تجارت خارجی در بن‌بست مرزی

احمد میرخدائی _ روزنامه‌نگار

با وجود آنکه آمارهای رسمی از موفقیت تجارت ایران در دوره تحریم حکایت دارد؛ اما در یکی دو‌ماه اخیر، محدودیت‌های کرونایی در مرزهای تجاری ایران با کشورهای همسایه به معضلی بزرگ تبدیل شده که تداوم موفقیت‌های تجاری کشور را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
به گزارش همشهری، در سال 98باوجود اعمال محدودیت‌های همه‌جانبه علیه اقتصاد ایران، بازرگانان ایرانی توانستند به 128کشور صادرات انجام دهند و نیازهای داخلی را نیز با واردات از 112کشور تأمین کنند؛ شیفت تجارت خارجی ایران از مبادلات کالا و خدمات با 5قاره جهان به تجارت و مبادله ترجیحی با همسایگان، اصلی‌ترین سیاست دولت برای دور زدن تحریم‌های سال 98بوده و حالا با اعمال محدودیت‌ها و پروتکل‌های بهداشتی در مرزهای تجاری، این موضوع به مشکلی برای حفظ پویایی تجارت خارجی تبدیل شده است.

چالش در مرزهای عراق
آمارهای گمرک ایران نشان می‌دهد پارسال عراق با خرید ۸ میلیارد و ۹۹۱ میلیون دلار کالا از ایران، دومین مقصد صادراتی عمده ایران بوده و پس از چین، مساعدترین بازار برای محصولات ایرانی محسوب می‌شود؛ درحالی‌که مرزهای این کشور با ایران، از نخستین روزهای شیوع کرونا با محدودیت‌های سنگین روبه‌رو شده و رایزنی‌های دوجانبه نیز تاکنون قادر نبوده این مسائل را حل‌وفصل کند. در این میان اگرچه مرزهای اقلیم کردستان عراق به روی صادرات ایران باز است و فعالیت‌های تجاری با رعایت پروتکل‌های بهداشتی در آن جریان دارد؛ اما مرزهای مستقیم عراق به‌خصوص سه مرز یا گذرگاه مطرح شلمچه، زرباطیه و مندلی باوجود تقاضای قابل‌توجه صادراتی از ایران، همچنان بسته مانده است. عمر الوائلی، رئیس هیأت گذرگاه‌های مرزی عراق 2روز پیش در گفت‌وگو با پایگاه خبری بغداد الیوم اعلام کرده بود بنا به درخواست برخی استان‌ها برای بازگشایی برخی گذرگاه‌های مرزی با ایران، هیأت گذرگاه‌های مرزی عراق نامه‌ای به نخست‌وزیر این کشور ارسال کرده و با بازگشایی سه گذرگاه شلمچه، زرباطیه و مندلی به‌صورت یک روز در هفته موافقت شده؛ اما همین تصمیم بسیار محدود نیز به‌علت رعایت نشدن نکات بهداشتی اجرایی نشده است. البته به‌دنبال این اظهارنظر، علاءالدین القیسی، سخنگوی اداره گذرگاه‌های مرزی عراق حتی همین گشایش یک‌روزه برای 3 گذرگاه مرزی را نیز تکذیب و در بیانیه‌ای اعلام کرد تاکنون برای بازگشایی هیچ‌کدام از گذرگاه‌های مرزی عراق تصمیمی گرفته نشده و همه خروجی‌های این کشور بسته است.

سرگردانی در غرب
در جریان محدودیت‌های تجاری کرونا در مرزهای زمینی، گذرگاه‌های مشترک مرزی ایران و ترکیه نیز با وضعیت نامشخصی روبه‌رو هستند؛ تا جایی که مقامات گمرکی ترکیه، حتی به کامیون‌های هموطن خود که از مسیر ایران قصد ورود به خاک ترکیه را دارند نیز اجازه ورود نمی‌دهند و نقاط مرزی را به دوربرگردانی برای کامیون‌های ترانزیتی تبدیل کرده‌اند. ترکیه از 3اسفند پارسال و بلافاصله پس از اعلام رسمی کرونا در ایران مرزهای زمینی، ریلی و هوایی خود با ایران را به‌صورت موقت بست و در 3گذرگاه مرزی با ایران شامل گوربولاک، کاپیکوی و اسن‌دره، تدابیر ویژه‌ای اعمال کرد. در ادامه مقام‌های ایرانی و فعالان بخش خصوصی در اتاق مشترک بازرگانی ایران و ترکیه برای بازگشایی مرزهای ترانزیتی وارد مذاکره شدند که البته به نتیجه مطلوبی نرسید. در این وضعیت ۱۷۰۰ کامیون ترک فعال در حوزه ترانزیت را به کشور فراخواند که بخش عمده آنها به ترکیه بازگشتند و قرنطینه شدند. حالا اما، تدابیر سخت‌گیرانه دولت ترکیه به‌جایی رسیده که حتی باوجود سرگردانی ۲۱۰ کامیون ترکیه‌ای در مرز بازهم راضی به گشایش موقت مرزها نیست؛ درحالی‌که ایران تشریفات گمرکی این کامیون‌ها را به‌صورت کامل انجام داده و باید از کشور خارج شوند. فعلاً تنها راه مبادله کالا بین ایران و ترکیه مرز ریلی رازی است که ۱۳۰ واگن کالاها را جابه‌جا می‌کند و مدل جدید مطرح شده برای تداوم تجارت دو کشور با ورود کامیون‌های خالی ترک و انتقال کالاهای ایرانی نیز به‌دلیل افزایش چند برابری هزینه حمل با استقبال مواجه نشده است.

گشایش در شرق
در ماجرای شیوع کرونا، همه کشورهای همسایه، مرزهای خود را با ایران بستند و به محدودسازی روابط تجاری تن دادند؛ اما مرزهای شرقی به‌مراتب وضع بهتری از مرزهای غربی داشتند و حتی محدودیت‌های اعمال شده در مرز افغانستان به سرعت برطرف شد و تا حد رعایت پروتکل‌های بهداشتی کاهش پیدا کرد. همچنین محدودیت‌های تجاری در مرزهای پاکستان با ایران نیز در حال برطرف شدن است و آنگونه که سخنگوی گمرک ایران می‌گوید: از ابتدای هفته جاری، مرز ریمدان را مرزبانی پاکستان گشوده و ۱۴ دستگاه کامیون حامل کالاهای صادراتی پذیرفته شده‌اند. همچنین بازارچه‌های مرزی ریمدان و پیشین در مرزهای ایران و پاکستان نیز پس از 2‌ماه توقف تردد از سوی پاکستان، حالا به آستانه گشایش کنترل شده رسیده‌اند و در روزهای آینده بازگشایی خواهند شد. سیدروح الله لطیفی، سخنگوی گمرک ایران در مورد بازگشایی مرزهای پاکستان می‌گوید: طرف پاکستانی اعلام کرده روزهای شنبه، دوشنبه، چهارشنبه با رعایت پروتکل‌های بهداشتی از ساعت ۸ الی ۱۴ به تعداد ۲۰ دستگاه کامیون حامل مواد غذایی در روز پذیرش می‌دهد. او درباره بازارچه‌های مرزی ریمدان و پیشین نیز می‌افزاید: بازگشایی این دو بازارچه پس از پیگیری‌های صورت گرفته، ازجمله ارسال نامه رئیس‌کل گمرک ایران به همتای پاکستانی‌ و تلاش‌های دستگاه‌های مسئول در حوزه دیپلماسی و تجارت صورت می‌گیرد. او می‌گوید: مقامات پاکستانی با تأکید بر اجرای پروتکل‌های بهداشتی، با ادامه تجارت دوطرفه وبازگشایی بازارچه‌های مرزی ریمدان و پیشین موافقت کرده‌اند و فعلاً مسئولان مرزی پاکستان پیشنهاد داده‌اند این بازارچه‌ها با اولویت بازارچه مرزی ریمدان 3 روز در هفته فعال شوند.

مرزهای شرقی به‌مراتب وضع بهتری از مرزهای غربی دارند محدودیت‌ در مرز افغانستان به سرعت برطرف شده و تا حد رعایت پروتکل‌های بهداشتی کاهش پیدا کرده و محدودیت‌های تجاری در مرزهای پاکستان با ایران نیز در حال برطرف شدن است. این هفته، مرز ریمدان را مرزبانی پاکستان گشوده و ۱۴ دستگاه کامیون حامل کالاهای صادراتی پذیرفته شده‌اند