مجموعه رمان‌های جنایی - معمایی هری هول در ایران با اقبال مخاطبان مواجه شده
کارآگاهی به‌دنبال رد پای خودش
یاور یگانه ـ روزنامه نگار
داستان‌های جنایی، پلیسی و کارآگاهی را می‌توان یکی از محبوب‌ترین ژانرهای ادبی قلمداد کرد که هم خوانندگان عام را جذب می‌کنند و هم خوانندگان خاص را که با مطالعه این کتاب‌ها به‌دنبال چیزی بیشتر از وقت‌گذرانی صرف هستند. در عصر کنونی، یکی از شاخص‌ترین نویسندگان این ژانر، یو نِسبو (Jo Nesbø) نروژی است. کتاب‌های این نویسنده 60ساله به بیش از 50زبان زنده دنیا ترجمه شده و میزان فروش هر کدام از آثارش را در سراسر جهان از 20تا 40میلیون نسخه تخمین زده‌اند. نسبو که در کارنامه‌اش تألیف داستان‌های کودکانه نیز به چشم می‌خورد، شهرت خود را مدیون مجموعه رمان جنایی‌ای است که شخصیت اصلی آن، کارآگاهی به نام «هری هول» (Harry Hole) است. تا به حال، 12عنوان از مجموعه هری هول به چاپ رسیده که نخستین آنها به نام «خفاش» در سال1997 و آخرین‌شان با عنوان «چاقو» در سال2019 به بازار عرضه شده است. در این نوشتار، جهان سرد و تیره‌وتار این نویسنده نروژی و کارآگاه دردسرسازش، هری هول، را بررسی کرده‌ایم. فقط ذکر این نکته ضروری است که در این مطلب تاریخ انتشار کتاب‌های نسبو به زبان نروژی ـ و نه ترجمه انگلیسی آنها ـ مدنظر بوده است.
کارآگاه در قامت ضد‌قهرمان
طبق تعاریف شخصیت‌پردازی، وجوه شخصیتی کارآگاه هری هول بیشتر به «ضد‌قهرمان» شباهت دارد تا «قهرمان». او با اینکه در حرفه کارآگاهی، فردی کاملا زبده و باهوش است اما از لحاظ خصوصیات شخصیتی دارای برخی زوایا و جنبه‌های تیره‌وتار است که همین ویژگی‌ها هویت او را به سمت یک ضد‌قهرمان سوق می‌دهند. هری هول می‌خواره‌ای قهار است که سیگار پشت سیگار می‌کشد و برای خودش چارچوب‌های اخلاقی خاصی دارد، هر چند این چارچوب‌ها لزوما در دایره قانون و عرف جامعه قرار‌نمی‌گیرند. شاید به همین‌خاطر است که او در ارزیابی‌ها و تصمیم‌گیری‌هایش فردی کاملا غیرقابل‌پیش‌بینی به‌نظر می‌رسد و گویی بیش از پیدا کردن قاتل به کاویدن درونیات خود تمایل دارد. با اینکه یو نسبو در کتاب‌های این مجموعه از تمام عناصر و ظرفیت‌های داستان‌های پلیسی ـ کارآگاهی بهره برده، با این حال، شاید بتوان شاخص‌ترین ویژگی کتاب‌های هری هول را غیرقابل‌پیش‌بینی بودن فرجام داستان دانست. نسبو عمده‌شهرت خود را به رمان‌های جنایی‌اش مدیون است. گیرایی، جذابیت و چند‌بعدی بودن داستان‌های نسبو باعث شد که او با نخستین رمانش، یعنی خفاش، جایزه بهترین جنایی‌نویس نروژ را در سال١٩٩٧ به‌دست آورد. این رمان داستان قتل دختری نروژی در استرالیاست و خواننده را هم با شخصیت هری هول آشنا می‌کند که برای پیدا کردن قاتل راهی استرالیا می‌شود و هم تصویر متفاوتی از استرالیا ارائه می‌دهد که حتی برای خوانندگان غربی نیز کمتر شناخته شده است. نسبو با خلق شخصیت هری هول، خواننده را با کارآگاهی همراه می‌سازد که نه هوش سرشاری دارد و نه انسان خارق‌العاده‌ای است. هری مردی است با ترس‌ها، دغدغه‌ها و ضعف‌های انسان امروز که می‌تواند اشتباه کند و شکست بخورد. آنچه او را از همکارانش متمایز می‌کند، تعهدش به کار و تمایلش برای به پایان رساندن ماجرایی است که آغاز کرده؛ هر‌چند این ماجرا به زندگی شخصی‌اش آسیب بزند. در همه داستان‌های یو نسبو، مسائل روانشناسی و آسیب‌شناسی جنایت دیده می‌شود؛ این وجه آثار وی نشان می‌دهد که ترسیم جنایت و ایجاد ترس و دلهره تنها هدف نویسنده نیست. نسبو از تمام تجربیات زندگیش برای نوشتن استفاده می‌کند. با خواندن داستان‌هایش می‌توان همراه او سفر کرد، موسیقی شنید، جنگ را تجربه کرد، با مسائل روز نروژ آشنا و در متن روان و دلهره‌آور او غرق شد.
از آرزوی بازی در تاتنهام تا ستاره موسیقی
یو نسبو در 17سالگی نخستین بازی خود را در تیم فوتبال لیگ‌برتری مولد نروژ انجام داد و آرزوی آینده باشکوهی را در تاتنهام انگلیس در سر می‌پروراند. اما هنگامی که رباط هر دو زانویش پاره شد، دریافت که باید آینده‌اش را در جای دیگری جست‌وجو کند. او تصمیم گرفت شانس خود را در موسیقی امتحان کند و به‌طور اعجاب‌آوری موفق شد؛ دومین آلبوم گروه موسیقی او برای چندین سال پرفروش‌ترین آلبوم نروژ بود. زمانی که سرانجام نوشتن را آغاز کرد، این بار دیگر چیزی مانع از موفقیت وی نشد. «سوسک» (1998) ـ دومین کتاب از مجموعه کارآگاه هری هول ـ در سرتاسر دنیا مورد توجه قرار گرفت. ماجرای این رمان از جایی شروع می‌شود که جسد سفیر نروژ در یکی از متل‌های بدنام بانکوک پیدا می‌شود. او با ضربه چاقو در پشتش به قتل رسیده است. هری هول، به‌عنوان کارآگاه پرونده، به تایلند احضار می‌شود تا پرده از این اتفاق بردارد، اما از آنجا که مقتول یک سیاستمدار است، به او گفته می‌شود که زیاد ماجرا را کش ندهد و فقط جسد را به نروژ برگرداند. همین موضوع باعث می‌شود که هول بیشتر به قضیه مشکوک شود و به بررسی دقیق آن بپردازد. نکته جالب در مورد این رمان این است که هول در این پرونده حتی به مقتول هم مشکوک است. نمی‌شود انکار کرد که این رمان با دیگر رمان‌های این مجموعه تمایزهایی دارد و همین منحصربه‌فرد بودن آن باعث جذابیت این کتاب و جذب طرفداران بیشتر برای این مجموعه شده است. در این رمان، برعکس تمام رمان‌های دیگر این مجموعه، هول با قاتلان سریالی، مافیا، سیاستمداران کثیف و... سروکار ندارد؛ این بار، قاتل آدمی معمولی است که انگیزه‌اش با باقی قاتلان دستگیرشده توسط هول تفاوت دارد. در ابتدای رمان، حتی هول نیز به راه کج می‌رود و کاملا از مسیر اصلی خارج می‌شود و تنها وقتی متوجه واقعیت می‌شود که دیگر خیلی دیر شده است.
مکاشفه در صحنه جرم
معماهایی که در مجموعه‌کتاب‌های هری هول طرح می‌شود، صرفا برای سرگرمی یا رو دست زدن به خواننده نیستند. هر معما و هر قتل در این رمان‌ها مکاشفه‌ای در روابط انسانی، مسائل اجتماعی و روانشناسی و حتی تاریخ و مذهب است.
در «ستاره شیطان» (2003) که پنجمین رمان از این مجموعه جنایی ـ کارآگاهی است، هول در عین حال که با یک قاتل زنجیره‌ای بسیار باهوش و زیرک مواجه است و باید برای دستگیری او تلاش کند، توأمان باید با دردسر‌آفرینی‌های یکی از همکارانش دست و پنجه نرم کند که از قضا او هم کارآگاهی خبره است و به نوعی رقیب هول محسوب می‌شود. در این میان، نسبو به‌عنوان خالق اثر به خوبی از شاخصه‌های روانشناسانه بهره‌گرفته تا علاوه بر خلق موقعیت‌ها و شخصیت‌های جذاب، پیش‌بینی فرجام ماجرا را غیرممکن سازد. نسبو در «منجی» (2005)، در کنار روایت ماجرایی هیجان‌انگیز و برخوردار از ریتم سریع، قاتلی را به مخاطبان معرفی می‌کند که ویژگی‌های ذهنی بسیار پیچیده و اسرار‌آمیزی دارد. این قاتل که شخصیتش مملو از خصوصیات ضد‌و‌نقیض است، در بستر داستانی که نمادها و پس‌زمینه‌های دین مسیحیت در آن کاملا آشکار است، چنان شخصیت هری هول را اسیر زیرکی‌های خود می‌کند که مخاطب با رسیدن به فرجام داستان، تا مدت‌ها همچنان مات و مبهوتِ وقایعِ داستان باقی می‌ماند و ذهن خلاق نسبو را ستایش می‌کند. «آدم‌برفی» هفتمین رمان این مجموعه است که در سال2007 به چاپ رسید و داستان پسری به نام یوناس است که وقتی پس از بارش نخستین برف سال نو از خواب بیدار می‌شود، درمی‌یابد مادرش ناپدید شده است. تنها چیزی که از مادر پسرک باقی‌مانده شالی صورتی است که هدیه یوناس به او بوده و اکنون دور گردن یک آدم‌برفی در حیاط خانه‌شان انداخته شده است. هری در جریان تحقیقاتش متوجه می‌شود در 10سال گذشته، 11زن در روز بارش نخستین برف سال نو ناپدید شده‌اند. او این‌بار با قاتلی مواجه شده که قوانین مختص به‌خود را خلق می‌کند. از این رمان اقتباسی سینمایی با بازی مایکل فاسبندر نیز ساخته شد که البته نتوانست نظر مثبت منتقدان را جلب کند.
«پلنگ» (2009)، که هشتمین رمان از مجموعه کارآگاه هری هول است، به‌نظر بسیاری از منتقدان از هیجان‌انگیزترین و جذا‌ب‌ترین رمان‌های نسبو به شمار می‌رود. نسبو در این داستان به جنبه‌های احساسی هری هول بیش از پیش اشاره دارد و او را در شرایطی خاص از تصمیم‌هایش قرار می‌دهد. هول در این کتاب ماجرای قتل دو دختر نوجوان را دنبال می‌کند که بر اثر خونریزی زخم‌های داخل دهانشان خفه شده‌اند. اداره مرکزی بررسی جرائم ملی در حال کار روی این پرونده است و درصورت موفقیت، بدون دخالت پلیس، جایگاهش ارتقا خواهد یافت و دایره جنایی جایگاه خود را در رسیدگی به پرونده‌های قتل از دست خواهد داد. در این میان، هری هول باید با حل معمای قتل دختران، رتبه دایره جنایی را حفظ کند.
دردسرهای بیشتر در دهه دوم قرن 21
در دومین دهه قرن21، هری هول دیگر به شخصیتی تثبیت‌شده در داستان‌های جنایی تبدیل شده که طرفداران خاص خود را دارد و یو نسبو او را درگیر داستان‌هایی پیچیده‌تر و شخصی‌تر می‌کند.
نسبو در نهمین رمانِ این مجموعه با نام «شبح» (2011) با چنان قلم توانایی پله به پله داستان را بازگو می‌کند که خواننده کاملا با هول همدل و همفکر می‌شود و تا آخرین لحظه چیزی از حقیقت نمی‌فهمد تا اینکه جان هری به‌طور جدی به خطر می‌افتد. در این رمان، هری هول داوطلبانه وارد قلمرو مرگ می‌شود و حتی حاضر است جان خود را فدا کند. ماجرا از این قرار است که سال‌هاست کسی هیچ خبری از هری ندارد تا اینکه پسرِ نامزدِ سابق او به نام اُلگ به قتل متهم می‌شود و به زندان می‌افتد. هری بعد از اطلاع از این ماجرا از هنگ‌کنگ به اسلو برمی‌گردد و از رئیس سابقش می‌خواهد تا مسئولیت این پرونده را به او واگذار کند. در این رمان، هری با مافیای خطرناک روسی‌ای درمی‌افتد که قطب فروش موادمخدر در اسلو هستند و حاضر است هر کاری بکند تا بی‌گناهی الگ را ثابت کند. اما آیا موفق به انجام این کار می‌شود؟
«پلیس» (2013)، دهمین کتاب از مجموعه هری هول، ادامه کتاب شبح است و از پرفروش‌ترین‌های این مجموعه محسوب می‌شود. در این کتاب، همکاران هری هول سعی می‌کنند بدون او قاتلی را که به پلیس‌کش معروف است، دستگیر کنند و در این پروسه، پیوسته جای خالی هری هول را حس می‌کنند و سعی دارند به روش او این پرونده را پیش ببرند. قاتل این داستان یکی از خطرناک‌ترین قاتلان سریالی است که تاکنون پلیس با وی سروکار داشته است؛ قاتلی که هیچ‌گونه اثری از خود به جای نمی‌گذارد و هیچ سرنخی به پلیس نمی‌دهد. بسیاری از ماجراهای رمان شبح با این کتاب گره می‌خورند و با اینکه پایانی به‌ظاهر خوش دارد، پایان داستان باز می‌ماند و این احساس را به خواننده می‌دهد که ماجراهای ترسناک پلنگ همچنان ادامه دارند؛ ماجراهایی که بار دیگر در کتاب «عطش» گریبانگیر پلیس می‌شوند.
مایکل‌فاسبندر ، در سال 2017
در اقتباس از رمان
«آدم برفی» در نقش هری‌‌هول
کارآگاهی که دیگر نمی‌خواست پلیس باشد
یازدهمین رمان از مجموعه هری هول به نام «عطش» در سال2017 منتشر شد و داستان قاتلی است که خود زائیده پلیدی است و هری هول را با وجود بیماری سخت همسرش درگیر ماجرایی پرفراز‌و‌نشیب می‌کند. این بار، قربانی زنی معتاد به شبکه اجتماعی «تیندر» است و تنها سرنخ موجود بیش از آنکه کمک‌کننده باشد، بر سردرگمی گروه تحقیقات می‌افزاید. 2روز بعد، قتل دوم از راه می‌رسد: زنی با همان سن‌وسال که او نیز کاربر «تیندر» است، در صحنه‌ای مشابه با قتل قبلی کشته شده است. رئیس‌پلیس می‌داند که تنها یک نفر از پس حل این پرونده برمی‌آید. اما هری هول دیگر با نیروی پلیس همکاری نمی‌کند. او به‌خودش و زن مورد علاقه‌اش قول داده که هیچ‌وقت به حرفه کارآگاهی بازنگردد. اما پس از مدتی، هری به‌رغم قولش و خطرات بی‌پایانی که در انتظار او است، به سراغ قاتلی می‌رود که قبلا یک‌بار از دستش گریخته است.
و اما در کتاب «چاقو» (2019) نسبو به سراغ روایتی رفته است که در آن گره داستان تا حدود زیادی به‌خود هری و درونیات وی مرتبط است. هول در این داستان، بیش از آنکه با عناصر بیرونی و غیرخودی چالش داشته باشد، با باطن خویش و شخصیت‌های کاملاً خودی و آشنا سروکار دارد. همین مسئله باعث عمق‌بخشی هر چه بیشتر به ابعاد روانشناسانه داستان شده و بستری را فراهم آورده که در آن، پیچیدگی‌های روحی و روانی انسان‌ها بیش از پیش زیر ذره‌بین قرار گرفته است. لذت خواندن این کتاب درصورتی کامل می‌شود که خواننده از پیش با سایر ماجراها و آدم‌های داستان‌های هری هول آشنایی داشته باشد، در غیراین صورت اگر کسی بدون اطلاع از ماجراهایی که هول پیش‌تر از سر گذرانده به مطالعه چاقو بپردازد، این رمان درنظرش چندان اثرگذار نخواهد آمد.
یک ناشر، یک نویسنده
مدیر فنی نشریه مانا از تجربه جدید ناشران ایرانی در مواجهه با مجموعه آثار یک نویسنده می‌گوید
آوا کریمخانی ـ روزنامه نگار
معمولا کمتر پیش می‌آید که مجموعه آثار یک نویسنده مشهور خارجی به‌طور کامل توسط یک ناشر به فارسی ترجمه شود و اغلب ناشران ترجیح می‌دهند که تنها برگردان فارسی کتاب‌های مطرح و شناخته‌شده نویسندگان خارجی را به فارسی منتشر کنند. با این حال یونسبو در ایران از این اقبال برخوردار بوده که مجموعه هری هولِ او به‌طور کامل توسط انتشارات ماناکتاب ترجمه شود و در دسترس علاقه‌مندان به داستان‌های جنایی قرار بگیرد. انتشار مجموعه آثار یک نویسنده توسط یک ناشر این حُسن را دارد که مواردی همچون اسامی شخصیت‌ها یا ماجراهای مرتبط به هم یا روحیات و خصوصیات رفتاری شخصیت‌های ثابت مجموعه با دقت‌نظر و یکدستی بیشتری به مخاطب عرضه می‌شود. از سوی دیگر، چناچه ناشری که مجموعه آثار یک نویسنده را منتشر می‌کند، کار خود را به‌درستی انجام دهد، بی‌شک این موضوع به اقتصاد آن نشر و بالا رفتن اعتبارش در میان مخاطبان کمک خواهد کرد. با فرشته ابراهیمی، مدیر فنی انتشارات ماناکتاب، درباره ابعاد مختلف ترجمه و انتشار مجموعه کارآگاهی هری هول به فارسی گفت‌وگو کرده‌ایم تا بیشتر با خصوصیات این مجموعه آشنا شویم.
چطور شد که ماناکتاب به سراغ انتشار مجموعه هری هول رفت؟
ما معمولاً کتاب‌های پرفروش هر سال دنیا را دنبال می‌کنیم. در سال2017، به کتاب The Thirst برخوردیم که در اروپا فروش بالایی داشت و چون کتاب‌های پلیسی- معمایی مصور زیادی ازجمله مجموعه آثار آگاتا کریستی (20عنوان)، ادگار آلن‌پو و... را منتشر کرده بودیم، تصمیم گرفتیم این کتاب را نیز با عنوان «عطش» ترجمه کنیم. این موضوع را با یکی از مترجمان‌مان در میان گذاشتیم و زمانی که کتاب ترجمه شد، متوجه جذابیت آن شدیم. بنابراین تصمیم گرفتیم این مجموعه یو نسبو را از ابتدا به شکل کامل منتشر کنیم.
استقبال از این مجموعه چطور بوده؟
استقبال از این مجموعه بسیار عالی بوده به‌طوری که از هر عنوان آن تاکنون چندهزار نسخه فروش رفته است.
کتاب‌های نسبو را از چه زبانی به فارسی بر‌می‌گردانید؟
از زبان انگلیسی ترجمه می‌کنیم؛ البته مترجمان ما برای تلفظ صحیح برخی از اصطلاحات و اسامی از دیکشنری زبان نروژی استفاده می‌کنند.
با توجه به اینکه از برخی داستان‌های نسبو چند ترجمه در بازار موجود است، مخاطب چطور باید از میان آنها انتخاب کند؟
در ایران جز ماناکتاب، ناشران دیگری هم آثار نسبو را ترجمه کرده‌اند، ولی مجموعه کامل هری هول فقط توسط ماناکتاب به چاپ رسیده است. اقبال به ترجمه‌های ماناکتاب زیاد بوده و بعضی خوانندگان با مطالعه یکی از این رمان‌ها به سراغ بقیه رمان‌ها می‌آیند و پیگیر رمان‌های بعدی این نویسنده هستند، خصوصا که ما کتاب‌های این مجموعه را در سایت و اینستاگرام انتشارات با تخفیف عرضه کرده‌ایم و برای کسانی که مجموعه آثار نسبو را تهیه کنند، تخفیف ویژه درنظر گرفته‌ایم.
پرمخاطب‌ترین اثر نسبو در میان کتاب‌های شما کدام است؟
تقریباً همه عناوین این مجموعه پرفروش بوده و مخاطبان خاص خود را داشته است. البته رمان «مکبث» نسبو بسیار پرطرفدار است و در دنیا بیش از 40میلیون نسخه فروش داشته است. رمان مکبث جزو مجموعه هری هول نیست اما در فاصله میان دو کتاب عطش (2017) و چاقو (2019) در سال2018 در اروپا عرضه شد و ما هم تلاش کردیم در اسرع وقت، توسط مترجمی بنام، آن را منتشر کنیم. به جرأت می‌توان گفت این کتاب پرفروش‌ترین کتاب نسبو بوده است.
«چاقو» را با اینکه حجم زیادی دارد، به سرعت ترجمه و روانه بازار کردید. نمی‌ترسیدید این تعجیل به کیفیت کار لطمه بزند؟
ترجمه چاقو حدود 5ماه طول کشید و سیاست کلی ما مقابله ترجمه فارسی با متن اصلی است و با توجه به اینکه مترجم رمان چاقو یکی از مترجمان موفق ماست و چند عنوان از مجموعه هری هول را پیش‌تر ترجمه کرده بود، بنابراین با اطمینان کامل کتاب را ترجمه و روانه بازار کردیم.
انتشار کتاب‌های جنایی پلیسی از سایر جنایی‌نویسان مشهور را ادامه می‌دهید؟
اگر نویسنده‌ای در حد یو نسبو پیدا کنیم حتماً این کار را خواهیم کرد.
نکته آخر؟
ژانر جنایی در دنیا مخاطبان زیادی دارد و از آثار این ژانر استقبال زیادی می‌شود. بی‌تردید در ایران هم، درصورت معرفی نویسندگان جنایی معاصر، نسل جدید می‌تواند با شاهکارهایی که در دهه‌های اخیر توسط کسانی همچون یو نسبو در این ژانر نوشته شده آشنا شود.
مجموعه کارآگاهی هری هول نوشته یو نسبو
