خطر جابه‌جایی 20درصدی پول‌ها

احتمال جابه‌جایی 20درصدی پول‌ها بین حساب‌های بانکی قوت گرفته؛ برآوردهای همشهری نشان می‌دهد ممکن است بخش زیادی از سپرده‌های سرمایه‌گذاری بانک‌ها به سپرده‌های دیداری  که از سرعت نقدشوندگی و  قدرت انتقال سریع به سایر بازارها برخوردارند، تغییر مسیر دهد. دلیل این تحرک پولی مشخص است؛ نگه داشتن پول نزد بانک‌ها یعنی دست‌کم سالی 15درصد افت ارزش پس‌انداز.
برآوردهای همشهری نشان می‌دهد با تغییر نرخ سود بانک‌ها و حتی پرداخت سود 18درصدی به اوراق گواهی سپرده، یک‌پنجم از پولی که نزد بانک‌ها با هدف کسب سود سپرده‌گذاری شده بود، به سمت حساب‌های جاری و کوتاه‌مدت انتقال می‌یابد؛ موضوعی که نه‌تنها پایداری منابع در بانک‌ها را متزلزل می‌کند، بلکه ممکن است بقیه بازارها را هم با خطر انتظارات تورمی و شوک قیمتی مواجه سازد؛ شبیه آنچه این روزها بازار خودرو با آن مواجه است.
 
2راه ضد‌تورمی 
همزمان با آغاز تبلیغات بانک‌ها برای پذیرایی از سپرده‌ها با اوراق گواهی سپرده با نرخ سود 18درصد، رئیس‌کل بانک مرکزی 2راه ضد‌تورمی را به دولت پیشنهاد داد و تأکید کرد: امروز، بازار سرمایه امکان خوبی برای بهبود شرایط تأمین مالی در کنار تأمین کسری بودجه، از راه عرضه سهام بنگاه‌ها و اموال مازاد و مهم‌تر از همه، انتشار هدفمند و مدیریت شده اوراق بدهی، که هر دو ضد‌تورمی هستند، فراهم کرده؛ امید است دولت از آن استفاده کند. موضع‌گیری عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی پس از آن صورت می‌گیرد که روز چهارشنبه حسن روحانی، رئیس‌جمهوری گفته بود: نقدینگی در جامعه زیاد است و یکی از راه‌های درست برای جمع‌آوری نقدینگی و مهار و کاهش نرخ تورم حضور در بورس است. به‌نظر می‌رسد دولت سد بورس را برای کنترل سیلاب نقدینگی استوار دیده است.

مسیر کاهش نرخ سود
اما یکی از راه‌های هدایت نقدینگی به بورس کاهش نرخ بهره بانکی است. برآوردهای همشهری نشان می‌دهد هزینه تمام‌شده پول در شبکه بانکی 1.5تا 3درصد، بسته به ترکیب سپرده‌های هر بانک، کاهش یافته و نرخ سود در بازار بین‌بانکی به محدوده 17درصد رسیده؛ اتفاقی که باعث شده در معاملات عملیات بازار باز، بانک‌ها هیچ سفارش فروشی را برای اوراق بدهی دولتی برای بانک مرکزی ارسال نکنند؛ روندی که نشان می‌دهد نقدینگی در بازار بین بانکی کفایت می‌کند و به تغییر ذخایر پولی برای مدیریت نرخ سود نیازی وجود ندارد. این رویداد باعث شده که بانک مرکزی به دولت پیشنهاد کند تا از ابزار انتشار اوراق بدهی خود به‌دلیل نرخ سود تعدیل شده بیشتر استفاده کند و کسری بودجه‌اش را هدفمند پوشش دهد. افزایش حجم نقدینگی به 2360هزار میلیارد تومان در آذرماه سال گذشته و انبساط پولی صورت گرفته برای خنثی‌سازی‌ اثرات منفی شیوع ویروس کرونا این فرضیه را تقویت کرده که به‌احتمال زیاد حجم نقدینگی از مرز 3000هزار میلیارد تومان عبور کرده و برای کاهش نرخ سود بانکی باید انجام عرضه‌های اولیه جذاب سهام در بورس در دستور کار دولت قرار گیرد. با توجه به این آمار، بررسی‌های همشهری نشان می‌دهد؛ نرخ سود 18درصدی اوراق گواهی سپرده بانک‌ها می‌تواند به حفظ سپرده افراد ریسک‌گریز در شبکه بانکی و اصلاح ترکیب سپرده‌های آنها کمک کند اما با احتساب نرخ تورم بالای 40درصد، عملا بازده سپرده‌گذاری در بانک‌ها منفی خواهد بود و از سوی دیگر انتظار برای کاهش نرخ سود تسهیلات را تقویت می‌کند؛ درحالی‌که این انتظار به شکل‌گیری صف‌های طولانی برای دریافت تسهیلات از کانال رانت پولی با نرخ بهره منفی دامن خواهد زد و به این ترتیب گزینه کاهش سود تسهیلات منتفی خواهد شد.

خطر جابه‌جایی
آن دسته از کارشناسان بانکی هم که با همشهری گفت‌وگو کرده‌اند معتقدند؛ با منفی شدن نرخ بهره بانکی، حتی با انتشار اوراق گواهی سپرده ممکن است برخی سپرده‌گذاران تصمیم بگیرند پس‌اندازهای خود را از بانک خارج و در سایر بازارهای دارای بازده بالاتر از نرخ تورم، سرمایه‌گذاری کنند. اثر واقعی این رویداد قطعا به‌زودی در گزارش عملکرد ماهانه بانک‌ها مشخص خواهد شد. سیدبهاءالدین حسینی‌هاشمی از کارشناسان بانکی تأکید می‌کند: نرخ سود 18درصدی اوراق گواهی سپرده برای سرمایه‌گذاری فاقد جذابیت است و ممکن است باعث تغییر جهت پس‌اندازها از حساب‌های پایدار به سمت حساب‌های دیداری با سرعت نقدشوندگی و سیالیت بالا شود. او در گفت‌وگو با همشهری، تأکید می‌کند: نرخ سود 15درصدی سپرده‌ها و 18درصدی اوراق گواهی سپرده در مقایسه با نرخ تورم 40درصدی از منفی‌شدن نرخ بهره در بازار پول حکایت دارد. در این شرایط از آنجا که نرخ این اوراق کمتر از نرخ تورم است و سود آن هم ماهانه پرداخت نمی‌شود، برای سپرده‌گذاران عادی جذابیت ندارد. حسینی‌هاشمی هشدار می‌دهد: الان وقت آن است که جلوی تخریب سیلاب نقدینگی گرفته شود. شاهد رشد سالانه 20تا 30درصدی حجم نقدینگی هستیم، دولت می‌تواند با عرضه اوراق بدهی آنها را به بانک‌ها بفروشد و کسری بودجه‌اش را جبران کند و همزمان از طریق عملیات بازار باز، نرخ بازده در بازارها متعادل و سود بانکی هم به مسیر درست‌تری هدایت شود. او دلیل کاهش نرخ سود بین‌بانکی را ناشی از متغیرهای اقتصادی نمی‌داند و دلیل آن را کاهش تقاضا برای پول به‌دلیل کسادی کسب و کارها بر اثر کرونا معرفی می‌کند و می‌گوید: اینکه بانک‌ها به نقدینگی نیازی ندارند و با کفایت نقدینگی در این روزها مواجه هستند، برخلاف دیدگاه شورای پول و اعتبار، ناشی از افزایش مازاد منابع بانکی و کمبود تقاضا برای پول بر اثر کروناست؛ این وضع پایدار نخواهد بود.

اگر پول از بورس خارج شود
این کارشناس بانکی با هشدار نسبت به آثار تخریب سیلاب نقدینگی در سایر بازارها و خروج احتمالی پول از بورس، می‌گوید: الان چالش اصلی، شکننده بودن وضع پایداری نقدینگی در بازارهاست که باعث التهاب در بازار خودرو و مسکن و سایر بازارهای کالایی می‌شود. او با اشاره به اینکه راه جبران کسری بودجه در شرایط تنگنای شدید درآمدهای ریالی و ارزی دولت، فروش اوراق بدهی و اوراق قرضه با درنظر گرفتن شاخص‌های ریسک و بازده است، می‌افزاید: نباید اشتباه کرد و بالا رفتن شاخص بورس را نشانی از بازدهی بالای سهام همه شرکت‌ها دانست، بلکه باید بازدهی بازار سرمایه را متناسب با ریسک آن و رفتار آینده سهامداران و ترازنامه شرکت‌ها سنجید.

     سد ضعیف گواهی سپرده در برابر نقدینگی

سید بهاءالدین حسینی‌هاشمی از کارشناسان بانکی در گفت‌وگو با همشهری، تأکید می‌کند: سیاست صدور گواهی سپرده به‌عنوان یک سیاست موقت با نرخ تورم فعلی جوابگوی سیلاب نقدینگی نیست و قطعا بانک‌ها دچار ناپایداری منابع می‌شوند؛ زیرا پولی از حساب آنها خارج نمی‌شود اما ماهیت سپرده‌ها از سپرده‌های غیردیداری و پایدار به سپرده‌های دیداری و سیال تغییر می‌کند و توازن در بازار پول و پس از آن همه بازارها را بر هم خواهد زد و موج بزرگی از ابرچالش نقدینگی در راه است که نباید دولت بی‌احتیاطی و ساده‌اندیشی کند زیرا حجم نقدینگی بالاست و قاعده اعداد بزرگ می‌گوید حتی تغییر ماهیت 5درصد سپرده‌های بانکی خطرناک خواهد بود.