مبارزه با هم، به جای مقابله با ویروس

زهرا رستگارمقدم ـ روزنامه‌نگار

 در سال‌هایی زندگی می‌کنیم که بیش از هر زمان دیگر، سیاست بین‌الملل و ملی در همه کشورها، آشوب‌زده و بحرانی است. مناسبات بین‌المللی میانه قدرت‌ها و کشورهای مختلف را تنش‌‌زا کرده و تقریبا همه کشورهای در حال توسعه، با بحران‌ ملی و محلی دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند. روابط تیره و تار قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای، مسائل خاورمیانه، فلسطین، سوریه، یمن و...، تحریم‌های اقتصادی ایالات متحده علیه ایران، مشکلات اتحادیه اروپا و خروج انگلیس از آن تحت‌تأثیر کرونا قرار گرفته و شرایط را وخیم‌تر کرده است. این وخامت البته در جنگ‌های لفظی میان قدرت‌های جهانی بیشتر نمایان است. ایالات متحده و چین بر سر منشأ ویروس کرونا درگیر هستند. دولت چین در کنار اعتراف به عملکرد ناکافی و ناقص خود در مقابله با شیوع ویروس کرونا همزمان آمریکا را متهم می‌کند که با اقدامات خود در مقابله با این ویروس، عملا هراس‌افکنی کرده است. آمریکا که خود تبدیل به یکی از کانون‌های بحران شیوع کرونا در جهان است در فشار حداکثری خود علیه ایران کوتاه نیامده و از ابزارهای سیاسی و رسانه‌ای خود علیه کشورمان و چین بهره گرفته است. تهدید خبرنگاران در چین و آمریکا از سوی رئیس‌جمهور آمریکا، سخره گرفتن شیوع این بیماری، متهم کردن دیگران، ظرفیت‌های جهانی و چندجانبه مقابله با این ویروس را با چالش جدی مواجه کرده است. از سوی دیگر، با بالا رفتن تلفات کرونا در ایتالیا، خشم عمومی از اتحادیه اروپا به ‌خاطر بی‌اعتنایی به وضع موجود، شدت یافته و راهکار سازمان ملل متحد برای مقابله با کرونا در مناطق جنگی و لزوم برقراری آتش‌بس برای ایجاد کریدورهای بشردوستانه در دنیا با شکست مواجه شده است.

انسان خردمند در تشویق مبادلات علمی
بحران کرونا، شکاف‌های زیادی برای سازمان‌های منطقه‌ای و دولت‌ها ایجاد کرده است؛ نخست دفاع بیولوژیک که مولفه اساسی امنیت ملی است و سپس آسیب‌پذیری سیستم‌های اقتصادی. سازمان‌های بین‌المللی به جای اینکه در بحران‌های جهانی شبیه این، نقش مؤثری داشته باشند اسیر رقابت‌های سیاسی شده‌اند. کووید-19 به‌عنوان یک چالش جهانی، دیر یا زود ‌حل خواهد شد، اما هزینه‌های انسانی و اقتصادی آن به‌زودی برطرف نمی‌شود. مدتی پیش، با شیوع ویروس کرونا، یووال نوح هراری، نویسنده کتاب «انسان خردمند»، در مقاله‌ای که در فاینشنال تایمز منتشر کرد، به نکاتی اشاره کرد که به جای جدل‌های سیاسی باید همه دنیا همدل شوند؛ «ما دارای اندیشه و عقیده نیز هستیم. شاید 2انتخاب بسیار مهمی که با آنها مواجهیم این است که آیا باید از طریق انزوای ملی‌گرایانه با این بیماری مقابله کنیم یا راه همکاری و یکپارچگی بین‌المللی را برگزینیم؟ دوم اینکه، در سطح هر کشور، آیا باید با توسل به نظارت متمرکز و تمامیت‌خواهانه بر این بیماری غلبه کنیم یا اینکه شیوه یکپارچگی و تواناسازی شهروندان را به‌کار بگیریم؟ با درنظر داشتن امکانات همکاری، هم‌اکنون درس‌هایی که یک گروه پژوهشگران چینی در روز فراگرفته، ممکن است شب هنگام برای نجات جان انسان‌ها در تهران به‌کار رود. عقلانی‌تر این است که همکاری بین‌المللی را از طریق تشویق مبادلات علمی و پیشبرد توزیع منصفانه منابع انسانی و مادی بین تمامی کشورهای درگیر با این بیماری تقویت کنیم. به‌نظر من وقتی که این بحران خاتمه یابد، مردم احساس خواهند کرد که حتی بیش از گذشته به پیوستگی با یکدیگر نیاز دارند. من فکر نمی‌کنم که این بیماری بتواند فطرت انسانی ما را به شکلی اساسی دگرگون کند.» اما چقدر دولتمردان کشورهای مختلف پذیرای چنین همراهی و یکدلی‌ای هستند؟
در این میان امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه نیز ابراز امیدواری کرده که کشورهای ثروتمند جهان بدهی‌های کشورهای آفریقایی را به حال تعلیق درآورند و از دل بحران حاضر، اقدام‌های چندجانبه و همبسته‌ای برای کمک به کشورهای فقیر ایجاد کنند که بیشترین آسیب را در اثر ویروس کرونا متحمل شده‌اند. با این حال، او بعید ندانسته که بحران حاضر علاوه بر رکود اقتصادی، به بسته‌شدن مرزها و کاهش اعتماد ملت‌ها به دمکراسی نیز منجر شود. هر چند ماکرون تأکید کرده که در قیاس با دیگر حاکمان، این حکومت‌های دمکراتیک هستند که می‌توانند علیه پاندمی کرونا بجنگند و مردمان را از بحران جاری جهانی بیرون آورند.

ترس از حمله به حریم خصوصی
با اینکه محدودیت‌های رفت‌وآمد بنا به ملاحظات اقتصادی در اکثر کشورها در حال کم شدن است، دولت‌ها راه‌های دیگری را امتحان می‌کنند. ازجمله ایجاد اپلیکیشن‌های ردیابی برای شناسایی و مهار ویروس کرونا؛ مثلا دولت استرالیا اپلیکشنی به نام COVIDSafe منتشر کرده، یا دولت هند همین راه را در پیش گرفته و اعلام کرده کسانی که شغل دارند باید اپلیکشن Aarogya Setu را روی تلفن‌های همراه خود نصب کنند. هرچند استفاده از برنامه پایش رفت‌وآمد شهروندان راهی مؤثر برای کنترل و پیش‌بینی شیوع کروناست، عده‌ای نگران نقض حریم خصوصی شهروندان هستند. منتقدان می‌گویند چنین برنامه‌هایی دست دولت‌ها را برای سوءاستفاده از اطلاعات کاربران که اغلب شامل اطلاعات مکانی افراد می‌شود، باز می‌گذارد. حتی عده‌ای پا را فراتر گذاشته‌اند و از پایان حریم خصوصی حرف زده‌اند. همین امر باعث شده هر دولتی در مقابل سیاست‌های در پیش‌گرفته‌شده در کشورهای دیگر مواضع ضد‌ونقیضی اتخاذ کند. اما هراری در مقاله‌اش به این اشاره می‌کند که باید مردم نسبت به تصمیم‌های دولت‌های خود هوشمند باشند. سیاست‌های جاری در جهان پس از این ویروس به اندازه‌ای متشتت و عجیب است که گاهی به ترس عمومی و ناامنی جهانی مبدل می‌شود. از این‌رو با توجه به این جهان آشفته، دولت‌ها به جای پیشبرد مَثَل «بهترین دفاع حمله است» بهتر است با ایجاد شرایط بهتر در کشور خود و همدلی با مردم جهان، از این بحران گذر کنند.