عیار طبیعت تهران

شینا انصاری _ مدیرکل محیط‌زیست شهرداری تهران

هرگاه به تهران می‌اندیشیم، لاجرم مشکلات زیست‌محیطی و آلودگی‌های آن مقابل دیدگانمان می‌نشیند. گرچه فاصله تهران امروز با چنارستان دیروز بسیار هست، ولی در تهران برجای‌مانده از ساخت و سازها و بارگذاری‌ها همچنان می‌توان ردّ طبیعتی منحصر به فرد و بی‌مانند را مشاهده کرد. تهران از معدود کلانشهرهای جهان است که در دامنه یکی از رشته کوه‌های بلند قرار گرفته است، همجواری با کوهستان البرز و امتزاج میان شهر و کوه، جلای خاصی به تنوع زیستی جانوری و گیاهی پایتخت داده است. علاوه بر جاذبه‌های طبیعی کوهستان، روددره‌ها، مسیل‌ها و رودخانه‌های درون‌شهر به‌عنوان عناصر ساختاری و کریدورهای طبیعی، سهم بسزایی در ارتقای وضعیت زیست‌محیطی شهر دارند. مناطق کوهستانی شمال تهران، تپه‌هایی چون سوهانک، تلو و همچنین پارک پردیسان در داخل شهر و رودخانه‌های دارآباد، درکه، فرحزاد، کن و دربند همچنان اصلی‌ترین زیستگاه‌های گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری پایتخت محسوب می‌شوند. منطقه حفاظت شده جاجرود، پارک‌های ملی سرخه‌حصار و خجیر نیز به‌عنوان گنجینه‌های طبیعی پیرامونی شهر تهران، به‌رغم سال‌ها بی‌مهری و تخریب همچنان از پتانسیل زیست‌محیطی بالایی برخوردارند.  ‌اکنون بیش از 1308گونه گیاهی که 167گونه آن ازجمله گونه‌های انحصاری اقلیم تهران هستند و بالغ بر 180گونه پرنده، 38گونه پستاندار، 27گونه خزنده و 7گونه ماهی را می‌توان در زمره تنوع زیستی جانوری تهران برشمرد. به‌دلیل همجواری روددره‌ها با انواعی از اکوسیستم‌ها ازجمله اکوسیستم‌های کوهستانی، پارک‌های طبیعی و مصنوعی، تنوع زیستی در این پهنه‌ها قابل توجه است. از این‌رو برای حفاظت از گونه‌های جانوری به‌ویژه پرندگان نیاز است بسترهای طبیعی و بکر و پوشش گیاهی متناسب برای بقای این گونه‌ها حفظ شود.

لازم به ذکر است که در میان زیستگاه‌های طبیعی شهر، تعدادی از این عرصه‌ها به‌دلیل ویژگی‌های خاص، زیستگاه‌های برخی گونه‌های گیاهی و جانوری در معرض تهدید هستند و ضرورت دارد تا در ردیف میراث طبیعی تهران قرار گیرند. متأسفانه بعضی مناطق طبیعی تهران به‌خصوص مناطق تفرجگاهی دربند، توچال و درکه به‌دلیل مجاورت با مناطق مسکونی و امکان دسترسی آسان، تحت‌تأثیر عواقب و عوارض ناشی از شهرنشینی قرار دارند و وضعیت شکننده و آسیب پذیری را برای این اکوسیستم‌های طبیعی به ارمغان آورده‌اند.
اگر بپذیریم که شهرها صرفا مکانی برای زندگی انسان‌ها نیستند و تمامی موجودات زنده در آنها حق حیات دارند، آنگاه می‌توان به‌نحوی فعالیت‌های انسانی را برنامه‌ریزی کرد تا در محیط‌های شهری انواع گوناگونی از موجودات زنده اعم از گیاهان و جانوران نیز قادر به بقا باشند. در حقیقت هراندازه که محیط‌زیست شهری سالم‌تر و پاک‌تر باشد، مجموعه زیستمندان موجود در آن نیز از تنوع و شادابی بیشتری برخوردار خواهند بود. به‌عبارتی نقش حائز اهمیت موجودات زنده در اکوسیستم‌های شهری و آرامش روحی و روانی ناشی از نزدیکی با طبیعت برای شهرنشینان به‌خصوص در کلانشهرهایی چون تهران بیانگر این واقعیت است که زندگی همه موجودات زنده به‌نحوی با یکدیگر پیوند دارد. از این رو تأثیرات مخرب بر هریک از آنها عملا می‌تواند بر کیفیت محیط‌زیست شهر و سلامت روح و روان شهروندان آثار منفی بر جای گذارد.
هرچند امروز در دل تهران از شهرچنارها، توتستان‌ها، باغ‌های میوه، قنات‌ها و نهرهای پرآب و گوارا نشانی نیست ولی همین که می‌توان در بخش‌هایی از این شهر بزرگ، مناطق طبیعی زیبا و گونه‌های گیاهی و جانوری متنوعی را مشاهده کرد، حکایت از غنا و عیار طبیعت پایتخت دارد که می‌طلبد پیش از نابودی تتمه اندوخته‌ها و دارایی‌های محیط‌زیستی تهران، آنها را قدر دانست و در حفاظت و نگهداری‌شان کوشید.