مصاحبه
رئیس مرکز تحقیقات و درمان ناباروری ابن‌سینا در گفتوگو با همشهری:
مشکلات ارزی به درمان ناباروری هم رسید
زهرا رفیعی/خبرنگار
درمان ناباروری فرایندی طولانی و پرهزینه است که هر کسی از عهده آن بر‌نمی‌آید. حمایت ۸۵درصدی از فرایند درمان در بخش دولتی به جز دارو خیلی‌ها را امیدوار کرده است اما هزینه‌های سرسام‌آور داروهایی که روزبه‌روز کمیاب‌تر می‌شوند، گریبان همه مشتاقان چشیدن لذت مادر و پدری را گرفته است. بخش نیمه‌خصوصی نیز وضعیت مطلوبی ندارد. هزینه بالای تجهیزات پزشکی که به‌دلیل شرایط دلار ثبات ندارد، اوضاع را پیچیده‌تر کرده است. این را بگذارید کنار تغییر الگوی زندگی ایرانی‌ها به‌گونه‌ای که میزان ناباروری را بیشتر می‌کند. در ادامه در مورد مشکلات حوزه درمان ناباروری با محمدرضا صادقی، رئیس مرکز تحقیقات و درمان ناباروری ابن‌سینا به گفتوگو نشسته‌ایم که می‌خوانید.
علل ناباروری در ایران متفاوت از سایر کشور‌هاست؟
علل ناباروری در ایران مانند سایر کشور‌هاست و تنها 10درصد از آمارها به دلایل ناشناخته مربوط می‌شود. هر چه دانش ما در مورد ناباروری بالاتر می‌رود، میزان موارد ناشناخته کمتر می‌شود؛ سال‌ها پیش در ابتدای مسیر درمان ناباروری، میزان موارد ناشناخته به ۵۰درصد هم می‌رسید. آنچه در ایران متفاوت است، سیاست‌های درمان ناباروری است. در بسیاری از کشور‌ها خدمات درمان ناباروری بسته به GDP کشور‌ها یک تا ۳سیکل درمان ناباروری تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرد. آنچه در ایران بعنوان ابلاغیه سیاست‌های جمعیتی از سوی رهبری درباره افزایش جمعیت باعث حمایت جزئی از زوجین نابارور شده است.
هزینه‌های درمان چطور؟
از آنجایی که درمان ناباروری وابسته به تکنولوژی‌های جدید است، وسایل مورد استفاده آن یکبار مصرف و با کیفیت بالا و گران است. با این حال، هزینه درمان ناباروری یک‌دهم درصد از هزینه کشور‌های اروپایی است. هر سیکل درمان در مراکز دولتی به جز دارو حدود 2میلیون تومان و در بخش خصوصی حدود ۴میلیون تومان است. این سیکل در برخی کشور‌ها به ۲۰هزار دلار می‌رسد. این در حالی است که مواد و ملزومات مورد استفاده در ایران از همان کارخانه‌های اصلی تولید‌کننده ولی با دوبرابر قیمت خریداری می‌شود. در نتیجه فشار اقتصادی که درمان ناباروری به خانوارها وارد می‌کند، بیشتر از توان خانوار‌هاست و آنها بدون حمایت‌های دولتی نمی‌توانند اقدامی انجام دهند. این را بگذارید در کنار عدم‌موفقیت روش‌های درمان ناباروری مانند IVF که چیزی حدود 35 تا 45درصد است. اصولا روند تولیدمثل ذاتا یک روند با کارایی بالا نیست و در هر سیکل ماهانه، شانس باروری زن حدود ۱۵درصد است.
در مورد شایع‌ترین علل ناباروری در کشور اطلاعات جامعی وجود دارد؟
امروزه تغییراتی در الگوی رفتار ایرانیان ایجاد شده که ممکن است در آینده روی روند باروری مؤثر باشد. یکی از آنها افزایش سن ازدواج است. هرچه سن ازدواج افزایش پیدا می‌کند میزان نیاز زوجین به روش‌های کمک‌باروری افزایش پیدا می‌کند. ۲۵ تا 35سالگی بهترین زمان باروری است، ولی سن ازدواج در کشور به بالای ۳۰سال رسیده است. در طول زمان قدرت تولیدمثل کاهش می‌یابد و مشابه هر یک از سیستم‌های بدن دچار فرسودگی می‌شود. از 35 تا 45سالگی قدرت باروری در زنان کاهش می‌یابد و بعد از 45سالگی نیز آنها وارد مرحله یائسگی می‌شوند. با به تأخیر انداختن دوران طلایی باروری (25 تا 35 سال) افراد بیشتری نیاز به روش‌های کمک‌باروری خواهند داشت. از دیگر تغییرات الگوی رفتار در ایرانیان، تغییرات در الگوی جنسی نوجوانان است. عدم‌آموزش صحیح در ارتباط با رفتارهای جنسی، می‌تواند منجر به برخی عفونت‌های منتقله جنسی شود که بسیاری از آنها می‌تواند قدرت باروری را کاهش دهد؛ به‌طور مثال آلودگی با باکتری کلامدیا می‌تواند باعث مسدودشدن مجاری تولیدمثلی در آقایان شود. با این حال در مورد علل ناباروری در ایران تحقیق جامعی وجود ندارد.
به تجهیزات پزشکی گران در این حوزه اشاره کردید. با توجه به کمبود‌های دارو و تجهیزات که گریبان بخش‌های مختلف حوزه سلامت را گرفته است، آیا شما هم کمبودی در این زمینه دارید؟
در این حوزه نوسانات ارزی آثار خود را بسیار بیشتر نشان داده است. در این بین ذکر چند نکته ضروری است؛ از یک سو داشتن فرزند برای سال‌های سالمندی برخلاف برخی کشور‌ها یک ارزش به‌حساب می‌آید؛ به‌عبارت دیگر نیاز به فرزندآوری که روزگاری به‌عنوان تامین‌کننده نیروی انسانی مطرح بود، امروزه در قالب حمایت در سال‌های پیری در جامعه وجود دارد. این رویکرد خانواده‌ها به این دلیل است که آنها تصور می‌کنند که در سال‌های کهولت حمایت اجتماعی فراگیر احتمالا وجود نخواهد داشت. از سوی دیگر مباحث مربوط به کمک به زادآوری و افزایش جمعیت با توجه به سیاست‌های کلی نظام مطرح است. مجموع این مباحث باید به کمک این حوزه بیاید اما اینگونه نیست. اخیرا شرکت‌های تجهیزات پزشکی قیمت‌هایشان را بیش از دوبرابر افزایش داده‌اند؛ این در حالی است که دولت اعلام کرده است که برای درمان و دارو ارز یارانه‌ای اختصاص می‌دهد اما آنچنان که شرکت‌های وارد‌کننده اعلام کرده‌اند ظاهرا این ارز فقط برای درمان‌های اورژانسی اختصاص داده می‌شود. عدم‌شفافیتی که در دولت و شرکت‌های وارد‌کننده تجهیزات وجود دارد، باعث شده که برخی از این شرکت‌ها شرایط را به نفع خود دنبال کنند؛ مثلا در سال گذشته قیمت سوزنی که برای تزریق تخمک خریداری کرده بودیم، ۶۵هزار تومان بود که امسال این شرکت همان کالا را 175هزار تومان (بیش از دو و نیم برابر) فاکتور کرده است. این در حالی است که وزارت بهداشت و دولت به مراکز درمانی اعلام کرده‌اند که هیچ افزایش قیمتی نداشته باشیم. از سوی دیگر زوجین هم توان پرداخت هزینه‌های ذاتا زیاد و مکرر IVF را ندارند. جالب است بدانید که در سفرهای استانی دولت نهم و دهم بیشترین حجم درخواست‌های کمک مالی و بیمه‌ای برای فرزندآوری بود؛ بنابراین نیاز به حمایت مالی برای درمان‌های ناباروری خواسته‌ای است عمومی.
در این حوزه علاوه بر گرانی با کمبود تجهیزات هم مواجهید؟
خیر. متأسفانه همه‌‌چیز وجود دارد، ولی با قیمت فوق‌العاده بالا. ضمن اینکه درمان ناباروری، درمانی زمانبر است؛ یعنی برای نتیجه گرفتن هر سیکل درمان باید از 2ماه قبل شروع کرد. نمی‌توان به خانمی که به روزهای پایانی درمان رسیده بگوییم حالا دارو یا تجهیزات نیست. مشکل دیگری که در این حوزه وجود دارد مسئله کیفیت تجهیزات است. در سال‌هایی که اوضاع اقتصادی مناسب بود، مراکز سراغ برند‌هایی می‌رفتند که کارایی تجهیزاتشان ثابت شده بود اما این روزها مجبوریم سراغ برند‌هایی برویم که می‌دانیم نتیجه چندان خوبی در درمان ناباروری به لحاظ آماری ندارند. آسیب اجناس با کیفیت پایین‌تر را مردم می‌بینند. در حوزه دارو نیز با مشکل مواجهیم. در برخی داروها که تولید داخل است، فعلا کمبود نداریم و باید دید دولت تا چه زمانی ارز برای واردات مواداولیه به کارخانه‌های داروسازی می‌دهد. داروی خارجی نیز کمیاب و گران شده است. بسیاری از شرکت‌های توزیع دارو ترجیح می‌دهند که معامله نقدی انجام دهند و به‌دلیل نوسانات قیمت ریال و ارز همان موقع ریال خود را تبدیل به کالا کنند.
آیا بودجه‌ای که دولت برای فرزندآوری و افزایش جمعیت درنظر گرفته بود شامل مراکز درمانی خصوصی شده است؟
این بودجه فقط به مراکز درمانی دانشگاه‌های علوم‌پزشکی دولتی اختصاص داده شد. دانشگاه‌هایی که مرکز درمان ناباروری نداشتند و با مراکز غیردولتی همکاری کردند، به‌دلیل هزینه‌های بالای طرح تحول سلامت و بدهی‌ها به شرکت‌های تجهیزات پزشکی و طلب از بیمه‌ها، نمی‌توانند تعهدات خود را بموقع پرداخت کنند. شرکت‌های تجهیزات پزشکی دیگر حاضر نیستند به‌صورت غیرنقدی معامله کنند. وصول مطالبات از دانشگاه‌های دولتی زمانبر است و ما مجبوریم که درمان زوجین را به‌صورت نقدی انجام دهیم. مرکز ابن‌سینا یک مرکز نیمه دولتی برای انجام درمان و تحقیقات است و این در حالی است که براساس بخشنامه‌های دولت، اولویت تخصیص بودجه، حقوق پرسنل است. با شرایط موجود دیگر بودجه‌ای برای کار تحقیقاتی باقی نمی‌ماند.
محاسبه تعرفه‌های بخش نیمه‌خصوصی به چه نحوی است؟
هر تعرفه از 2بخش ارزش نسبی و خدمت تشکیل شد. ارزش نسبی یک جراحی شامل دستمزد جراح و دستگاه‌ها و تجهیزاتی است که برای آن عمل به کار می‌رود یعنی جزء حرفه‌ای و جزء فنی. برای IVF، ۱۲۵K درنظر گرفته شده است. ارزش K در بخش دولتی حدود ۱۰هزار، در بخش نیمه‌دولتی ۱۵هزار و در بخش خصوصی ۲۲ هزار تومان است؛ یعنی انجام IVF در بخش خصوصی حدود 2میلیون و ۷۰۰هزار تومان هزینه جراح و تجهیزات است. هزینه مواد مصرفی به‌شرط وجود فاکتور قابل محاسبه است. وزارت بهداشت هر سال مقداری ارزش K جراحی را بالا می‌برد، ولی در بخش لوازم مصرفی میزان افزایش قیمت، بستگی به ارزش ریالی ارز و شرایط واردات دارد. قیمت لوازم مصرفی در بخش خصوصی و دولتی اگر از یک برند باشد، نباید فرق کند، ولی هم‌اکنون برای کاهش قیمت‌ها ممکن است از برند‌های نامعمول استفاده شود.
