بیمار نیستم اما هستم

خدیجه نوروزی_روزنامه نگار

این روزها که جهان به نوعی روی موج کرونا سوار است هر کس به نوعی با این بیماری برخورد داشته. برخی گرفتار خودِ بیماری شده‌اند و برخی با توهم بیمار شدن، مدام در نگرانی و ترس هستند و اخباررسانه‌ها را لحظه‌به‌لحظه دنبال می‌کنند و با وسواسی شدید از قبل، مدام خود را با مواد ضدعفونی شست‌و‌شو می‌دهند و از مرزهای رعایت بهداشت تجاوز کرده‌اند. برخی هم بر اساس تحقیقاتی که گاه در سایت‌های معتبر و غیرمعتبر جهانی منتشر می‌شود واکنش نشان می‌دهند؛ به‌عنوان مثال برخی از سیگاری‌ها با شنیدن این خبر که در میان مبتلایان به کرونا افراد سیگاری کمتر دیده می‌شود، دوز مصرف را بالا برده‌اند تا در امان باشند. کسانی که مشروبات الکلی مصرف می‌کردند دوز الکل‌شان را بیشتر کرده‌اند و به‌اصطلاح از این طرف بوم افتاده‌اند. حامی حیوانات خانگی هم این روزها گویی عطای این کار را به لقایش بخشیده‌اند و حیوانات خانگی خود را در طبیعت رها کرده‌اند یا به پانسیون‌های نگهداری از حیوانات سپرده‌اند. چرا که اسیر این شایعه که گربه و سگ ناقل ویروس کووید-۱۹ است شده‌اند. خلاصه در این آشفته‌بازار هر کس رفتار مختص به‌خود را نشان می‌دهد و به شیوه خود روی موج کرونا سوار است. کسانی هم که غالبا دارای اختلالات روانی پنهان و پیدا هستند یک قدم از بقیه افراد جلوترند و مدام درگیر توهم بیماری. شنیده‌اند که سشوار و دستگاه خشک‌کن ویروس کرونا را می‌کشد و تا توانسته‌اند این روزها به جان لباس‌هایشان افتاده‌اند تا اثری از این موجود باقی‌نگذارند. مدام با نمک بینی خود را می‌شویند و اصلا مهم نیست که با تکرار بیش از اندازه این عمل چه آسیبی به مخاط درون بینی می‌زنند؛ شنیده‌اند آنتی‌بیوتیک  سیستم ایمنی بدن را قوی می‌کند اما آنچنان مصرف را بالا برده‌اند که هر کس ببیند تصور می‌کند واقعا کووید-۱۹ دارند که اینگونه هراس به جانشان افتاده. با کوچک‌ترین علائم بیماری راهی بیمارستان می‌شوند و در صف افراد مشکوک به کرونا می‌نشینند تا تست دهند. قطعا چنین رفتارهای وسواس‌گونه و داشتن توهمی که هنوز در واقعیت رخ نداده آثار غیرقابل‌جبرانی دارد که به مرور نه‌تنها خود فرد بلکه خانواده و جامعه را فرا‌می‌گیرد.

اضطراب بیماری
دکتر سبحان‌پور نیکدست، دکتری تخصصی روانشناسی در گفت‌وگو با همشهری در مورد اینکه توهم کرونا در چه افرادی و چگونه به‌طور سیستماتیک شکل می‌گیرد، می‌گوید:«نشانگان فیزیولوژیک، هیجانات و افکار انسان‌ها به‌طور مستقیم با هم در ارتباط هستند و گاهی همدیگر را تشدید و تقلید می‌کنند و یک هم‌افزایی را با هم تشکیل می‌دهند؛ به‌عنوان مثال اگر من فکری در مورد بیماری سرطان حنجره داشته باشم و از طریق حس بینایی فیلمی هم در این مورد ببینم کمی در گلو احساس گرفتگی می‌کنم. وقتی دقت بیشتری به این گرفتگی گلو کنم افکار منفی در این زمینه شدت می‌گیرد و همسو با آن نشانگان فیزیولوژیک بدن بیشتر می‌شود؛ یعنی دستگاه سمپاتیک بدن که طبیعتا باید نسبت به عوامل بیرونی واکنش نشان دهد، انتقال‌دهنده‌های شیمیایی را فعال می‌کند که این موضوع نشات‌گرفته از واقعه بدی است که در ذهنم در حال پرورش دادن آن هستم. در کرونا نیز همین وضعیت به‌وجود می‌آید؛ زمانی که افکار کلی جامعه حول این محور می‌چرخد، ذهن به نوعی، علائم کرونا را جست‌و‌جو می‌کند و گاه نشانگان فیزیولوژیک و جسمانی که خنثی هستند بلافاصله به این سمت کشیده می‌شوند. جالب اینجاست وقتی فکر معطوف به این موضوع می‌شود این علائم هم شدیدتر می‌شود و حتی ممکن است به حدی برسد که روانشناسان و روانپزشکان بگویند فرد مبتلا به اختلالی است که اصطلاحا به آن «اضطراب بیماری یا خود بیمار‌انگاری» می‌گویند».
خود بیمار انگاری یعنی فرد در حالت بسیار شدید مدام در خود علامت‌هایی را می‌بیند که آن علامت‌ها به نوعی معطوف هستند به بیماری‌های جدی جسمانی، در صورتی که وقتی به پزشک مراجعه می‌کند و آزمایش‌ها و کارهای بالینی و تشخیصی را انجام می‌دهد، هیچ مشکل خاصی وجود ندارد.
دکتر پورنیکدست می‌افزاید:« این نوع اختلال هر از چند گاهی روی یک چیز خاص در چرخش است. اگر در مورد مشکلات قلبی در جامعه صحبت شود افراد زیادی حس می‌کنند به مشکلات قلبی دچار شده‌اند. چنین رفتارهایی زمانی که روی موج یک بیماری هستیم بیشتر از سوی افراد دیده می‌شود و این نشان می‌دهد که تا چه اندازه زمینه‌های استرس و مشکلات اضطرابی در مردم کشور ما بالاست.

اختلال در سیستم ایمنی بدن
داشتن توهم مدام در مورد کرونا، بها دادن بیش از اندازه به ذهنیت منفی است که عملکرد تمام سیستم‌های دفاعی بدن را مختل می‌کند. ترس، راه‌حل در امان ماندن از بیماری نیست و نباید از روال معمول زندگی طبیعی فاصله بگیریم. اگر به‌طور شبانه‌روز خود را اسیر ذهن کردیم و از مرز مراعات و رعایت اصول بهداشتی عبور کردیم و دچار وسواس ذهنی و بیمارگونه شدیم بدانیم که گرفتار توهم هستیم و جریان زندگی پر از انرژی را مختل کرده‌ایم. دکتر روانشناس می‌گوید:«ذهنیت‌های منفی و نشانگان، افکار و علائم کاذبی هستند که عملکرد دستگاه ایمنی را نشانه می‌روند. تکرار مدام چنین رفتارهایی علاوه بر اینکه به روان افراد آسیب می‌زند دستگاه ایمنی بدن را نیز در برابر ویروس کرونا آسیب‌پذیرتر می‌کنند و اینجاست که در واقعیت افرادی که توهم کرونا دارند بیشتر در خطر ابتلا به این بیماری قرار‌می‌گیرند. اینکه مدام به‌خاطر بیماری‌ای که اصلا ندارم مضطرب هستم در حالی ‌که پیشگیری‌هایم را انجام داده‌ام و دستورات بهداشتی را رعایت کرده‌ام دستگاه ایمنی را وادار به واکنش نشان دادن می‌کند. در طول زمان به‌خاطر هورمون‌هایی مانند کورتیزول یا ... که ترشح می‌شود عملکرد دستگاه ایمنی مختل می‌شود و من حالا در برابر بیماری واقعی هم آسیب‌پذیر هستم. توهم تنها یک دور باطل ایجاد می‌کند و بهتر است زمانی چاره‌ای برای این بیماری بیندیشیم که به آن دچار شدیم و پیش پیش بدن را با این دیدگاه که هر لحظه در معرض ابتلا به کرونا قرار دارد نابود نکنیم. البته تا حد توان رعایت‌های بهداشتی لازم را انجام دهیم اما به ذهن بیاموزیم که دچار وسواس نشویم و مابقی امور را به خدا بسپاریم و از او کمک بخواهیم که محافظ ما باشد».
زمانی که اضطراب مزمن شد به‌مراتب آثارش مخرب‌تر از سودمندی آن است. اگر مدام منتظر وقوع یک حادثه باشیم، اضطراب کارایی مفیدش را از دست می‌دهد و عملکرد دستگاه ایمنی افراد را مختل می‌کند و باعث می‌شود که نشانگانی که طبیعی هستند را فاجعه‌آمیز برداشت کنیم و از همان چیزی که می‌ترسیم رخ دهد اما اصلا حواسمان نیست که خودمان مسبب اوضاع به‌وجود آمده هستیم. توصیه روانشناسان این است که افراد فراتر از دستورات بهداشتی عمل نکنند. فراموش نکنیم شمار زیادی از جمعیت کشور ما دچار وسواس هستند که در چنین شرایطی بسیار آسیب‌پذیرند. این افراد در حالت عادی بیش از دستورات داده شده رعایت می‌کنند. بنابراین نباید در چنین جوی اخبار را با جزئیات پیگیری کرد. حتما باید روزانه ورزش مناسب، خواب کافی و تغذیه مناسبی داشت. عمل به این توصیه‌ها نهایت چیزی است که در کنترل ماست و باقی عوامل از کنترل ما خارج است. همچنین در این روزها که توصیه به در خانه ماندن می‌شود، افراد برای دوری از توهم کرونا باید سعی کنند ارتباط حداقلی خود را با اطرافیانش به طرق مجازی و تلفنی حفظ کنند. در بین اعضای خانواده هم سعی کنند ساعاتشان را کنار هم سپری کنند و با هم گپ بزنند و فیلم ببینند و غذا بخورند تا تنهایی به افکار بیهوده دامن نزند.