نگاه مردد اروپا به شرق

اروپایی‌ها اگر در مورد ضرورت جدایی از آمریکا و استقلال عمل در برابر واشنگتن اندکی هم شک داشتند، بحران کرونا آنها را مطمئن‌تر از هر زمان دیگری‌ کرده است و اکنون نشانه‌های چرخش اروپا از آمریکا به سمت آسیا بیش از هر زمان دیگری دیده می‌شود.
مسئولان عالی‌رتبه اتحادیه اروپا دیروز در نخستین نشست خود با مقام‌های یک کشور خارجی، با شینزوآبه، نخست‌وزیر ژاپن به گفت‌وگو نشستند؛ نشستی که از تغییر اولویت‌های اروپایی‌ها در دنیای پسا‌کرونا حکایت دارد. مذاکره شارل میشل، رئیس شورای اروپا و اورزولا فون‌درلاین، رئیس کمیسیون اروپا با نخست‌وزیر ژاپن که به‌صورت ویدئویی برگزار شد، نخستین نشست از سلسله نشست‌های اتحادیه اروپا با مقام‌های سیاسی کشورهای جهان برای تقویت روند چندجانبه‌گرایی است. اروپایی‌ها جزو هواداران اصلی چندجانبه‌گرایی در جهان به شمار می‌روند و معتقدند اقدامات آمریکا در 3سال گذشته و به‌خصوص در خلال بحران کرونا، جهان را یک گام دیگر از مسیر چندجانبه‌گرایی دور کرده است.
تغییر نگاه در میان اروپایی‌ها را روز دوشنبه جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجه اتحادیه اروپا‌ به وضوح بیان کرد. او که در نشست ویدئویی سفرای آلمان سخنرانی می‌‌کرد، گفت: «تحلیلگران مدت‌هاست که از پایان نظام جهانی به رهبری آمریکا و آغاز یک قرن چینی سخن می‌گویند. این مسئله اکنون در مقابل چشمان ما در حال وقوع است.» بورل بحران کرونا را نقطه عطفی در زمینه چرخش قدرت از غرب به سمت شرق دانست و تأکید کرد که اتحادیه اروپا اکنون بیش از هر زمان دیگری برای انتخاب میان این دو «تحت فشار» است. مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در عین حال از اعضای این سازمان خواست سرنوشت خود را در دست بگیرند و اجازه ندهند از سوی هیچ‌یک از دو طرف مورد سوءاستفاده قرار گیرند.
اروپایی‌ها و ژاپن پیش از این هم تمایل خود برای همکاری نزدیک‌تر را ابراز کرده بودند. حدود 8‌ماه پیش بروکسل و توکیو با امضای توافقنامه‌ای برای همکاری در زمینه توسعه زیرساخت‌ها و استانداردهای تجارت دوجانبه اعلام آمادگی کردند. آن زمان، اقدام اروپا و ژاپن، حرکتی در واکنش به طرح «یک کمربند، یک راه» چین تحلیل شد. با این حال، توافق انجام‌شده باعث رشد 5.8درصدی تجارت میان دو طرف شد و به‌نظر می‌رسد مذاکرات جدید هم در نهایت در روابط اقتصادی دو طرف اثرگذار باشد.
اتحادیه اروپا و ژاپن هفته گذشته نیز در نشست سازمان بهداشت جهانی، موضعی هماهنگ اتخاذ و در میانه دعوای چین و آمریکا، نگاه سومی را بر جلسه حاکم کردند و توانستند دیگر کشورها را نیز با خود هم‌نظر کنند. اعضای سازمان بهداشت جهانی به قطعنامه پیشنهادی اتحادیه اروپا و ژاپن رأی دادند که طبق آن هر واکسنی برای مقابله با ویروس کرونا ساخته شود، باید در اختیار همه کشورها قرار گیرد و به‌زودی تحقیق بین‌المللی در مورد منشأ انتشار ویروس نیز آغاز خواهد شد.

چین، جایگزین آمریکا؟
اروپا اگرچه همچنان برای انتخاب میان دو غول اقتصادی جهان یعنی آمریکا و چین بر سر دوراهی است، اما تازه‌‌ترین اظهارنظرهای مقام‌های اروپایی از تمایل آنها به حرکت به سمت چین حکایت دارد. مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز دوشنبه در نشست سفرای آلمانی، از کشورهای اروپایی خواست در شرایطی که آسیا در حال جایگزین‌شدن به جای آمریکا به‌عنوان مرکز قدرت جهانی است، به فکر یک استرات‍ژی جامع برای رفتار در قبال چین باشند.
جوزپ بورل گفت: «ما به یک استراتژی جامع‌تر در قبال چین نیاز داریم که البته باید شامل سازوکاری برای تقویت روابط با دیگر کشورهای آسیایی هم باشد.» بورل رشد موقعیت چین در جهان را «شگفت‌انگیز» خواند و در عین حال تأکید کرد که اگر کشورهای اروپایی به‌صورت هماهنگ عمل نکنند، در برابر چین هیچ شانسی نخواهند داشت.
آمریکا دست‌کم طی 7دهه گذشته، مهم‌ترین شریک اقتصادی و سیاسی اروپا بوده است اما به قدرت رسیدن دونالد ترامپ در آمریکا، شرایط را برای همه جهان ازجمله اروپایی‌ها دگرگون کرد. اعمال تعرفه تجاری بر آلومینیوم وارداتی از اروپا از سوی ترامپ، دو طرف را حتی تا یک جنگ تجاری از جنس جنگ تجاری میان واشنگتن و پکن نیز پیش برد. اروپایی‌ها هرگز باور نمی‌کردند که در آن سوی آتلانتیک رئیس‌جمهوری قدرت را در دست بگیرد که با اروپا همان رفتاری را داشته باشد که با چین دارد. سران کشورهای اروپایی به‌خصوص سران آلمان و فرانسه از همان ابتدای به قدرت رسیدن ترامپ بر ضرورت استقلال اروپا از آمریکا تأکید داشتند اما اکنون به‌نظر می‌رسد پشت‌کردن آمریکا به اروپا در میانه بحران کرونا، اروپایی‌ها را مصمم‌تر از قبل کرده است. نشست بعدی آنلاین اروپایی‌ها روز جمعه با چینی‌ها خواهد بود.