آزادسازی سهام عدالت در شرایطی انجام می‌شود که همچنان برخی ابهام‌ها در مورد نحوه تخصیص سهام عدالت به دهک‌های جمعیتی و همینطور سازوکار اجرایی و عملیاتی آزادسازی آن وجود دارد و شواهد میدانی نشان می‌دهد که مردم نیز برای دریافت این سهام با سردرگمی مواجه شده‌اند.
به‌گزارش همشهری، بالاخره بعد از یک دهه انتظار عملیات آزادسازی سهام عدالت از سه‌شنبه 6خرداد آغاز شد. آنطور که مسئولان اعلام کرده‌اند در نخستین گام، سهامدارانی که روش مستقیم را برای مالکیت سهامشان انتخاب کرده‌اند می‌توانند سهامشان را از طریق شعب بانک‌ها بفروشند و در مرحله بعد نوبت به مشمولانی می‌رسد که روش غیرمستقیم را انتخاب کرده‌اند. البته مشمولانی که روش مستقیم را انتخاب کرده‌اند فعلا فقط مجازند تا 30درصد از سهامشان را بفروشند. بااین‌حال این روش آزادسازی سهام عدالت ابهام‌هایی را ایجاد کرده است چراکه قبلا وزارت اقتصاد در اطلاعیه‌ای اعلام کرده بود که همه مشمولان سهام عدالت می‌توانند با مراجعه به بانک‌ها سهام عدالت خود را بفروشند این در حالی است که ازنظر اجرایی فقط مشمولانی که روش مستقیم را از طریق سامانه سهام عدالت انتخاب کرده‌اند می‌توانند سهامشان را بفروشند. این موضوع منجر به سردرگمی مشمولان سهام عدالت شده است.
چه کسانی باید به بانک مراجعه کنند
وزارت اقتصاد هفته قبل در اطلاعیه‌ای اعلام کرده بود تمامی دارندگان سهام عدالت که قصد فروش قسمتی از سهام خود را دارند، می‌توانند از ۶خرداد برای فروش سهامشان به شعب بانک‌ها مراجعه کنند، حالا اما مسئولان سازمان خصوصی‌سازی می‌گویند که در مرحله اول فقط کسانی که روش مستقیم را انتخاب کرده‌اند می‌توانند تا 30درصد از سهامشان را بفروشند. در حالی‌که ظرف 2روز گذشته مشمولانی که روش غیرمستقیم را انتخاب کرده بودند هم به بانک مراجعه کرده‌اند و سفارش فروش سهامشان را ثبت کرده‌اند. همه اینها ابهام‌هایی را پیش روی مشمولان سهام عدالت ایجاد کرده و منجر به سردرگمی سهامداران شده است. ماجرا چیست؟
ماجرا از این قرار است که هر دو گروه از مشمولان سهام عدالت می‌توانند به بانک‌ها برای فروش سهامشان مراجعه کنند با این تفاوت که مشمولانی که روش غیرمستقیم را انتخاب کرده‌اند فقط می‌توانند برگه سفارش فروش سهامشان را تکمیل و به بانک بدهند و سهامشان زمانی فروخته می‌شود که شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی وارد بورس شوند. سازمان خصوصی‌سازی هم دیروز در همین رابطه توضیح داد: همانگونه که قبلا هم اعلام شده سهامدارانی که قصد فروش 30درصد از سهام خود را دارند ابتدا باید در سامانه سهام عدالت روش مستقیم را انتخاب کنند سپس برای فروش به شعب بانکی که شماره شبای آن حساب را در سامانه معرفی کرده‌اند مراجعه و با تکمیل فرم‌های مربوط نسبت به تکمیل سفارش فروش 30درصد از سهام عدالت خود و تعهدنامه مربوطه اقدام کنند. بر این اساس اطلاعات افرادی که روش مستقیم را انتخاب کرده‌اند در اختیار بانک‌های عامل قرار می‌گیرد.
همچنین سهامدارانی که به سامانه سهام عدالت مراجعه نکنند به‌صورت خودکار روش غیرمستقیم برای آنها انتخاب می‌شود. این دسته از سهامداران نیز می‌توانند با مراجعه به بانک مربوطه که قبلا شبای حساب آن بانک را برای دریافت سود معرفی کرده‌اند نسبت به ثبت سفارش فروش سهام خود در شرکت سرمایه‌گذاری استانی اقدام کنند؛ اما موضوع فروش سهام این افراد به برگزاری مجمع و افزایش سرمایه شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی و پذیرش آنها در بازار سرمایه موکول می‌شود.
درواقع مشمولانی که روش غیرمستقیم را انتخاب کرده‌اند و گفته می‌شود بیش از 80درصد از مشمولان سهام عدالت هستند باید منتظر بمانند تا از 10خرداد مراحل پذیرش سهام شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی که در آن اقامت دارند در بورس آغاز شود تا بعدازآن بتوانند سهام متعلق به‌خودشان را بفروشند چراکه درواقع آنها سهامدار شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی می‌شوند درحالی‌که سهامدارانی که روش مستقیم را انتخاب کرده‌اند به‌طور مستقیم به‌تناسب مالک 36شرکتی می‌شوند که در سبد سهام عدالت موجود است.
ابهام در نحوه تخصیص سهام عدالت
یکی دیگر از ابهام‌های پیش روی سهام عدالت نحوه و مقدار تخصیص سهام عدالت به هر نفر است. به‌طورکلی میزان سهام اختصاص یافته به مشمولان سهام عدالت متفاوت است به برخی از مشمولان یک‌میلیون تومان و به برخی دیگر از مشمولان 532هزار تومان سهام اختصاص یافته است. اکنون برای بسیاری از مشمولان سهام عدالت این پرسش ایجاد شده است که اولا میزان سهام اختصاص یافته به آنها چقدر است و چرا این میزان سهام به آنها اختصاص یافته و با سایر مشمولان متفاوت است. ازنظر شفافیت در اطلاع‌رسانی تاکنون وزارت اقتصاد و سازمان خصوصی‌سازی توضیح کاملی دراین‌باره به مشمولان ارائه نکرده‌اند و هریک از مشمولان نمی‌دانند که مالک چقدر سهام هستند اما اطلاعات کلی در مورد میزان سهام اختصاص یافته به هر نفر بیانگر آن است که این سهام به تفکیک دهک‌های جمعیتی اختصاص یافته است که پیچیدگی‌های فراوانی دارد و نهایتا منجر به آن شده است که میزان سهام عدالت دهک‌های مختلف جمعیتی متفاوت باشد.
برای شناسایی مشمولان سهام عدالت از سال۸۴ تا سال۸۹، درمجموع ۶بار تصمیم مسئولان وقت تغییر کرد. در ابتدا بنا بود این سهام به همه ایرانیانی که ۱۵سال کامل دارند با اولویت دهک‌های پایین درآمدی واگذار شود اما در آبان‌ماه سال۸۵ این تصمیم عوض شد و قرار شد سهام عدالت فقط به 2دهک پایین درآمدی برسد و نهایتا در فروردین۸۸ با تصویب آیین‌نامه اجرایی توزیع سهام عدالت، ارائه سهام عدالت به ۶دهک پایین درآمدی که ۲دهک پایین درآمدی آن با اولویت روستاییان و عشایر بود، به تصویب رسید.
نهایتا مشمولان سهام عدالتی که امروز بحث آزادسازی آن مطرح است مجموعا ۶دهک پایین جامعه را شامل می‌شوند.
برای 2گروه از این دهک‌ها که شامل مددجویان تحت پوشش کمیته امداد امام‌خمینی و سازمان بهزیستی بودند با ۵۰درصد تخفیف این سهام صادر شد و مابقی مشمولان شامل تخفیف نشدند.
از سال۸۵ تا ۹۵ حدود ۵۰درصد سود سهام عدالت از طریق سود سهام شرکت‌های سرمایه‌پذیر پرداخت شد و این 2دهک دارای سهام یک‌میلیونی بودند. امروز افرادی که سال‌های ۹۵ تا ۹۸ سود سهام دریافت کرده‌اند مورد تعیین تکلیف سازمان خصوصی‌سازی قرار می‌گیرند.
اما در مورد شناسایی و تخصیص سهام به مشمولان سهام عدالت، انتقادهایی وجود دارد. دولت ایران بارها اعلام کرده است که به‌دلیل نبود یک ساختار مالیاتی کارآمد در کشور، نمی‌تواند به‌صورت دقیق جامعه را براساس میزان ثروت دسته‌بندی کند. این مسئله که بیشتر در مورد پرداخت یارانه‌های نقدی مطرح شد، در مورد توزیع سهام عدالت هم صدق می‌کند.
اما درواقع به‌دلیل نبود سامانه‌ای جامع برای شناسایی ۶دهک پایین درآمدی در سال‌های قبل، توزیع سهام عدالت خطاهای زیادی داشته است. به‌عبارت‌دیگر هم بسیاری از افراد متمکن، سهام عدالت گرفته‌اند و هم در طرف مقابل، بسیاری از افرادی که براساس اهداف سهام عدالت، باید مشمول دریافت آن قرار می‌گرفتند، از دریافت این سهام جامانده‌اند و معنای این سهام که به عدالت منسوب شده است را زیر سؤال برده‌اند.
کارشناسان معتقدند دولت باید برای مشمول کردن جاماندگان، فکری اساسی کند چراکه ترکیب مشمولان سهام عدالت، بی‌عدالتی در حق جاماندگان را نشان می‌دهد و به‌تدریج با آزادسازی و قابل معامله شدن این سهام، تبعات اجتماعی آن اجتناب‌ناپذیر است. به‌عنوان نمونه ازجمله اقشار ضعیف جامعه که باید حتما موردتوجه این سهام قرار بگیرند قشر کارگر هستند که در شناسایی اولیه مشمولان سهام عدالت مورد توجه قرار نگرفتند. نهایتا در سال۸۹ تنها اقشار بسیار خاصی از کارگران یعنی کارگران فصلی، ساختمانی و زنان کارگر سرپرست خانوار (مجموعا حدود ۶میلیون نفر) مشمول این سهام شدند.
در این‌باره علی خدایی، نماینده کارگران در شورای‌عالی کار پیش‌ازاین گفته بود: متأسفانه در مقطعی که ثبت‌نام در حال اتفاق بود، فریادهای ما به آسمان رفت؛ اما مسئولان تصمیم‌گیر وقت کارگران را به‌عنوان گروهی از جامعه قبول نکردند، امروز ممکن است تعدادی از کارگران در قالب نوع دیگری از ثبت‌نام‌ها مشمول سهام عدالت شده باشند، اما جامعه فراگیر کارگری هیچ‌وقت در گروه مشمولان قرار نگرفت. گروه‌های مختلف جامعه سهام عدالت دریافت کردند اما بخش عمده‌ای از کارگران مشمول این طرح نشدند.
سردرگمی سهامداران سهام عدالت
آزادسازی سهام عدالت در شرایطی انجام می‌شود که ابهام‌های مختلفی در مورد نحوه تخصیص سهام عدالت به دهک‌های جمعیتی و همینطور سازوکار اجرایی و عملیاتی آزادسازی آن وجود دارد
در همینه زمینه :
گشتی در اقتصاد ایران
گشتی در اقتصاد جهان