مدیریت بحران
تهران می‌لرزد و فرو می‌نشیند
فرونشست‌های زمین در مناطق مرکزی پایتخت افزایش یافته و بر این اساس اقدامات کنترلی در دستور کار قرار گرفته است
نه باید ترسید و نه باید به بی‌خیالی زد؛ از اینکه بحران‌های متعددی تهران را تهدید می‌کند و در بین آنها، زلزله، سیل و فرونشست 3بحران اصلی به شمار می‌روند. به همین‌خاطر به جای آنکه تنها دلهره به جان‌مان بیندازیم، بهتر است آماده شویم. از آن مهم‌تر، این مسئولان هستند که به‌عنوان قانونگذاران و مجریان، برای افزایش سطح پیش‌بینی و آمادگی و جلوگیری از آسیب‌ها باید تلاش بیشتری به خرج دهند؛ وگرنه یا زلزله مناطقی را اساسی می‌تکاند یا فرونشست، نقاطی را می‌بلعد یا سیل چند جایی را با خود می‌برد. به گزارش همشهری، دهمین 3هفته پیش بود که زلزله نیمه‌های شب 19اردیبهشت، بسیاری از تهرانی‌ها را حسابی وحشت‌زده کرد و بی‌اغراق خیلی زود فراموش شد. اما بعد از ظهر چهارشنبه هفته گذشته دوباره زمین‌لرزه‌ای با بزرگی 4ریشتر در حوالی دماوند رخ داد تا تلنگری باشد که این بحران را باید جدی گرفت. نمونه دیگر نتیجه دست روی دست گذاشتن درباره برخی از بحران‌های تهران را می‌توان فرونشست‌هایی دانست که تعدادشان به‌طور قابل توجهی در بعضی از محله‌ها افزایش یافته است. گاهی اوقات در برخی از خیابان‌های شهر یکباره گودالی درست می‌شود به اندازه یک ساختمان 3طبقه؛ گودال‌هایی که به‌اندازه 10تا خودرو حجم دارند و می‌توانند عده‌ای را هم به کام مرگ بکشانند. شاید جالب باشد بدانید که در همین دوران کرونایی و در سال جدید در پی افزایش حجم بارش‌ها، 65مورد فرونشست زمین در مرکز تهران رخ داده که باعث تخریب تعدادی از ساختمان شده است.
عوامل 30 تا 40ساله
پایش‌های سازمان نقشه‌برداری کشور نشان می‌دهد که پدیده فرونشست در پایتخت کشور، رو به افزایش گذاشته است. به‌گونه‌ای که اگر پیش‌تر، فرونشست‌های زمین اغلب در دشت‌های جنوبی تهران رخ می‌دادند اما از محدوده بزرگراه آزادگان به داخل شهر تهران نفوذ کرده‌اند. از سوی دیگر نشست‌هایی در منطقه9 تهران و حوالی میدان آزادی گزارش شده که زنگ خطری از این لحاظ به‌حساب می‌آیند. علاوه بر این، خروجی‌های راه‌آهن تهران - جنوب و تهران - تبریز، شاخه‌های جنوبی مترو به سمت اسلامشهر و حرم مطهر حضرت امام خمینی، و همچنین بخش‌هایی از خطوط مترو در مرکز شهر و نیز بخشی از فرودگاه مهرآباد تهران، در محدوده مخاطره‌آمیز فرونشست‌های زمین قرار گرفته‌اند.
در گزارش سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور نیز به استناد اندازهگیریهای صورت گرفته آمده که در جنوب غرب شهر تهران فرونشست سالانه حدود 21سانتی‌متر در سال عنوان شده است. این مطالعات برداشت بیش از حد مجاز از منابع آب زیرزمینی، ضخامت لایه رسوبی و ویژگی‌های مهندسی رسوبات را عامل اصلی ایجاد این پدیده می‌داند.
رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، اما از یک‌طرف درباره خطر فرونشست‌های زمین هشدار می‌دهد و از سوی دیگر اعلام می‌کند که اقدامات خوبی برای کنترل آنها صورت گرفته است. رضا کرمی‌محمدی می‌گوید: «بیشتر فرونشست‌ها به‌دلیل کاهش آب‌های زیرزمینی روی می‌دهد؛ پدیده‌ای که از اتفاقات طی ۳۰سال گذشته ناشی می‌دهد. نکته اینجاست که نمی‌توانیم یک پدیده‌ای را که طی ۳۰ تا ۴۰سال اتفاق افتاده است به سرعت از بین ببریم. بلکه به همین میزان برای رفع این مشکل زمان نیاز داریم. به همین دلیل، برنامه تفکیک سیستم دفع آب باران از فاضلاب در دستور کار قرار دارد.»
پساب به‌جای منابع زیرزمینی
ماجرا از این قرار است که طبق اعلام سازمان آب منطقه‌ای تهران، ۴۰درصد از لوله‌های شهر تهران دارای نشتی هستند و همین موضوع باعث می‌شود خاک مرطوب و سست شود. زمانی که میزان بارش‌ها افزایش می‌یابد، به‌دلیل سستی خاک و برداشت‌های بیش از اندازه از منابع زیرزمینی، همه‌‌چیز را برای فرونشست در برخی از نقاط مهیا می‌کند. کرمی محمدی اما می‌گوید که طبق رصدهای صورت‌گرفته در خیابان‌هایی که احتمال فرونشست وجود داشته، اقدامات لازم انجام شده که نمونه‌اش خیابان مولوی است. او می‌افزاید: «سازمان فاوای شهرداری تهران ۴دستگاه جی‌پی‌اس به‌منظور رصد مناطق تحت فرونشست در اختیار دارد. با تلاش انجام شده از سوی سازمان پیشگیری و مدیریت بحران هم‌اکنون اطلاعات این جی‌پی‌اس‌ها به‌صورت روزانه و ماهانه در اختیار سازمان پیشگیری قرار می‌گیرد. مطالعات انجام شده از سوی مرکز مطالعات قابل توجه است و در راستای بهینه‌سازی وضعیت موجود می‌توان از آن استفاده کرد.»
اینطور که سیدحسن رضوی، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران اعلام کرده با اجرای ۴طرح در قالب 2 تصفیه‌خانه آب، جایگزینی منابع آب زیرزمینی با پساب و تعیین تکلیف چاه‌های بدون پروانه، فرونشست تهران از حالت بحرانی خارج می‌شود. او می‌گوید: « با راه‌اندازی تصفیه‌خانه هفتم تهران تاکنون ۱۰۰حلقه چاه خاموش شده است و با راه‌اندازی تصفیه خانه ششم تهران نیز تا اوایل تابستان، حدود ۱۰۰حلقه دیگر از چاه‌های آب در ابتدای دشت شهریار خاموش خواهد شد. تفاهمنامه‌ای با شهرداری تهران نیز برای جایگزین کردن پساب به‌جای برداشت از سفره‌های آب زیرزمین به امضا رسیده است. هم‌اکنون شهرداری تهران ۲۳۰میلیون مترمکعب آب از سفره‌های آب زیرزمینی برداشت می‌کند که ۲۰۰میلیون مترمکعب آن تا ۵سال آینده با پساب جایگزین خواهد شد. طبق مجوز صادر شده از سوی وزارت نیرو، چاه‌های بدون پروانه صنعتی و خدماتی در قالب بخشنامه تخصیص و چاه‌های خانگی در قالب بخشنامه تغییر کاربری، از شبکه آب شهری به منابع آب زیر زمینی، تعیین تکلیف می‌شوند.» به‌گفته رضوی، ۱۰هزار حلقه چاه آب بدون پروانه در استان و شهر تهران شناسایی شده که ۱۰درصد از آنها صنعتی است. با برنامه‌ریزی‌های انجام شده تا ۲سال آینده در مجموع ۳۰۰میلیون مترمکعب و تا ۶سال آینده ۵۰۰میلیون مترمکعب برداشت از آب‌های زیرزمینی با آب‌های سطحی جایگزین خواهد شد.
آب باران نباید به شبکه فاضلاب برود
یکی از موضوعات مهم درباره افزایش احتمال فرونشست در برخی محله‌ها، هدایت آب باران از طریق لوله‌های جدید به شبکه یکپارچه فاضلاب احداث شده است. در واقع برخی از پیمانکاران، هنگام اتصال سیستم فاضلاب ساختمان به شبکه اصلی، راه هدایت آب باران پشت‌بام را هم به شبکه وصل می‌کنند که همین موضوع روی منابع آبی زیرزمینی محدوده ساختمان و همچنین چاه جذبی داخلی اثر منفی می‌گذارد. به‌عبارت دیگر هم ورودی چاه‌های جذبی قدیمی نباید به‌طور کامل بسته شود و هم آب باران را به سمت سیستم یکپارچه فاضلاب هدایت نکرد؛ در غیر این‌صورت احتمال فرونشست بالا می‌رود.
بر همین اساس مقرر شده مهندس ناظر نظام مهندسی فقط زمانی اقدام سازنده، مجری طرح یا مالک ساختمان‌های جدید را تأیید کند که حتما روی تاسیسات ساختمان در زمینه آب و فاضلاب این مهم رعایت شده باشد که چاه جذبی در ساختمان‌ها برای آب باران وجود داشته باشد و شبکه فاضلاب داخل ساختمان نیز به سمت شبکه فاضلاب داخل کوچه‌ها هدایت شود تا شبکه باران به شبکه فاضلاب وصل نشود.
سالانه در شهر تهران حدود ۸۴۰میلیون مترمکعب آب از سفره‌های زیرزمینی برای مصرف شرب تهران برداشت می‌شود، درحالی‌که تنها ۸۰۰میلیون مترمکعب آب به سفره‌های زیرزمینی بازمی‌گردد که این به معنی ۴۰میلیون مترمکعب بیلان منفی آب در تهران است.
در همینه زمینه :
