پیشنهادهای شهروندان برای دخل و خرج تهران

محمد سرابی- خبر‌نگار

منابع مالی شهرداری آنقدر کم شده است که کفاف هزینه‌های نگهداری شهر را هم به سختی می‌دهد. مجموع عوارض ثابت شهری بسیار کم است و سهم شهرداری‌ها از مالیات بر ارزش افزوده نیز هنوز قابل دریافت نیست. از طرف دیگر شرایط خاص انتشار بیماری کرونا برخی هزینه‌ها را افزایش داده است. با این وصف چگونه باید امور شهر را اداره کرد؟ شهروندان راه‌حل‌هایی مانند کاهش هزینه‌های حاشیه‌ای، افزایش عوارض از املاک گران‌قیمت و ذخیره بودجه را پیشنهاد می‌کنند. بیشترین درآمد شهرداری‌ها در ماه‌های آخر و اول سال به‌دست می‌آید اما حساب‌های مالی شهرداری نشان می‌دهد که درآمد مورد نظر نه‌‌تنها در پایان سال 98محقق نشده بلکه در ابتدای امسال هم به‌دست نیامده است. رقم بودجه امسال شهرداری بیشتر از سال 98تعیین شده بود که با وقایع چند‌ماه اخیر به موانع متعددی برخورد کرد. در این بین تعطیلی ۹۰۰ مجموعه ورزشی شهرداری تهران و مراکزی مانند برج میلاد و همین‌طور لغو طرح ترافیک نیز به این مشکلات دامن زد. از سوی دیگر بخش‌هایی از امور شهری مانند حمل‌ونقل عمومی با فرسودگی اتوبوس‌ها روبه‌رو است و باید با خرید اتوبوس‌های جدید‌ این مشکل را حل کرد، اما تا زمانی که درآمد کافی تامین نشوند این کار ناممکن است.

عوارض از خانه‌های خالی و لاکچری
شهروندان تهرانی چند دهه از درآمد‌های متفاوت شهرداری را دیده‌اند. دورانی که با رشد سریع ساختمان‌ها، درآمد کلانی نصیب شهرداری شد و اکنون کاهش ساخت‌وساز این درآمد را به‌شدت کم کرده است. یکی از دیدگاه‌های ‌شهروندان این است که اساسا شهرداری به‌دلیل نوع کار خود باید یک نهاد ثروتمند باشد تا بحران‌های اقتصادی نتوانند به آن لطمه وارد کنند. آزاده عسکری، یک شهروند در اینستاگرام  در این‌باره نوشت: زمانی که شهرداری عواید مالی زیادی داشت باید بخشی را برای این دوران نگه می‌داشت. تدبیر صحیح این است که همه درآمد را در یک بازه زمانی صرف نکنیم و به فکر زمانی باشیم که از آن محروم خواهیم شد. شهرداری می‌توانست سرمایه‌گذاری‌های مطمئن و پایداری انجام دهد که حالا قابل استفاده باشد. دیدگاه دیگر این است که مخارج شهر را باید از بخش برخوردار شهر تامین کرد. علی نوری با اشاره به اینکه باید عوارض شهری را به سمت املاک گران‌تر سوق داد گفت: عوارض ثابت مانند نوسازی و پسماند را نباید به یک نسبت مشابه از خانه‌های گران‌قیمت و ارزان‌قیمت دریافت کرد. املاکی که «لاکچری» هستند باید سهم بیشتری در تامین هزینه‌های شهر داشته باشند
این شهروند افزود: خانه‌ها و مراکز تجاری که ساخته شده ولی به خیال اینکه قیمت بالاتری پیدا کنند به فروش نمی‌رسند یا مورد بهره‌برداری قرار نمی‌گیرند هم باید عوارض سنگین پرداخت کنند. بساز و بفروش‌ها خانه‌های خالی زیادی را در تهران به همین شکل نگه‌داشته‌اند تا بعدا با قیمت بیشتر به فروش برسانند درحالی‌که در همین شهر مشکل کمبود مسکن وجود دارد. گروهی از شهروندان نیز کاهش هزینه‌ها را راهی برای رفع مشکلات مالی شهرداری می‌دانند. نیلوفر شهسواری نیز نوشت: باید مخارج حاشیه‌ای شهر را کمتر کرد؛ وقتی این قسمت‌ها حذف شوند و هدر‌رفت پول به حداقل برسد می‌بینیم که بخش بزرگی از هزینه‌های شهر کم شده است و همین به رفع مشکل کمک می‌کند. برخی از شهروندان هم شیوه‌های دیگری مانند سرمایه‌گذاری در بورس یا شراکت با دیگر ارگان‌ها را پیشنهاد می‌کنند.
 
مظاهریان، معاون برنامه‌ریزی، توسعه شهری و امور شورای شهرداری تهران
جزئیاتی از محرک موتور اقتصادی شهرداری
اکنون درآمدهای شهرداری از چندمنظر با کاهش و تهدید جدی مواجه شده است؛ به‌طوری که شرایط محدودیت تردد و فاصله‌گذاری اجتماعی از یکسو و چشم‌انداز مبهم اقتصادی از سوی دیگر، باعث شده که درآمد شهرداری در اسفند‌ماه که به‌طور معمول زمان مراجعه و پرداخت بسیاری از عوارض از سوی مودیان و شهروندان بود در سال 98با کاهش چشمگیری روبه‌رو شود. این در حالی است که تعطیلی و رکود سنگین اقتصادی این ماه‌ها، هم درآمدهای دولت را کاهش داده است و هم درآمدهای شهرداری را. باید توجه داشت درآمد شهرداری از محل اخذ مالیات بر ارزش افزوده نیز بسیار کم شده چراکه دولت اساسا از این بخش درآمد چندانی کسب نکرده است. درنظر بگیرید که تصمیمات نهادهای فرادست به‌ویژه ستاد ملی مبارزه با کرونا نظیر بخشودگی و تعویق پرداخت مالیات‌ها و عوارض، تأخیر در ابلاغ دفترچه ارزش معاملاتی و لغو طرح ترافیک و... نیز به‌طور حتم مشکلاتی را برای تحقق بودجه شهرداری در سال جدید ایجاد کرده است. در راستای برون‌رفت از بحران و کمک به کسب‌وکارها در شهر با توجه به سال «جهش تولید» و حمایت از آسیب‌دیدگان با توجه به کسب نظرات مشورتی متخصصین و خبرگان حوزه شهری، لایحه بسته محرک اقتصادی با حفظ انضباط شهری و در17ماده و با خواسته فوریت رسیدگی به شورای شهر تهران ارائه شد. لایحه‌ای که امروز در جلسه شورای شهر تهران مورد بررسی قرار می‌گیرد و به‌خاطر اهمیت نخستین دستور جلسه پارلمان شهری است. از جمله مواردی که در این لایحه به آن توجه شده؛ علاوه بر مشوق‌های مسبوق به سابقه برای انگیزش شهروندان به پرداخت بدهی‌های خود می‌توان به مسائل شایع در مناطق شهری مانند مسئله عدم‌امکان تامین پارکینگ، آرای قطعی شده ماده صد، اسناد نکول شده آن، تأکید بر بازبینی و تسهیل و تصحیح برخی ضوابط طرح تفصیلی، بهره‌برداری موقت از فضاهای مربوط به طرح‌های ناتمام شهری، شناسایی فرصت‌های بلندمرتبه‌سازی و تصریح و تثبیت اختیارات کمیسیون‌های داخلی مناطق با شرایط خاص اشاره کرد. همچنین موضوع اجاره خانه و مستأجران مورد توجه این لایحه قرار گرفته که در آن به شهرداری تهران اجازه داده می‌شود به‌منظور حمایت از مستأجرین و بهره‌برداران واحدها، اماکن و فضاهای تجاری، اداری، خدمات، فرهنگ، هنری، ورزشی و تفریحی واگذار شده توسط واحدهای ستادی، مناطق، سازمان‌ها و شرکت‌های تابعه به اشخاص حقیقی و حقوقی که محل کار و فعالیت آنها به‌دلیل شیوع کرونا تعطیل شده، ضمن رعایت مفاد قرارداد تنظیم نسبت به استمهال یا بخشودگی اجاره بها یا تمدید مدت قرارداد و سایر تصمیمات مقتضی براساس دستورالعملی که توسط معاونت مالی و اقتصاد شهری تهیه و پس از تأیید شهردار تهران ابلاغ می‌شود، اقدام شود. در این میان باید عنوان کنم که نه قرار بر تعدیل نیرو است و نه شهرفروشی؛ بلکه هدف کسب درآمد از طریق راه‌های جدید است و بستن منفذهای هدررفت انرژی و منابع و کاهش هزینه‌ها.

شهرداری بر سر دوراهی
تشریح جزئیات لایحه محرک اقتصادی شهرداری که همین روزها برای بررسی به صحن شورا می‌رود
الان بیش از 2‌ماه است که مدیریت شهری پا به پای حوزه درمانی در صف اول مقابله با کرونا مشغول ارائه خدمات است. ساختار فعلی شهرداری که طی بیش از 100سال شکل گرفته و به بزرگ‌ترین مجموعه خدماتی و اجتماعی شهر تبدیل شده؛ حالا با افزایش هزینه‌ها و کاهش منابع درآمدی روبه‌رو شده است. 7اردیبهشت، شهردار لایحه 17بندی « لایحه محرک اقتصادی شهرداری تهران» را برای برون رفت از این شرایط خاص به شورا برد. این لایحه که گویا کار بررسی آن در کمیسیون‌های تخصصی شورا تمام‌شده، قرار است با مجموعه اقدامات فوری به صحن علنی بیاید و درصورت نیاز، اصلاح و برای اجرا ابلاغ شود. رویکرد اصلی این بسته پیشنهادی دستیابی سریع به منابع درآمدی سریع الوصول است و به حوزه شهرسازی تکیه دارد؛ حوزه‌ای که در این شرایط حساس می‌تواند با حرکت در چارچوب اصول دوره پنجم مدیریت شهری نفس تازه‌ای به پیکر نیمه جان شهرداری بدمد. از آنجا که تقریبا بخش زیادی از اتکای درآمدی شهرداری تهران به عوارض شهری است و این منابع درآمدی نقد با شیوع کرونا حدود 88درصد از درآمدهای حوزه شهرسازی را کاهش داده، چشم‌پوشی از این منبع درآمدی حتی برای کوتاه‌مدت، ادامه حیات شهرداری و شهر را تهدید می‌کند. اما در ماده یک این لایحه آمده، شهرداری قرار است با تشویق شهروندان به پرداخت نقدی و یک‌جای عوارض حوزه شهرسازی به آنان تخفیف 25درصدی یا جایزه خوش‌حسابی بدهد. به این ترتیب، شهرداری تهران تلاش دارد از طریق جوایز خوش‌حسابی و انواع تخفیف‌ها مطالبات خود را وصول کند. ماده 2 این لایحه باز هم شهروندان را تشویق به پرداخت بدهی خود به شهرداری کرده است، شهرداری تهران پیشنهاد کرده که 3بند تشویقی مصوبه «اصلاحیه مصوبه نحوه اخذ مطالبات حوزه شهرسازی شهرداری تهران» با تشخیص شهردار تهران و یا شهردار منطقه درصورت تفویض از سوی شهردار تهران تا مدت 6‌ماه قابل افزایش باشد. پیش‌تر شورای شهر تصویب کرده بود شهروندانی که حداقل 25درصد، 30درصد و 40درصد از کل بدهی خود را در این حوزه پرداخت کنند می‌توانند به‌ترتیب در مدت 12، 18و 24‌ماه بقیه بدهی را به‌صورت اقساط پرداخت کنند.
عوارض شهری منبع مهم دیگری است که مدیریت شهری تهران امید دارد درآمدهای خود را از این محل زودتر از موعد کسب کند. البته این موضوع هم مانند دیگر مواد به تأیید شورای شهر نیاز دارد. در واقع طبق ماده 4و 5این لایحه اگر شهروندی، عوارض پسماند و کسب و پیشه خود را به‌صورت یکجا پرداخت کند به ازای هر ماه، مشمول ۳ درصد تخفیف می‌شود. همچنین شهرداری جوایز غیرنقدی را تا سقف 10میلیارد تومان درصورت پرداخت بهای خدمات مدیریت پسماند پیش‌بینی کرده است. مثل خرید اعتباری از فروشگاه‌های شهروند و اعطای بلیت‌های بهره‌برداری از اماکن تفریحی، فرهنگی و ورزشی شهرداری با روش قرعه‌کشی. اما در بخش دیگری از لایحه محرک اقتصادی، شهرداری از طریق واگذاری طرح‌های نیمه تمام به بخش خصوصی، می‌خواهد از ظرفیت‌های بخش خصوصی کمک بگیرد. شهرداری در این ماده یازدهم این لایحه از شورای شهر خواسته مجوز واگذاری طرح‌های نیمه تمام در فضاهای شهری مانند، پارک تجهیز نشده، خیابان ساخته نشده و... به بخش خصوصی صادر شود. اما مهم‌ترین موضوع لایحه محرک اقتصادی، به ماده‌های 12و 13آن مربوط می‌شود. موادی که به محل مناقشه برخی کارشناسان و حتی اختلاف‌نظر اعضای شورای شهر هم بدل شده است. در این مواد، شهرداری تهران درخواست کرده که برای رونق ساخت‌وساز و کسب‌و‌کار، در چارچوب مصوبه «ضوابط عام استقرار ساختمان‌های بلندمرتبه شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران» در پهنه مسکونی، تجاری و مختلط، مجوز برج‌سازی صادر شود. درخواست مجوز تسهیلات از شورای شهریکی از راهکارهای  جبران کسری درآمدهای شهرداری در بحران کروناست. منبع درآمدی که همه دوره‌های مدیریت شهری از آن به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منابع درآمدی یاد می‌کردند. بر این اساس، شهرداری در ماده 14خواستار مجوز دریافت تسهیلات بانکی برای توسعه حمل‌ونقل عمومی و بهبود و توسعه بر مبنای TOD شده است. به هرحال حالا که شهرداری تهران در حساس‌ترین شرایط 100سال حیات خود قرار دارد و از طرفی هم دولت به روال دوره‌های قبل، توجهی به پرداخت سهمش به این نهاد ندارد؛ مدیریت شهری برای جلوگیری از توقف خدمات حیاتی به شهروندان، ناگزیر به اجرای برخی راهکارهای فوری است. البته ناگفته نماند که این موارد مشروط به مجوز نمایندگان مردم در پارلمان شهری پایتخت است.

 پیشنهاد‌های شهروندی برای دخل و خرج این روز‌های تهران ؛ کاهش ضروری هزینه‌ها
همشهری در شبکه اجتماعی توییتر پرسید که اگر در شرایط فعلی کمبود بودجه جای شهرداری بودید چه می‌کردید؟ پاسخ‌های شهروندان تهرانی به این سؤال را می‌خوانید
محمدکریم آسایش:  هزینه‌های پرسنلی و سازمانی، هزینه‌های عمرانی بخش سواره، هزینه‌های فرهنگی ایدئولوژیک و مناسبتی(نه هر هزینه فرهنگی)، زیباسازی-در مقابل هزینه‌های توسعه و رفاه اجتماعی و توسعه اقتصاد شهری و محلی را اضافه می‌کردم.
علی قیاس آبادی:  شهرداری تهران یک نهاد یک‌بعدی نیست. سازمانی که از بدو تولد تا مرگ برای شهروندان خدمات‌رسانی داره. وقتی کار همه ارگان‌ها با انسان‌ها تمام میشه شهرداری از جنازه فرد تا 30سال نگهداری می‌کنه. تعدیل نیرو و یا توقف فعالیت‌های فرهنگی نسخه‌های سطحی هستند که کسی نه جراتش رو داره و نه درسته انجام بده. همه کسایی که به فعالیت‌های تبلیغی شهرداری ایراد می‌گیرند شاید خبر ندارند در برخی نقاط شهر تنها پناه بچه‌های محروم کتابخونه‌ها و تاسیسات سازمان فرهنگی است و سازمان فرهنگی شهرداری به نسبت دولت در هر دوره‌ای تقریبا فضای فرهنگی بازتری داشته.
ز، مطهری:  سازمان‌ها با نگاه به هزینه خیلی نمیتونن تغییر بلندمدتی ایجاد کنند. باید به‌دنبال درآمدزایی بود. مدل عوارض باید تغییر بکنه و شهروندان و کسب‌وکارها مشارکت بیشتری داشته باشند. شهرداری فضا رو بازتر کنه و بخش خصوصی بیاد وسط و سرمایه‌گذاری بکنه و...
مهدی حسینی:  قبل از اینکه به کاهش هزینه‌ها فکر کنم به افزایش درآمد و بهینه کردن هزینه‌کرد فکر می‌کردم. یکی از روش‌های افزایش درآمد عمل به مصوبه سال ۹۷ شورا درخصوص عرضه شهروند و شهرآفتاب به بازار بورس هست که تاکنون عملی نشده است.
سیروان:  یکی از منابع پایدار و مستمر درآمدی شهرداری‌ها درآمد نوسازی است و بعد از سال‌ها قانونگذار آن‌ را ۷۰درصد افزایش داده و عوارض خودرو هم همچنین.
حمید ابطهی:   از پروژه‌های مطالعاتی که نه تماما ولی اکثرا به قول دکتر پرویز پیران  زینت قفسه‌ها هستند، کم می‌کردم.
میثم معصومی:  نخستین و مهم‌ترین قدم کم کردن هزینه پرسنلی و سازمانی است. با این کار می‌توان اعتماد جامعه به شهرداری را هم افزایش داد.