جیغ خاموش در بازار کتاب

محمد ناصر احدی ـ روزنامه‌نگار

آلفرد هیچکاک، یکی از بحث بر‌انگیزترین کارگردانان سینماست و با اینکه ممکن است به‌نظر برسد همه حرف‌ها درباره او و فیلم‌هایش زده شده، اما سهم ادبیات سینمایی فارسی از این کتاب‌ها به نسبت اشتهار و اهمیت این نابغه عالم سینما چندان زیاد نیست و انتشار هر کتاب تازه‌ای درباره او، می‌تواند دریچه‌ای نو به فهم و درک جهان سینمایی این مؤلف برجسته باشد. به تازگی، انتشارات ساقی، کتاب «جیغ خاموش؛ صدا در آثار هیچکاک» نوشته الیزابت وایز را با ترجمه حمیدرضا احمدی لاری منتشر کرده است.
نسخه انگلیسی این کتاب در سال1982 منتشر شده و با اینکه ممکن است به‌نظر برسد در طول 38سالی که از انتشار آن می‌گذرد، آنقدر کتاب‌ها و نظریات جدیدی درباره سینمای هیچکاک منتشر شده که انتشار ترجمه فارسی این کتاب در سال2020 ضرورتی نداشته، اما نکات جالبی که در آن درباره نقش صدا در سینمای هیچکاک بیان شده، هر علاقه‌مندی به هیچکاک و سینما را سر ذوق می‌آورد.
در مقدمه این کتاب آمده: «زمانی که سینماروها از سبک هیچکاک صحبت می‌کنند، معمولا شیوه‌های استادانه او را در کار با دوربین و تدوین درنظر دارند. با این‌ حال، این کتاب کارآمد - که نخستین اثری است که در مورد سبک شنیداری یک کارگردان نوشته شده - نشان می‌دهد کار هیچکاک با صدا - شامل زبان، جلوه‌های صوتی و موسیقی - همان کمال استادی و یگانگی روش تصویرپردازی او را دارد. هیچکاک یکی از پیشگامان برجسته تجربه با تکنیک‌های مختلف صداست: او در «حق‌السکوت» صدای اکسپرسیونیستی، در فیلم «جنایت» تک‌گویی درونی، در «مأمور مخفی» صدای نامحسوس، و در «پرندگان» صداهای ساخته‌شده با کامپیوتر را تجربه کرده است.
از همه اینها جالب‌تر، کاربرد صدا به شکل نرم و نامحسوس و تنیده در بافت فیلم است که هرچند یکی از مشخصه‌های شنیداری سبک هیچکاک به شمار می‌رود، اما خیلی مورد توجه واقع نشده است. 
جیغ خاموش بر این پیش‌فرض استوار است که سبک شنیداری هیچکاک با سلیقه و علایق بصری و مضمونی او ارتباط تنگاتنگ و غیرقابل تفکیکی دارد. در این اثر، به دستاوردهای تکنیکی نه به‌عنوان اجرای درخشان قطعه‌ای مجزا و منفک، بلکه به‌مثابه عنصری تنیده در معنای کلی فیلم پرداخته‌ایم. به همین دلیل، بخش اعظم این کتاب به نقش‌مایه‌های شنیداری آثار کارگردانی اختصاص یافته است که در آنها در فریاد می‌توان چیزی امیدبخش یافت و در خنده و آواز کودکان چیزی مهیب و هولناک.» این کتاب که در 207صفحه و به قیمت 27هزار تومان منتشر شده می‌تواند نگاه جدیدی به فیلم‌های هیچکاک و توانایی او در کار با صدا را سبب شود.