آمار داریم اما نمی‌گوییم!

خدیجه نوروزی ـ روزنامه‌نگار

طبق آخرین به‌روز‌رسانی اپلیکیشن ماسک (7تیر) تا زمان انتشار این گزارش، تنها چند شهرستان در استان‌های فارس، آذربایجان شرقی، سیستان‌و‌بلوچستان، مرکزی، سمنان، مازندران، گلستان، خراسان‌شمالی، رضوی و جنوبی، تهران، قزوین، گیلان، کهگیلویه‌و‌بویر‌احمد، چهار‌محال‌و‌بختیاری، لرستان، اردبیل، ایلام و البرز وضعیت سفید و مابقی نقاط وضعیت قرمز، نارنجی و زرد دارند. گرچه این وضعیت ناپایدار است و از زمان انتشار کرونا تقریبا اکثر نقاط کشور تمام رنگ‌ها را تجربه کرده‌اند اما برخی نقاط وجود دارند که کمترین انتشار ویروس را در مجموع از شروع کرونا داشته‌اند. در این مدت تقریبا به جز جزایر خارک، لاوان، هندورابی، کیش، قشم، هنگام، لارک و هرمز که در وضعیت قرمز به‌سرمی‌برند مابقی جزایر مسکونی مانند سیری، تنب‌بزرگ، تنب‌کوچک و... در جنوب کشور وضعیتی سفید را تجربه کرده‌اند و انتشار ویروس کرونا در این مناطق کمتر بوده است. در مدت شیوع ویروس کرونا جزیره مسکونی ابوموسی تنها نقطه سبزی است که بعد از گذشت بیش از 4‌ماه همچنان برخی از نقاط آن سبز مانده و مابقی نقاط آن در وضعیت سفید قرار دارد. به‌نظر می‌رسد این روزها فقط پناهگاه‌های حیات‌وحشی مانند پناهگاه حیات‌وحش خارکو سبزترین و امن‌ترین مناطق کشور در بحران کروناست. شهرستان‌هایی در وضعیت سفید (کم خطر) قرار دارند که متوسط میزان بستری روزانه (به ازای هر صدهزار نفر جمعیت) حداکثر یک باشد؛ مثلا در شهرستانی با جمعیت 200هزار نفر، متوسط روزانه 2بیمار بستری باشد و متوسط تعداد بستری روزانه (به ازای هر صدهزار‌نفر جمعیت) حداکثر یک؛ یعنی حداکثر 14بستری در شهرستان در طول دو هفته (شامل موارد مشکوک و قطعی) باشد. همانطور که اشاره شد این وضعیت شکننده است و خیلی راحت با موارد جدید ابتلا، یک منطقه سفید، در هفته بعد در وضعیت زرد قرار می‌گیرد  یا از وضعیت زرد به وضعیت قرمز بدل می‌شود. این موضوع را از بررسی وضعیت مناطق سراسر کشور طبق آمارهای اعلام شده می‌توان متوجه شد. در اواسط اردیبهشت‌ماه وضعیت 132شهر در استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل، اصفهان، البرز، ایلام، بوشهر، چهارمحال‌و‌بختیاری، خراسان رضوی، خوزستان، سمنان، سیستان‌و‌بلوچستان، فارس، قزوین، کردستان، کهگیلویه‌و‌بویر‌احمد، گیلان، لرستان، مازندران، مرکزی و هرمزگان سفید اعلام شد و این آمار در 29 اردیبهشت‌ماه به 280شهرستان رسید. اما از 4خرداد وضعیت حدود 90درصد شهرهای کشور زرد شد و از 15خرداد با رسیدن مناطق سفید به 155شهرستان روند سفید شدن وضعیت شهرهای کشور رو به کاهش رفت درحالی‌که مردم متصور بودند شعاع سفیدی شهرها افزایش پیدا خواهد کرد. رعایت ‌نکردن فاصله‌گذاری اجتماعی و استفاده نکردن از ماسک و جدی نگرفتن کرونا و از میان رفتن ترسی که در ابتدا وجود داشت همچنین آغاز به‌کار فعالیت اصناف و صنعت گردشگری دست به‌دست هم داد تا وضعیت سفید بسیاری از شهرها تغییر رنگ دهد و به حالت زرد، قرمز و هشدار درآید. قصد ما از انتشار گزارش این بود تا به مناطقی که انتشار ویروس کرونا در آنها کمتر بوده اشاره کنیم. با وجود تلاش‌های بسیار برای گرفتن اطلاعات از وزارت بهداشت در مورد مجموع آمار مبتلایان به کرونا در هر استان به تفکیک شهرستان، بعد از یک هفته پیگیری به نتیجه‌ای نرسیدیم. گرچه به گفته خانم غفاری، رابط دکتر لاری، سخنگوی وزارت بهداشت، انتشار این اطلاعات به هیچ عنوان محرمانه نبود و می‌توانست در اختیار رسانه‌ها گذاشته شود اما گویا تهیه این فهرست کاری دشوار و خارج از حوصله این وزارتخانه بود که از دادن آن امتناع کردند.


نمی‌گوییم تا مردم احتیاط  خود را کم نکنند
دکتر ایرج حریرچی، قائم‌مقام وزیر بهداشت در گفت‌وگو با همشهری در مورد اعلام نکردن شهرستان‌هایی که ویروس کرونا در آن مناطق کمتر انتشار یافته می‌گوید:« ما آمار داریم و می‌توانیم بگوییم کدام مناطق انتشار ویروس کمتری را تجربه کرده‌اند اما نمی‌گوییم. این کار دو علت دارد؛ نکته اول این است که با این کار این امکان را ایجاد می‌کنیم که موج گردشگری به این سمت بیشتر شود و وضعیت منطقه از حالت سفید به قرمز و هشدار دربیاید. نکته دوم این است که امن بودن منطقه‌موردنظر موجب نشود تا مردم احتیاط کمتری کنند و فکر کنند که قراراست همچنان بدون رعایت پروتکل‌های بهداشتی در وضعیت با ثبات قرار داشته باشند».
البته دکتر حریرچی در حالی از اعلام مناطق کمتر‌انتشار‌یافته امتناع می‌کند و این مسئله را سیاست خوبی در این شرایط می‌داند که نقشه‌ای تحت عنوان «ماسک» در قالب اپلیکیشنی طراحی شده که مناطق قرمز، نارنجی، سفید و سبز را نشان می‌دهد و در تماس همشهری با مراکز علوم پزشکی بسیاری از استان‌ها، ما را برای استخراج داده در خصوص بررسی وضعیت سفید به این اپلیکیشن ارجاع می‌دهند. البته این نرم‌افزار روزانه آپدیت نمی‌شود و آمار ارائه شده با تأخیر گاه بیش از 10 روز  اعلام می‌شود درصورتی که وضعیت روزبه‌روز متفاوت‌تر است و ممکن است یک منطقه در کمترین زمان از وضعیت سفید به زرد یا قرمز تغییر کند. از طرفی این نوع سیاست کاری در بدنه دولت و ستاد ملی کرونا نیز دیده نمی‌شود. چرا که رئیس‌جمهوری در جلسات ستاد ملی مقابله با بحران کرونا در اواسط فروردین از اعلام وضعیت سفید در استان‌های سیستان‌و‌بلوچستان، هرمزگان و بوشهر سخن گفت و آن زمان همین انتقاد از سوی نماینده منتخب مردم در چابهار در مجلس یازدهم مطرح شد که در شرایطی که هنوز کشور درگیر بحران کرونا‌ست اعلام وضعیت سفید در سیستان‌و‌بلوچستان آتش زیرخاکستر است؛ روسای دانشگاه‌های علوم پزشکی ایرانشهر و زابل همچنین نماینده هرمزگان در شورای‌عالی استان‌ها نیز در اظهارنظر‌هایی مجزا اعلام کرده بودند که اعلام وضعیت سفید سبب حضور موج جدید  مسافران در استان شده است. ولی وقعی بر این اظهارنظرها نهاده نشد و ستاد ملی کرونا و وزارت بهداشت به اعلام استان‌ها با وضعیت سفید ادامه می‌دهند.
دکتر حریرچی می‌افزاید: «مناطق سفید زیادی در کشور وجود ندارد و ویروس کرونا در تمام استان‌ها ورود پیدا کرده و در حال چرخش است. تمام نگرانی ما این است که اگر مناطق روستایی و شهرهایی که هنوز ویروس وارد آنجا نشده، وارد چرخه انتقال شوند، گسترش قابل‌توجهی را تجربه خواهند کرد. در صورتی که در این مناطق باید دقت بیشتری به خرج داد تا آن شهر یا روستا مقاومت بیشتری انجام دهد تا جایی که ما یک مبتلا هم نداشته باشیم».
در یک نظرسنجی از مردم استان‌هایی که بیشترین وضعیت سفید را داشتند، شهروندان تمایل داشتند که از وضعیت شهرشان از لحاظ کم‌خطر یا پر‌خطر بودن آگاه شوند؛ چرا که حاکم بودن  امنیت روانی در جامعه موجب می‌شود مردم در آرامش و به دور از استرس‌هایی که موجب تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌شود، پروتکل‌های بهداشتی را رعایت کنند. آگاهی از وضعیت سفید یک منطقه گرچه شاید بتواند یکی از دلایل سفر به آن منطقه درنظر گرفته شود اما فرهنگسازی در این زمینه می‌تواند از چنین سفرهایی بکاهد؛ همه به یاد داریم در نوروز مردم با وجود اینکه می‌دانستند استان‌های شمالی کشور در مرز هشدار قرار دارند بازهم راهی جاده‌ها می‌شدند و تنها شهرهای با وضعیت سفید را انتخاب نمی‌کردند. بنابراین زمانی که مردم از سفید بودن وضعیت منطقه خود آگاه باشند انتظارات از مسئولان در این شهرها در کنترل ورودی‌ها و خروجی‌ها افزایش پیدا می‌کند و دستگاه‌ها در این مدت فرصت بیشتری برای آماده‌سازی‌ شهر به لحاظ فرهنگی و پزشکی برای مقابله با کرونا خواهند داشت و برای این کار تامین منابع می‌کنند تا قدرت مقاومت‌شان در زمان بحران بیشتر شود.  از طرفی در اختیار داشتن چنین اطلاعات و آمار دقیقی در انجام تحقیقات بهتر توسط محققان سراسر کشور موثر خواهد بود، به‌ویژه برای محققانی که شاید دسترسی جامعی به اطلاعات درون‌سازمانی و آماری وزارتخانه نداشته باشند. به تجربه ثابت شده که شفافیت در گفتن آمارها و بیان واقعیت‌ها در شرایط بحرانی سازنده‌تر و مؤثرتر از پنهان‌کاری است.


کهگیلویه‌و‌بویراحمد؛ کم‌شیوع در ابتدای بحران
استان کهگیلویه‌و‌بویراحمد یکی از استان‌هایی بود که در ابتدای شیوع بحران کرونا طبق گفته دکتر حریرچی، نصف آمار کشوری مبتلا به کرونا را داشت و کمترین آمار فوت متعلق به این استان بود. این منطقه یکی از موفق‌ترین استان‌ها در بحث غربالگری بیماری کرونا بود به‌طوری که در مرحله اول 5/98درصد و در مرحله دوم ۸۲‌درصد از مردم این استان تحت‌پوشش غربالگری قرار‌گرفتند. همچنین همکاری بین دستگاهی و اقدامات خوب در استان باعث شد که این استان با توجه به استعداد زیادش در شیوع کرونا، جزو استان‌های کم‌شیوع قرار بگیرد. پرویز یزدان‌پناه، سرپرست دانشگاه علوم پزشکی یاسوج در گفت‌وگو با همشهری به شهرهای کم‌کرونا اشاره می‌کند و می‌گوید:«شهرستان‌های دنا، لنده، بهمئی و کهگیلویه‌و‌بویر‌احمد از شهرهایی بودند که از ابتدا سفید بودند و انتشار ویروس کرونا در این مناطق به نسبت سایر مناطق کمتر است».
 با تلاش و پشتکار مسئولان این شهرها به‌خصوص بهداشت و درمان و مشارکت خوب مردم، مرزها و مسیرهای ورودی به شهرستان‌ها مورد غربالگری قرار گرفت. از اقدامات تأثیرگذار برای قطع زنجیره شیوع ویروس کرونا در این شهرها تعطیلی صنوف غیرضرور و پلمب واحدهای متخلف از همان ابتدا بود. روزانه به وسیله بلندگو کار اطلاع‌رسانی و رعایت نکات بهداشتی در سطح این شهرها آموزش داده می‌شد. مناطق استان نسبتا کوهستانی و مرتفع هستند و همین موضوع موجب شد تا در اقدامی جالب اهالی روستای القچین‌علیا در شهرستان چرام برای جلوگیری از ورود گردشگران در بحران کرونا جاده ورودی را با سنگ مسدود کنند؛ البته این اقدام در چندین روستای کوهستانی این مناطق در همان ابتدا انجام شد. چرا که هر ساله گردشگران زیادی از استان‌های همجوار برای بازدید از مناطق گردشگری، در این روستا سکونت می‌کنند. البته امسال با توجه به شیوع ویروس کرونا میزان ورود گردشگران به روستا 90درصد کاهش یافته است. دور از احتمال نیست که برخی از روستاهای کم‌جمعیت کشور که در مناطق دشوارگذر قرار دارند و زیاد در معرض تردد قرار‌ندارند هنوز سبز باشند اما نبود دسترسی به شبکه بهداشت ممکن است در صورت انتشار ویروس، در این مناطق فاجعه به بار بیاورد.



فارس در صدر 
دکتر عبدالرسول همتی، معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شیراز در گفت‌وگو با همشهری با این توضیح که شرایط به‌صورت هفتگی می‌تواند تغییر پیدا کند، در مورد مناطق کمتر انتشار‌یافته ویروس کرونا می‌گوید:
« سرچهان، خرامه، بختگان، بوانات و نی‌ریز از شهرستان‌هایی هستند که انتشار ویروس کمتری را از ابتدای بحران کرونا داشته‌اند که سرچهان در صدر آنها قرار دارد. بیشتر این شهرستان‌ها در شمال استان فارس قرار دارند».
دکتر همتی می‌افزاید:«یکی از دلایل اینکه شهرستان‌های شمالی کمتر درگیر کرونا هستند، جابه‌جایی کم جمعیت است. شهرستان‌های جنوبی به‌خاطر همجواری و تردد با استان‌هایی مانند هرمزگان، بوشهر و کرمان که به‌شدت درگیر کرونا بودند، آمار ابتلایی بالایی داشتند، در حالی‌ که در شهرستان‌های شمالی این تردد جمعیتی کمتر است. همچنین با آنکه گفته می‌شد با گرم شدن هوا فعالیت ویروس کمتر می‌شود، در شهرستان‌های جنوبی استان مانند لارستان، شیوع بیماری با وجود گرمای هوا شایان‌توجه است. و بر‌عکس بر اساس آمارهای موجود انتشار ویروس در شهرهای شمالی استان با وجود خنکی هوا کمتر است. البته چنین مبحثی علمی است و باید مورد‌مطالعه قرارگیرد».
ممکن است تصور بر این باشد که تراکم جمعیتی در این مناطق کمتر باشد در حالی‌ که طبق گفته معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شیراز، شمال و جنوب استان تفاوتی به لحاظ تراکم جمعیتی ندارند.
فارس با داشتن 24منطقه سفید نخستین استان در کشور است که در بحران کرونا به خوبی توانسته آن را کنترل کند. دکتر همتی در مورد این موضوع به یک سری از اقدامات انجام شده از همان ابتدای شیوع از سوی دانشگاه علوم پزشکی استان اشاره می‌کند و می‌گوید:« فعال‌سازی مراکز منتخب ۱۶ ساعته درمان کرونا(4مرکز در شیراز و در هر شهرستان یک مرکز) یکی از اقدامات مهم و کارساز ما در کنترل این بیماری بود.  زیرا وجود این مراکز استریل مراجعه بی‌مورد بیماران به بیمارستان‌ها که کانون‌های شیوع بیماری هستند را کاهش می‌دادند. در هر استانی که این سیاست اعمال نشده و فرد مستقیم به بیمارستان مراجعه کرده آلودگی بیشتر شده است. اما ما با تجربه‌ای که از بیماری آنفلوآنزا داشتیم سریع این مراکز را راه‌اندازی کردیم، حتی قبل از اینکه دستورالعمل کشور بیاید. تیم‌های واکنش سریع، فعال شدن تیم‌های مراقبتی و غربالگری جمعیت، وارد عمل شدن و بازرسی‌های بازرسان سلامت محیط و سلامت کار هم در کنترل بیماری خیلی مؤثر بود. تیم‌های واکنش سریع به محض اینکه مورد مثبتی را می‌دیدند سریعا از همه اطرافیان فرد بیمار تست می‌گرفتند و افرادی که کرونا داشتند و نمی‌دانستند را پیدا می‌کردیم. لذا نمی‌گذاشتیم کارشان به بیمارستان کشیده شود و آنها از این موضوع بسیار خوشحال می‌شدند. همچنین تعداد آزمایش‌های فارس در سطح کشور بالاتر از سایر استان‌ها بود؛ چرا که هر چه تست کرونا بیشتر انجام می‌شود می‌توان افراد مثبت جامعه را زودتر پیدا کرد و از انتشار بیشتر ویروس کاست». 



جابه‌جایی جمعیت کمتر در 3شهرستان اصفهان
بر اساس اعلام سامانه ماسک، استان اصفهان هم‌اکنون در بحران شیوع کرونا دارای ۱۴شهر خور‌و‌بیابانک، اردستان، دهاقان، خمینی‌شهر، تیران‌و‌کرون، چادگان، فریدن، بوئین‌و‌میاندشت، فریدونشهر، خوانسار، برخوار و شاهین‌شهر، میمه، نجف‌آباد و سمیرم با وضعیت سفید است که نشان می‌دهد وضعیت این استان به اندازه سایر استان‌ها وخیم نیست. با بررسی آمارهای موجود از ابتدای بحران کووید-19شهرستان‌های خور‌و‌بیابانک، بوئین‌و‌میاندشت و دهاقان، 3شهرستانی هستند که کمترین آمار را در قیاس با سایر نقاط استان به‌خود اختصاص داده‌اند. آرش نجیمی، سخنگوی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با تأیید این موضوع در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید:
« وضعیت سفید شهرها دائم در حال تغییر است و هنوز رفتار کووید- 19 قابل‌پیش‌بینی نیست و نمی‌توان گفت که وضعیت به چه سمت و سویی حرکت می‌کند. دلیل علمی و قطعی هم نمی‌توان برای انتشار کم این ویروس در این 3شهرستان اعلام کرد. البته که جابه‌جایی جمعیت کمتر در این محدوده‌ها را می‌توان به‌عنوان یک نظریه اعلام کرد اما قطعا برای اعلام علت دقیق، نیاز به گذشت یک دوره زمانی است. لذا نمی‌توان گفت مردم این بخش‌ها بیش از سایر شهرها رعایت کرده‌اند چون تحقیقی در این زمینه انجام نشده است». در این مدت که بحران کرونا وجود داشت اقدامات گروهی و ضربتی برای ضدعفونی کردن معابر و مکان‌های عمومی در این 3شهرستان انجام شد. در بوئین‌و‌میاندشت همه واحدهای بومگردی و خانه‌های اجاره‌ای همچنین منطقه گردشگری افوس و پیست اسکی آن از همان ابتدای کرونا تعطیل شد و در نوروز این شهرستان پذیرای گردشگران نبود و از ورود خودروها به شهر جلوگیری می‌شد.



مناطق کم‌کرونا در آذربایجان‌شرقی
گرچه آمارها بر اساس تغییر وضعیت شهرها لحظه‌به‌لحظه در حال تغییر است اما آذربایجان شرقی یکی از استان‌هایی است که دیرتر از بیشتر استان‌های دیگر کشورمان شاهد شیوع ویروس کرونا بود و عملکرد موفقی در کنترل این بیماری در دوره پس از تشکیل ستاد استانی مقابله با کرونا داشت. گرچه وضعیت این استان هم در برخی مناطق به حالت قرمز درآمده اما تا لحظه تهیه این گزارش با داشتن تقریبا 10محدوده سفید یکی از استان‌های قابل‌توجه درخصوص وسعت سفیدی است. جلفا شهر گمرکی و مرزی ایران و قطب‌ مهم تجاری و بازرگانی کشور از ابتدای ویروس کرونا تا لحظه تهیه این گزارش، از همان ابتدا تا مدت‌ها در وضعیت سفید قرار‌داشت و می‌توان گفت با وجود اینکه  بعد از تبریز دومین شهر گردشگری استان است اما انتشار ویروس در این منطقه به نسبت سایر مناطق کمتر بوده است. یکی از علت‌های این موضوع تعطیلی کامل برنامه‌های گردشگری منطقه آزاد ارس است. در این مدت کاشانه مهمان‌ها، سوئیت‌ها، هتل‌ها و اقامتگاه‌های بومگردی پذیرش گردشگر و مسافر نداشتند. البته این منطقه 22خرداد در وضعیت قرمز قرار گرفت اما در مجموع یکی از مناطقی است که انتشار کمتری از ویروس را تجربه کرد. خداآفرین، بستان‌آباد،  ورزقان، آذرشهر و اسکو هم از مناطقی هستند که انتشار ویروس در آنها در قیاس با مناطق دیگر استان از ابتدا کمتر بوده است.