قربانی تجدد

مرتضی کاردر   

مهم‌تر از شعرهای تقی رفعت نوشته‌های او در مخالفت با ادبیات سنتی و تأکید بر ضرورت شکل‌گیری ادبیات نو بود. جدال طولانی او با محمدتقی بهار در سال‌های پایانی قرن سیزدهم، جدال دو دیدگاه درباره ادبیات بود که اولی می‌گفت اساس سرودن شعر باید دگرگون شود و دومی با وجود پذیرفتن ضرورت تغییر به سنت ادبی وفادار بود.    
زمزمه‌های نوگرایی که از سال‌های مشروطه آغاز شده بود، کم‌کم در شکل‌های تازه شعر خود را نشان می‌داد و شاعران نخستین آزمون‌ها و خطاها را برای تغییر در صورت و ماهیت شعر انجام می‌دادند.  مهم‌تر از شعرهای تقی رفعت، کوشش او برای رهبری شاعران نوگرای سال‌های پس از مشروطه است. رفعت کارهای شاعران نوگرایی مثل جعفر خامنه‌ای، شمس کسمایی، ابوالقاسم لاهوتی و دیگران را منتشر  می‌کرد و می‌کوشید نوگرایان جوان را سامان دهد و رسانه‌اش، «روزنامه تجدد»، تریبونی برای نوگرایان ادبی باشد.  تقی رفعت از معدود کسانی است که توأمان هم متجدد سیاسی‌اجتماعی و متجدد ادبی است. او در ۱۲۶۸ در تبریز به دنیا آمد. پس از طی تحصیلات مقدماتی به استانبول رفت و تحصیلات عالیه را ادامه داد. بعد به مدیریت مکتب ناصری ایرانیان در ترابوزان انتخاب شد. هنگام جنگ جهانی اول به تبریز برگشت و در دبیرستان‌های زادگاه خود به تدریس فرانسه مشغول شد. زمانی که شیخ محمد خیابانی به رهبری حزب دمکرات آذربایجان رسید، رفعت نفر دوم حزب شد. وقتی محمد خیابانی روزنامه تجدد را منتشر کرد، تقی رفعت سردبیری روزنامه را به عهده گرفت. وقتی دولت آزادیستان در آذربایجان تشکیل شد باز هم رفعت روزنامه آزادیستان را منتشر کرد و باز هم تجدد ادبی را همراه با تجدد سیاسی در این نشریه پی گرفت. 
تقی رفعت پس از شنیدن خبر تصرف تبریز به دست قزاق‌ها و شکست آزادیستان و کشته شدن شیخ محمد خیابانی، پیش از آغاز قرن جدید، در شهریور ۱۲۹۹ به زندگی خود پایان داد. 
عمر تقی رفعت بسیار کوتاه بود، کوتاه‌تر از اینکه نشانه‌های جدی تغییر در شعر فارسی را ببیند اما نام او به‌عنوان یکی از نخستین تجددخواهان در شعر فارسی جاودانه مانده است.