چشم نگران بازار ارز به قرنطینه

احمد میرخدایی_خبرنگار

حال‌وروز بازار ارز تهران در فروردین امسال با هیچ زمانی قابل‌مقایسه نیست. بازاری که همیشه حواسش به نبض تحولات سیاسی و اقتصادی ایران و جهان بود، حالا کج‌دار و مریز چشم به ماجرای کرونا دارد و خلوت‌تر از هرزمانی به فعالیت حداقلی خود ادامه می‌دهد. قیمت دلار بعد از رشد 43درصدی از آبان تا اواخر اسفند سال گذشته، اینک در آستانه کانال 16هزار تومان سرگردان مانده و به عقیده فعالان بازار ارز تا پایان ماجرای کرونا امیدی به رهایی از سرگردانی ندارد.
به گزارش همشهری، سال گذشته هرچند تا قبل از اجرایی شدن طرح بنزینی دولت، سال ثبات و تعادل در بازار ارز قلمداد می‌شد و رنگ امید و شایعه برای رسیدن قیمت دلار به کمتر از 10هزارتومان نیز در آن پررنگ بود؛ اما از میانه پاییز که با افزایش قیمت بنزین عملاً سیگنال رشد تورم انتظاری به اقتصاد ایران مخابره شد، ورق‌بازی ارزی هم برگشت و قیمت‌ها در این بازار وارد یک روند صعودی قوی و بی‌تعارف شدند تا جایی که در واپسین روزهای سال، هراس آغاز سال جدید با نام دلار 16هزار تومانی باعث شد صرافی‌های بانکی به‌صورت دستوری قیمت دلار در بازار متشکل ارزی را تا 14هزارو950تومان عقب برانند و دفتر حساب‌وکتاب سال 98را با این نرخ ببندند.البته بعد از تعطیلات نوروزی، شیوع کرونا به داد بازار ارز رسید و زحمت نرخ‌شکنی در این بازار را از گرده بانک مرکزی برداشت؛ به‌گونه‌ای که خرده‌فروشی دلار در شبکه صرافی بانکی برای کنترل بازار ارز، حتی تا پایان فروردین نیز متوقف شد و بازهم آب از آب تکان نخورد.

ریزش مشتریان ارز از ترس کرونا
در اسفند 98 قیمت دلار در بازار تهران 12درصد رشد کرد و هرچند با دخالت بانک مرکزی از اواسط اسفند وارد روند نزولی شد اما بازهم در واپسین روزهای سال به حوالی سقف قیمت قبلی بازگشت. در نهایت در روز 28اسفند و در آخرین ساعت از فعالیت بازار، صرافی‌های بانکی نرخ فروش دلار را از 16هزارتومان تا 14هزارو950تومان پایین کشیدند و به استقبال تعطیلات نوروزی رفتند؛ تعطیلاتی که البته به‌دلیل شیوع کرونا تا 16فروردین به طول انجامید و عملاً نبض بازار ارز را به‌دست دلالان و خالی‌فروشان سپرد؛ اما بازهم به‌دلیل اجرای طرح فاصله‌گذاری اجتماعی و پرهیز مردم از ترک منزل، روند قیمتی بازار ارز خنثی ماند و حتی تا حدودی به کاهش متمایل شد. این در حالی بود که صرافی‌های بانکی باوجود آغاز به‌کار از 16فروردین، خرده‌فروشی ارز را به دستور بانک مرکزی و برای مقابله با شیوع کرونا متوقف کردند و عملاً بازی‌گردانی بازار ارز منتفی شد. به عقیده فعالان بازار ارز، اگر شیوع کرونا، معادلات بازار را به هم نمی‌ریخت، بعید نبود مانند نوروز 2سال گذشته، قیمت دلار در تعطیلات نیز رشد کند اما این بار ورق کلاً برگشت و دلار بی‌مشتری ماند و حتی با خروج بانک مرکزی از بازار ارز نیز اتفاقی برای آن نیفتاد.

قهر نقدینگی حواس‌جمع
رکود قیمتی بازار ارز در فروردین امسال در حالی رقم خورده که از میان بازارهای موازی، بازار سرمایه توفیق چشمگیری در جذب نقدینگی و کسب بازدهی داشته است. یکی از فعالان بازار در گفت‌وگو با همشهری، خروج نقدینگی از بازار ارز را کاملاً مشهود می‌داند و می‌گوید: حتی برخی دانه‌درشت‌های بازار ارز نیز از اواخر فروردین دست‌به‌کار خرید سهام شده‌اند و پا به همان مسیری گذاشته‌اند که نقدینگی در آن حرکت می‌کند. او معتقد است: بروز نااطمینانی در اقتصاد همواره یکی از عوامل رشد قیمت ارز است و در سال 99نیز با توجه به کاهش درآمدهای ارزی دولت و کسری بودجه سنگین، انتظار می‌رفت با تورمی سنگین مواجه شویم و قیمت ارز نیز کاملاً برای پیش‌خور کردن این تورم آمادگی داشت اما وقتی شیوع کرونا به تعطیلی کسب‌وکارها و کاهش حضور مردم انجامید، حتی سفته‌بازان و خالی‌فروشان بازار ارز نیز نتوانستند قیمت بالایی برای دلار رقم بزنند. این فعال بازار ارز می‌افزاید: در کنار این مسئله، رشد بورس و تبلیغات سنگینی که برای سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه به راه افتاد، حواس نقدینگی برای کسب بازده قابل‌توجه و ظاهراً بی‌دردسر در بورس جمع شد و عملاً کار بازارهای ارز، طلا و مسکن را کساد کرد.

مردم دلار نمی‌خرند
صرافی‌های بانکی همیشه با تعداد قابل‌توجهی از خریداران یا فروشندگان ارز مواجه هستند و صف‌کشی جلوی این صرافی‌ها اتفاق تازه‌ای نیست اما مسئول یکی از صرافی‌های بانکی در تهران به همشهری می‌گوید: در 2 هفته گذشته که این صرافی‌ها بدون خرده‌فروشی ارز فعالیت خود را آغاز کرده‌اند، حجم مراجعه خریداران به کمتر از 5درصد رسیده که البته این افراد نیز به‌واسطه بی‌اطلاعی از توقف خرده‌فروشی ارز، برای خرید 2هزار دلار به این صرافی‌ مراجعه می‌کنند و در هرصورت عامل اثرگذاری در بازار ارز محسوب نمی‌شوند. او با اشاره به تحولات بازار ارز در نیمه دوم فروردین می‌افزاید: مشهودترین اتفاقی که در بازار ارز رخ داده این است که عملاً مردم تمایلی به خرید ارز ندارند و از آنجا ‌که شایعه‌سازان و دلالان نیز نتوانسته‌اند بازارگرمی کنند، قیمت ارز راکد و تقریباً باثبات مانده است.

مقصد نقدینگی
به‌واسطه تغییراتی که شیوع کرونا در ترکیب عرضه و تقاضای بازارها رقم زده و به تعطیلی و کسادی اغلب آنها منجر شده است، تحلیل بازارها با اتکا به تحولات فروردین امکان‌پذیر نیست؛ اما آنگونه که از اتفاقات بازار خودرو و حتی مسکن برمی‌آید، عادی شدن شرایط در بازارها می‌تواند در کوتاه‌مدت به افزایش تب قیمتی آنها دامن بزند. مسئول یکی از صرافی‌های بانکی نیز در گفت‌وگو با همشهری اعلام می‌کند به بازار ارز در پساکرونا خوش‌بین نیست. او همه‌چیز را منوط به این می‌داند که پس از فروکش کردن کرونا، اولاً تورم انتظاری کنترل شود و دوم اینکه جایی به‌جز بازار ارز برای جذب نقدینگی سرگردان وجود داشته باشد. این فعال بازار ارز معتقد است فعلاً شبکه بانکی به‌عنوان مآمن نقدینگی ریسک گریز و بازار سرمایه به‌عنوان گریزگاه نقدینگی ریسک‌پذیر در کشور فعال هستند که با توجه به اتفاقات اخیر در حوزه تعدیل نرخ سود بانکی و تقویت مسائل مربوط به حبابی بودن قیمت‌ها در بورس، می‌تواند جایگاه آنها تضعیف شود و به تنش قیمتی در دیگر بازارها دامن بزند. به عقیده او، فعلاً از رفتار دولت چنین برمی‌آید که در سال جهش تولید، نقدینگی جامعه را به سمت بازار سرمایه هدایت کند و دست بنگاه‌های بزرگ اقتصادی و بانک‌ها را برای جذب نقدینگی از این بازار باز بگذارد تا هم از خرابی‌های سیل نقدینگی در اقتصاد جلوگیری کند و هم زمینه کمک مالی به تولید را فراهم آورد.

هشدار نسبت به رشد قیمت شبه‌ارز
در اقتصاد ایران همواره نرخ ارز مبنایی برای قیمت‌گذاری کالاهای سرمایه‌ای، مواداولیه و محصولات وابسته به واردات بوده و در مواقع تنش ارزی حتی قیمت آتی ارز نیز در این بازارها پیش‌خور شده است. حالا تحولات بازار ارز به چندین دلیل ازجمله ماجرای کرونا، داغ شدن سرمایه‌گذاری در بورس، تعطیلات نوروزی و همچنین محدودیت‌های فاصله‌گذاری اجتماعی روندی خنثی پیدا کرده و عملاً امکان اثرگذاری آن بر قیمت‌گذاری کالاهای سرمایه‌ای، مواداولیه و محصولات وابسته به واردات کم‌رنگ شده است؛ اما اتفاق دیگری در اقتصاد ایران در حال رخ دادن است که بازی ارز را کمی پیچیده می‌کند. به‌عبارت‌دیگر، به‌نظر می‌رسد در شرایطی که به هر دلیل تغییرات قیمت ارز متوقف شده، قیمت‌گذاری‌ها در بازارهای وابسته به قیمت ارز راه خود را جدا کرده‌اند و فارغ از قیمت اسمی دلار در بازار در حال تغییر هستند. اگر قیمت مواداولیه و تجهیزات و ماشین‌آلات موردنیاز تولید که 85درصد واردات رسمی کشور را تشکیل می‌دهد و قیمت‌گذاری آن با تحولات بازار ارز همبستگی دارد را کالاهایی شبه‌ارز بدانیم، باید این نکته را مدنظر قرار داد که در یک‌ماه اخیر باوجود تثبیت نسبی قیمت دلار، قیمت این محصولات متغیر بوده که می‌تواند نشانه‌ای از بی‌تناسبی قیمت ارز با انتظارات فعالان این بازار باشد.

آرامش احتمالی ارز با محدودیت‌ واردات
همواره سفته‌بازی و جوسازی‌ سودجویان یکی از عوامل اصلی تنش ارز در اقتصاد ایران معرفی می‌شود اما حتی درصورت درستی این مدعا، ذکر این نکته ضروری است که سودجویان و سفته‌بازان نیز سیگنال اصلی رشد قیمت ارز را از اقدامات دولت و تحولات اقتصادی می‌گیرند و فقط همراه این روند می‌شوند درحالی‌که همواره وضع درآمد ارزی دولت و بخش خصوصی و همچنین رفتار ارزی کشور در تجارت خارجی یکی از اصلی‌ترین فاکتورهایی است که می‌تواند به قیمت ارز و فعالان این بازار گرای رشد یا تثبیت قیمت بدهد. با توجه به این مسائل، به‌نظر می‌رسد در سال99 حداقل از این محل سیگنال منفی به بازار ارز مخابره نشود؛ زیرا انتظار می‌رود در سال جهش تولید، واردات کشور بازهم کمتر شود و دولت برای حراست از منابع ارزی موجود، ممنوعیت بیشتری برای واردات وضع کند که نتیجه آن کاهش فشار به بازار ارز خواهد بود. از سوی دیگر، تغییر وضعیت تجارت خارجی ایران در دوره تحریم‌ها به سمت بازارهای همسایه و توسعه مناسبات منطقه‌ای، دورنمای تأمین ارز موردنیاز کشور از طریق توسعه صادرات غیرنفتی توسط بخش خصوصی را روشن‌تر می‌کند که در حالتی خوش‌بینانه می‌تواند به ثبات قیمت ارز منجر شود. البته احتمال تحقق این سناریو فقط با فرض تداوم وضعیت فعلی و اضافه نشدن مشکل جدید داخلی یا خارجی برای اقتصاد ایران امکان‌پذیر است و می‌توان از آن به عنوان خوش‌بینانه‌ترین سناریو یاد کرد. به‌ویژه آنکه در سال‌جاری، نزدیک شدن به انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا می‌تواند به فتنه‌انگیزی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا و اعضای تندروی کابینه او علیه ایران دامن بزند، که در این صورت هرگونه بی‌تدبیری در داخل کشور می‌تواند مناسبات بازار ارز را نیز به‌شدت دستخوش تغییر کند.

فعالان بازار ارز، آرامش یک‌ماه اخیر این بازار را مرهون محدودیت‌های ناشی از شیوع کرونا و بی‌رغبتی نقدینگی برای خرید دلار می‌دانند