بازتاب سیاست در معماری

سعید برآبادی  
 
معماری این  دوران در تلاش بود تا سازه‌هایش آینه تمام‌نمای ارتباط حکومت تازه تاسیس پهلوی با سلسله‌های تاریخی ایران باستان باشد. بی‌شک عمق این تلاش را می‌توان در کاخ شهربانی دید؛ بنایی که در فاصله 4سال و به فوریت ساخته شد تا نخستین نهاد پلیس به شکل رسمی و در مرکز شهر مستقر شود و ابهت ساختمانش، زهره خلافکاران وقت را آب! سازنده این عمارت باشکوه، قلیچ باقلیان و معمار آن، گابریل گورکیان هستند؛ دو معمار ارمنی که معماری نئوکلاسیک رضاشاهی را با ترکیبی از معماری هخامنشی و معماری اسلامی بنا نهادند. درباره این کاخ 3طبقه سخن بسیار رفته است، خصوصا آنکه در دوره حاضر نیز به‌عنوان محل نشست‌های بین‌المللی وزارت امورخارجه، توانسته اسم و رسمی در جهان برای خود دست و پا کند. این ساختمان که در میدان مشق بنا شد، قرار بود بازتاب کاخ آپادانای تخت‌جمشید هخامنشیان در مرکز پایتخت حکومت پهلوی باشد و به همین دلیل است که معمارانش، بیش از آنکه به فکر کام گرفتن از اجرای پلان این کاخ باستانی باشند، تزئینات و ظواهرش را به عمارت شهربانی وصل کرده‌اند. اتفاقا همین وصل کردن و التقاط است که بنای سبک ملی معماری دوران رضاشاه را می‌نهد. اگر دنبال هنر دست گورکیان در این ساختمان می‌گردید، پلان رفیع عمارت و شیوه قرار گرفتن 21هزار متر زیربنا در 3طبقه را ببینید و اگر در جست‌وجوی دقت و ظرافت قلیچ باقلیان هستید یادتان نرود که کاخ شهربانی نیز همچون میدان حسن‌آباد، به زیبایی و دقت فراوان بتن را مسخر دیوارها و پشت نقش برجسته‌ها کرده است. گچبری، آینه‌کاری، نقش برجسته‌ها، سنگ‌تراشی ستون‌ها و تندیس‌ها نیز، رضاشاه را بیشتر مجاب کرد که در انتخابش، اشتباه نکرده است.