغییر ناگهانی، بیشتر مشکوک و این موضوع باعث درگیری شود. البته، تغییر ندادن گذرواژه‌ها هم ممکن است به همان اندازه خطرناک باشد، چراکه ممکن است به فرد کنترل‌کننده اجازه دهد که از دور زندگی فرد دیگر را به‌طور دائم زیرنظر بگیرد. تانچر می‌گوید که نمی‌توان یک جزوه مشاوره واحد درباره سوءاستفاده‌های مربوط به IoT را به همه قربانی‌ها توصیه کرد. اما هنگامی که کسی خواستار پشتیبانی است و با آخرین Amazon Echo یا Google Home Hub آشنا نیست باید بتواند با کسی صحبت کند تا با توجه به شرایط فعلی‌اش، انجام برخی از اقدامات خاص را ارزیابی کند. چنین سیستمی قبلا در استرالیا شکل گرفته است. دولت استرالیا تحت هدایت جولی اینمان گرانت، کمیسر eSafety، یک واحد متمرکز برای محدود کردن سوءاستفاده از فناوری در اختیار دارد که قربانیان و بازماندگان می‌توانند از این طریق پشتیبانی‌های لازم را درخواست و دریافت کنند.

 آگاهی از زوایای اینترنت اشیا 

ایرینا براس، مدرس تنظیم مقررات، نوآوری و سیاست‌های عمومی در University College London که در زمینه ظهور تکنولوژی‌ها مطالعه می‌کند، می‌گوید: مصرف‌کنندگان باید هنگام خرید وسایلی که با اینترنت اشیا کار می‌کنند و همچنین از آنچه وارد خانه خود می‌کنند، آگاه باشند. من فکر می‌کنم فعلا آگاهی چندانی در این مورد وجود ندارد. پیش از این، شما لازم بود یک دستگاه خاص یا مثلا حداکثر 2دستگاه مثل کامپیوتر و گوشی که به اینترنت متصل می‌شوند داشته باشید، اما اکنون، دستگاه‌هایی در محیط خانه هستند که اتصال آنها کاملا نامرئی است [و] مصرف‌کنندگان از اتفاقاتی که این اتصال‌ها ایجاد می‌کنند آگاهی ندارند. اکنون، دستگاه‌های هوشمند تقریبا کم‌هوش هستند. ویژگی اصلی آنها قابلیت بی‌سیم و اتصال به سایر دستگاه‌های خانه است. برچسب «هوشمند» نادرست است. اما این وضعیت احتمالا تغییر می‌کند. از آنجا که سیستم‌های IoT، بیشتر از هوش مصنوعی استفاده می‌کنند و خودکارتر می‌شوند، همه ما باید خودمان را در مورد چگونگی استفاده و سوءاستفاده از آنها آماده کنیم و آموزش ببینیم.

سوءاستفاده از تکنولوژی
لئونی تانچر، مدرس و پژوهشگر اصلی پروژه «جنسیت و اینترنت اشیاء» در University College London که به‌دنبال روش‌هایی است تا دستگاه‌های هوشمند خانه‌ها تبدیل به ابزار سوءاستفاده نشوند، می‌گوید: هیچ توسعه‌دهنده IoT در «سیلیکون ولی» این سیستم‌ها را به‌منظور سوءاستفاده از چنین تکنولوژی‌هایی نمی‌سازد. توسعه‌دهندگان، این سیستم‌ها را با درنظر گرفتن یک خانواده معمولی می‌سازند [و] تصورشان بر این است که کسانی که در یک فضای مشترک زندگی می‌کنند، از جمع‌آوری [اطلاعات] خود راضی هستند. اما همیشه اینطور نیست. در سال 2018 یکی از نخستین پرونده‌های مشهور دادگاه درباره سوءاستفاده از IoT با حکم 11‌ماه زندان مختومه شد. راس کرنس به‌دلیل استراق سمع از همسرش از طریق میکروفون جاسازی شده روی صفحه‌ای که برای کنترل گرمایش و چراغ‌های داخل خانه آنها استفاده می‌شد، گناهکار شناخته شد. این پرونده تصویر ناخوشایندی از سوءاستفاده‌های خانگی است. اگرچه سوءاستفاده خانگی از نظر تاریخی با خشونت‌های فیزیکی و جسمی تعریف شده است، اما درک ما از سوءاستفاده خانگی به سرعت در حال تغییر است.