90دقیقه در دنیای شیرین واقعیت‌های نزیسته

خدیجه نوروزی- روزنامه‌نگار

فوتبال، علاقه‌مندان و طرفداران زیادی در اقشار مختلف جامعه دارد و افراد با درجه‌بندی مختلف متعصبانه تیم مورد علاقه خود را دنبال می‌کنند تا جایی که با هر شکست و هر موفقیت تیم‌شان تا مدت‌ها حال‌شان دگرگون است. چنین حالات روانی‌ای که در معتادان به فوتبال ایجاد می‌شود سکته‌های کوتاه‌مدت و درازمدتی در روند زندگی‌شان ایجاد می‌کند که در برخی از آنها این نوسات شدیدتر و در برخی ضعیف‌تر است. اما باید دید این چنین تعصباتی چرا شکل می‌گیرد و اصلا چه شده که فوتبال جزو جدایی‌ناپذیر زندگی بسیاری از علاقه‌مندان به آن شده و چه خلأهای درونی افراد را پر می‌کند که با تماشا و دنبال کردن آن احساس آرامش و رضایت می‌کنند؟

قوانین ساده و قابل فهم
بخشی از علاقه‌مندی فراگیر به فوتبال ریشه در قدمت تاریخی این رشته ورزشی دارد. براساس اسناد موجود، قدمت فوتبال به چندین سده قبل از میلاد مسیح بازمی‌گردد و آغاز شروع این ورزش را از چین می‌دانند که به‌تدریج در یونان و روم رواج پیدا کرد. فوتبال مدرن امروزی در مدارس انگلستان در سال1866 شکل گرفت و به‌تدریج این ورزش جذاب و دیدنی همه قاره‌ها را درنوردید و اکنون همه کشورها در قالب تیم‌ها این ورزش پرهیجان را بازی می‌کنند. از سویی قدمت شکل‌گیری سازمانی فوتبال هم به سال1904 بازمی‌گردد و به‌جرأت می‌توان گفت که جام جهانی فوتبال جزو معدود و منحصر‌به‌فرد‌ترین جام‌های ورزشی در دنیاست که قدمت بسیار طولانی دارد؛ در واقع یک گردهمایی بسیار عظیم و در حجم فراملی که برگزارشدن آن موجب شده همه مردم دنیا در هر نطقه‌ای از جهان، این ورزش مهیج را پیگیری ‌کنند.
دکتر وحید مهدوی معجز، روانشناس و مشاور منابع انسانی در گفت‌وگو با همشهری عوامل زیادی را در بحث علاقه‌مندی شدید افراد به فوتبال و اعتیاد به آن دخیل می‌داند و می‌گوید:«بیش از 250میلیون فوتبالیست در بیش از 200کشور جهان به‌صورت حرفه‌ای و نیمه حرفه‌ای فوتبال بازی می‌کنند. فوتبال جزو ورزش‌هایی است که قوانین بسیار ساده و دم‌دستی دارد که فهم آن برای مردم بسیار راحت و قابل هضم است. قوانین راحت، این امکان را برای فرد فراهم می‌کند که به‌راحتی در طول بازی خود را در مقام قضاوت قرار ‌دهد و از حق‌خوری‌ها به جوش ‌آید و واکنش متعصبانه نشان ‌دهد. شاید یکی از علت‌هایی که موجب شده فوتبال همه نوع طیفی را درگیر خود کند در کنار قدمتی که دارد این است که مردم فهم و درک درستی از ورزش فوتبال دارند.»

تزریق هیجان بالا و امید
از دیگر دلایل اعتیاد به فوتبال و پیگیری لحظه به لحظه زمان بازی‌ها، تورنمنت‌ها و بازی‌های جهانی، هیجان نهفته در آن است. چون انسان، ذاتا هیجان را دوست دارد؛ علی الخصوص اگر این هیجان، مثبت باشد و بتواند آن را در یک فضای تهییج برانگیز تجربه کند. مهدوی اظهار می‌کند:«قطعا یکی از عوامل اعتیاد‌آور در نگاه کردن و دنبال‌کردن فوتبال همین هیجان مثبت و انرژی بسیار زیادی است که در فوتبال وجود دارد.»
روانشناسان و کارشناسان معتقدند زمین فوتبال عرصه زندگی واقعی است و شاید همه اقشاری که آن را دنبال می‌کنند با این دید به آن می‌نگرند که این ورزش یک نماد واقعی از صحنه رقابت، برد و باخت است به چشم خودشان و در یک فضای بسیار هیجان‌انگیز آن را می‌بینند و تجربه می‌کنند. به‌طوری که قادرند آن را پیش‌بینی کنند؛ فارغ از درست یا غلط بودن پیش‌بینی.
عامل دیگری که تماشای بازی فوتبال را جذاب می‌کند امید است. این روانشناس می‌افزاید:« نقش امید را نمی‌توان در رویکرد زندگی انسان‌ها مغفول دانست به این خاطر که انسان با امید زنده است. اگر رویکردهای امیدوارانه را از انسان بگیرند آنها در مدت کوتاهی از بین خواهند رفت و مستهلک خواهند شد. اما فوتبال یک بارقه امید در میان طرفداران خود ایجاد می‌کند که اگر تیم مورد علاقه‌شان شکست خورد و باخت می‌تواند دوباره قدرتمندتر از گذشته به صحنه برگردد و دل هوادارانش را مجددا به‌دست آورد. پس این امیدواری در قالب یک بیننده و طرفدار فوتبال بسیار حائز اهمیت است و اجازه می‌دهد که همیشه خود را به‌عنوان یک طرفدار حفظ کند.»

تجربه واقعی احساسات
ورزش فوتبال موجب می‌شود ما ساخته شویم و آموزش ببینیم. جوانان از همان کودکی تماشای بازی فوتبال را در کنار پدرانشان و خانواده تجربه می‌کنند تا انجام کارگروهی، همدلی، همراهی، تلاش و پشتکار و تمرین سخت را یاد بگیرند. معتادان به فوتبال در لحظه تماشای فوتبال خوشحالی را به‌معنای واقعی حس می‌کنند و غم و اندوه جانشان را به درد می‌آورد. مهدوی در این مورد می‌گوید: «جوانان و نوجوانان فوتبال چنین احساساتی را به‌صورت عملی و به‌صورت ناخودآگاه تمرین می‌کنند و آماده می‌شوند برای اینکه بعد از چند سال که وارد یک زندگی شدند بتوانند با مشکلاتی که برایشان پیش می‌آید مانند صحنه فوتبال مواجه شوند و برخورد کنند. خودشان را نبازند و با استقامت تمام تلاش‌شان را بکنند و به موفقیت برسند.»
فوتبال، نمادی از زندگی است؛ لحظاتی که یک تصمیم درست یا غلط می‌تواند تعیین‌کننده مسیر زندگی ما باشد. در فوتبال هم بارها تماشاچیان مشاهده می‌کنند که چگونه مسیر یک بازی بر اثر یک تصمیم زیر و رو می‌شود. برای کسی که به‌عنوان یک طرفدار فوتبال را نگاه با تک‌تک لحظات بازی ارتباط روحی و ذهنی برقرار می‌کند هر حرکت بازیکنان فوتبال به‌عنوان یک حرکت در ذهن بیننده و طرفدار نقش می‌بندد. و خودش را در قالب آن بازیکن فوتبال شبیه‌سازی‌ می‌کند و تصمیم می‌گیرد در زندگی چه کارهایی بکند.
وی می‌گوید:«همانطور که ممکن است ما در زندگی‌مان اشتباهاتی کنیم که غیرقابل جبران باشد در فوتبال هم همین اتفاق می‌افتد و با یک خطا، یک سهل‌انگاری، با یک پاس ندادن مناسب یا یک تفکر ذهنی غلط تیم کلا حذف شود و کل طرفدارانش از نظر روحی و روانی به‌هم بریزند. این مسائل واقعیت‌های عینی زندگی است که در فوتبال با آن شرایط هیجانی برای یک طرفدار فوتبال اتفاق می‌افتد و وی مدام اتفاقات شیرین و تلخ را در لحظه تجربه می‌کند.»
فوتبال از این جهت هم اعتیاد‌آور و دوست‌داشتنی است که ورزش جنسیت‌ها نیست و همه‌پسند است. بسیاری از بانوان برای حضور در استادیوم حاضرند دست به هر کار مدنی‌ای بزنند که نمونه‌های آن را در جامعه ایرانی به‌وفور شاهد هستیم. هویت بسیاری از ما در فوتبال شکل می‌گیرد و یادآور خاطرات خوب و شیرین بازی فوتبال در کوچه و زمین‌های‌ خاکی با توپ‌های پلاستیکی و... است. این بازی مهیج یادآور همدلی‌های صمیمانه و به دور از خصومت‌ها و دشمنی‌های زندگی واقعی است. طرفداران فوتبال خوب می‌دانند که برد و باخت پایان قصه و به‌معنای خداحافظی نیست. یاد می‌گیرند که با هر باخت در فوتبال، شما رشد و خود را مجددا برای پیروزی آماده می‌کنید.
مهدوی، روانشناس می‌گوید: «فوتبال دنیای بسیار شیرینی برای تداعی واقعیت‌های نزیسته است. یکی از لحظاتی که می‌توانیم استرس‌های خود را فراموش کنیم. شاید دلیل اینکه فوتبال باعث می‌شود ما به‌صورت اعتیادآور آن را دنبال کنیم این باشد که وقتی به یک چیز خوب و جذاب فکر می‌کنیم مغز شروع به ترشح هورمون‌های افزاینده خوشحالی و شادی می‌کند و فرد، از ترشح این هورمون‌ها انرژی خوب می‌گیرد و بانشاط می‌شود. زمانی که 90دقیقه درگیر دیدن بازی فوتبال هستیم تمام مشکلات و گرفتاری‌های زندگی را پس ذهن می‌گذاریم و آن یک ساعت و 30دقیقه برایمان دنیایی می‌شود که از زندگی و عمرمان محسوب نمی‌شود. به‌خاطر اینکه غرق در لذت هستیم. از طرفی ایجاد این غرورها و احساسات زیبا در عرصه‌های بین‌المللی به همین سادگی اتفاق نمی‌افتد ولی در بازی فوتبال همه ما شاهد این تجربه هستیم تا جایی کار و زندگی‌مان را تعطیل می‌کنیم تا حتما بازی تیم ملی را در مقابل فلان کشور به تماشا بنشینیم.»

نماد زندگی
فوتبال، نمادی از زندگی است لحظاتی که یک تصمیم درست یا غلط می‌تواند تعیین‌کننده مسیر زندگی ما باشد. در فوتبال هم بارها تماشاچیان مشاهده می‌کنند که چگونه مسیر یک بازی بر اثر یک تصمیم زیر و رو می‌شود