پاییز، موج دیگری در راه است

خدیجه نوروزی_روزنامه نگار

هنوز موج اول کرونا به پایان نرسیده خیلی‌ها نگران موج دوم شیوع این بیماری هستند و زمزمه‌های زیادی از گوشه و کنار به گوش می‌رسد و بسیاری از افراد با نگرانی و اضطراب برای کارهای روزمره وارد جامعه می‌شوند. اما باید دید مسئولان وزارت بهداشت چه می‌گویند و چقدر شنیده‌ها در مورد موج دوم قطعی است و چه راه‌های پیشگیری‌هایی باید انجام داد تا بحران به حداقل برسد؟ ایرج حریرچی، قائم‌مقام وزیر بهداشت در گفت‌وگو با همشهری با تأیید از راه رسیدن موج دوم کرونا معتقد است در یک سال و چند‌ماه آینده همه کشورهای درگیر، دو یا چند موج کووید- 19 را تا کشف دارو یا تولید واکسن مؤثر تجربه خواهند کرد. اما اکنون که در اردیبهشت‌ماه هستیم موج دومی وجود ندارد. برای آگاهی از جزئیات در مورد شیوع موج دوم کرونا با دکتر حسین عرفانی، رئیس اداره مراقبت مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت به گفت‌وگو پرداخته‌ایم که ماحصل آن را می‌خوانید:

همه مردم نگران موج دوم کرونا هستند و در این مورد حرف و حدیث‌های فراوانی وجود دارد. آیا آمدن موج دوم قطعی است؟
یک موضوع قابل توجه این است که هم در نیمکره ‌شمالی و هم نیمکره‌جنوبی دنیا همه درگیر این بیماری شده‌اند. کشور ما اکنون فصل بهار را تجربه می‌کند و کشورهای نیمکره‌جنوبی در حال تجربه پاییز هستند و به سمت ماه‌های سرد سال پیش می‌روند. 6‌ماه بعد از اینکه پاییز نیمکره‌شمالی شروع می‌شود و بهار کشورهای نیمکره‌جنوبی فراخواهد رسید. تفاوت داشتن فصل‌ها بین دو نیمکره موجب پاسکاری بیماری کووید- 19بین کشورهای درگیر و انتقال آن می‌شود. در واقع احتمال قابل انتظاری است که مجدد از پاییز امسال شیوع کرونا را داشته باشیم همانطور که هر سال بحث آنفلوآنزای فصلی را با شدت و ضعف مختلف می‌توانیم انتظار داشته باشیم.

در اردیبهشت و خرداد چطور؟
باید بررسی کنیم و ببینیم بازگشایی‌ها تأثیر مثبت یا منفی در شیوع این بیماری داشته یا خیر. هنوز قضاوت در این مورد زود است.

آیا گرم شدن هوا کرونا را متوقف خواهد کرد؟
احتمال دارد که در یک سناریوی خوب ما در اردیبهشت و خرداد بتوانیم این بیماری را تحت کنترل نسبی دربیاوریم و روند بیماری در فصل تابستان یک سیر نزولی در جامعه پیدا کند گرچه بدین معنا نیست که این عدد به صفر می‌رسد. اما نکته در اینجاست همانطور که در سال‌های گذشته همه ما شاهد بودیم که تعدادی از افراد جامعه می‌توانند به سرماخوردگی در ماه‌های گرم سال هم مبتلا شوند، ممکن است به کرونا نیز مبتلا شوند. چرا که کووید-19 از قاعده کلی ویروس‌های سرماخوردگی تبعیت می‌کند. بنابراین حتی در فصل گرم سال هم امکان انتقال وجود دارد. اما آن همه‌گیری افزایشی را قطعا با همکاری خوب مردم می‌توانیم تحت کنترل در‌آوریم. ضمن اینکه یک قاعده کلی هم داریم که بیماری کووید -19 یک بیماری نوپدید است یعنی رفتارهای عامل بیماری‌زا هنوز جنبه‌های ناشناخته خیلی زیادی دارد. در واقع ندانسته‌های ما در مقابل دانش و تجربه‌ای که در مقابل این ویروس کشف کرده‌ایم در خور توجه است.

هر فرد مبتلا به‌صورت پایه‌ای چند نفر را می‌تواند بیمار کند؟
ما برای سرایت‌پذیری و واگیری بیماری یک شاخصی داریم تحت عنوان عدد مولد پایه که در مورد کووید- 19عددی حدود 2.5تا 3را به‌طور متوسط شامل می‌شود. یعنی در هر دوره واگیری هر فرد بیمار 2.5تا 3نفر را می‌تواند آلوده کند. اگر فردی آلوده به ویروس کووید-19 بشود تقریبا در دوره کمون که 14روز طول می‌کشد واگیری دارد. بعد از واگیری، در دوره قبل از بیماری، دوره کمون تا دوره بیماری تا بهبودی نسبی 4هفته طول می‌کشد. هر 5روز طبق عدد مولد پایه 2.5تا 3نفر می‌توانند توسط یک فرد بیمار آلوده شوند. در روز پنجم بعد از آلودگی یک نفر اگر حداقل 2 نفر را آلوده کند با خودش 3نفر می‌شوند. روز دهم اگر هر کدام از این 3نفر 2نفر را آلوده کنند افراد آلوده به 6نفر می‌رسند که با احتساب خودشان در مجموع 9نفر می‌شوند. روز 15هم 9نفر 18نفر را آلوده می‌کنند که با خودشان 27نفر می‌شوند. اعداد به‌صورت تصاعد هندسی افزایش می‌یابند. البته موج افزایشی تقریبا تا اواسط اسفندماه بود و از اسفند تا امروز با نوساناتی می‌توان گفت از یک عدد پایه تقریبا نزدیک به ثابت تبعیت کرده. این موضوع به‌دلیل آن است که اقدامات کنترلی مؤثر واقع شده است. ما امیدواریم همکاری مردم همچنان ادامه پیدا کند و شاهد باشیم در اردیبهشت و خرداد‌ماه شیب نمودار انتقال بیماری در سطح جامعه کاهش پیدا کند و عدد مولد پایه ما به زیر یک برسد و عملا کنترل بیماری در بهترین حالت اتفاق بیفتد.

تا رسیدن موج دوم کرونا چه اقدامات پیشگیرانه‌ای می‌توان انجام داد؟
این چند‌ماه فاصله‌ای را هم که نسبت به کشورهای نیمکره‌جنوبی در اختیار داریم می‌توانیم بحث ظرفیت‌سازی‌ و ارتقای ظرفیت را در ساختار نظام سلامت کشور داشته باشیم تا بتوانیم با یک آمادگی مناسب در فصل پاییز به جنگ مجدد موج دوم بیماری برویم. دکتر عرفانی می‌گوید:«امیدواریم که اتفاق نیفتد ولی دور از ذهن نیست که در پاییز امسال ما با موج دومی از کووید- 19به‌صورت فصلی مواجه و روبه‌رو شویم. در بحث کنترل بیماری باید به 3رکن اساسی توجه کرد: اول نظام سلامت کشور ماست که خوشبختانه وزارت بهداشت از همان روزهای آغازین با تاب‌آوری بالا توانست در هفته اول اپیدمی خود را پیدا کند و ایجاد ظرفیت کند و آن را افزایش دهد. تا جایی که وزیر محترم بهداشت اعلام کرده بین 30تا 50درصد تخت‌های بیمارستانی که برای بیماران کوویدی رزرو شده عملا خالی هستند. یعنی به‌رغم کشورهایی مانند ایتالیا یا اسپانیا که کمبود تخت دارند ما توانسته‌ایم با برنامه‌ریزی موفق در زمینه درمانی، پاسخگوی بیماران و مراجعه‌کنندگان باشیم». از طرف دیگر بحث هماهنگی بین بخشی به‌عنوان رکن دوم مطرح است که تاکنون دولت، قوه مقننه و قوه قضاییه و نیروهای نظامی و انتظامی با یک عزم ملی پا به میدان گذاشته و به‌صورت هماهنگ علیه کووید- 19بسیج شده‌اند. رئیس اداره مراقبت مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت رکن سوم کنترل و پیشگیری را هم مشارکت مردم می‌داند. اتحاد و به هم پیوستگی این سه رکن می‌تواند کمر بیماری کووید- 19را خم کند. چنانچه تاکنون از شیبی که با سرعت رو به افزایش بود کاسته شده و یک سیر تقریبا افقی را تجربه می‌کنیم.

فاصله‌گذاری اجتماعی
در این شرایط البته باید به بحث اقتصاد و خدمات اجتماعی و تولید هم توجه کرد. در واقع باید در کنار بحث سلامت بحث معیشت هم درنظر گرفته شود به‌گونه‌ای که از تعطیلی مملکت جلوگیری شود. اساسا طرح فاصله‌گذاری اجتماعی که تاکنون اجرایی شده نیز با همین هدف بوده است تا اصناف تولید‌کننده و خدمات اجتماعی پایه با ریسک انتقال کم تا متوسط فعالیت مجدد خود را شروع کنند. دکتر عرفانی می‌افزاید: «قطعا سهل‌انگاری در رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی تا حدودی می‌تواند عامل بازگشت انتقال بیماری باشد. یعنی مواجهات اجتماعی را افزایش دهد. 20تا 25درصد بحث بازگشایی اصناف و فعالیت مجدد آنها در شیوع کرونا تأثیرگذار است. حدود 10تا 15درصد هم به‌طور متوسط به شکل غیرمستقیم با افزایش بار ترافیک سفرهای درون شهری می‌تواند فاصله‌گذاری اجتماعی را تحت‌الشعاع قرار دهد. بنابراین در مجموع باید به 30تا 40درصد عواملی که مواجهات اجتماعی را افزایش می‌دهد و امکان شعله‌ور شدن بیماری و سرایت آن را بیشتر می‌کند، توجه مضاعف‌تری کرد و تا جایی که امکان دارد بار انتقال یا احتمال انتقال در مواجهات اجتماعی را کم کرد.» رئیس اداره مراقبت مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت معتقد است برای کاهش تلفات جانی در درازمدت و مواجهه با موج‌های بعدی 2 راه وجود دارد اول اینکه به کمپین اصلی و شعار اصلی در خانه بمانیم توجه کنیم. بدین معنی که کسانی که کار ضروری و فعالیت‌های اقتصادی و ارائه خدمات اجتماعی ندارند حتما در خانه‌هایشان بمانند و جز برای انجام امور خارج نشوند. کسانی هم که از منزل خارج می‌شوند حتما فاصله فیزیکی یک متر و 80سانتی متر را رعایت کنند. از طرفی حتما از وسایل حفاظت فردی مانند ماسک همراه با استفاده از مواد ضد‌عفونی‌کننده استفاده و کاملا نکات بهداشتی رعایت شود.

رعایت نکات بهداشتی تبدیل به یک فرهنگ شود
رعایت مسائل بهداشتی به‌معنای کنترل کامل بیماری نیست چون این بیماری نوپدید است. به این معنا که قبل از آن هیچ کدام از آحاد بشری این ویروس را تجربه نکرده‌اند. پس همه بدن‌ها در مقابل این بیماری حساس است و احتمال ابتلا وجود دارد. اینکه ما تصور کنیم این بیماری به‌طور کامل از بین می‌رود یک انتظار نامعقول و غیرعلمی است. قطعا احتمال می‌دهیم که این بیماری مدت‌های زیادی مهمان ماست. 
دکتر عرفانی اظهار می‌کند:«ما باید نکات بهداشتی را در زندگی روزمره خودمان تبدیل به یک رفتار و فرهنگ بکنیم و بتوانیم تا کشف واکسن مؤثر این بیماری همچنان توصیه‌های بهداشتی را رعایت کنیم. بحث کشف واکسن یک طرف، بحث تولید انبوه که در دسترس مردم هم قرار بگیرد یک طرف. تجربه آنفلوآنزا نشان می‌دهد که واکسن آنفلوآنزاهای نوپدید حدودا یک سال طول می‌کشد تا به چرخه تولید انبوه برسد. و بعد از اینکه کشف واکسن صورت گرفت تولید سالانه واکسن چیزی در حدود 200تا 250میلیون دوز در سطح دنیا بیشتر نیست درحالی‌که جمعیت دنیا بالغ بر 8میلیارد نفر است. بنابراین دسترسی همگانی به این واکسن نیز یک مقدار جای تامل دارد. پس پاشنه آشیل کنترل بیماری به مسائل پیشگیری بر پایه رفتارهای بهداشتی ازجمله بهداشت تنفس و بدن برمی‌گردد.»