قنات‌ها پرآب شدند

الهام مصدقی‌راد- خبر‌نگار

   میزان بارش‌های کشور از اواخر سال  97 افزایش یافت و در بهار و پاییز سال گذشته همچنان ادامه داشت. بارش‌های قابل توجه در بهار سال‌جاری نیز رخ داد و آنگونه که سازمان هواشناسی پیش‌بینی کرده تا حدود 10روز آینده نیز همچنان ادامه خواهد داشت. بارش‌های 2 سال اخیر، موجب افزایش میزان آب در آبخوان‌های کشور شد. این اتفاق در آبخوان‌هایی که عملیات بیومکانیکی و بیولوژیکی آبخیزداری در بالادست اجرا شد، نتایج قابل توجه بهتری داشت. تا جایی که آب قنات‌‌ها را در برخی حوضه‌ها با افزایش مواجه کرد.
فعالیت‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری از سال 97با توجه خوبی همراه شد و اعتبارات قابل توجه از صندوق توسعه ملی به آن اختصاص یافت. مجموع این فعالیت‌ها در کنار افزایش میزان بارندگی در سال‌های اخیر، بیلان منفی برخی آبخوان‌ها را کند کرد و شرایط مناسبی برای آنها رقم زد.  
ابوالقاسم حسین‌پور، مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوان‌داری سازمان جنگل‌ها در این‌باره به همشهری می‌گوید: «بررسی‌های انجام شده بر خروجی قنات‌هایی که عملیات آبخیزداری در بالادست آنها انجام شد نشان داد میزان آب خروجی قنات‌ها تا 3برابر افزایش یافت.»
 استان‌های خراسان جنوبی، خراسان رضوی، یزد، کرمان و اصفهان ازجمله مناطقی هستند که برخی قنات‌های آنها به واسطه فعالیت‌های آبخیزداری پر آب شدند. غیر از قنات‌ها، تأثیر این فعالیت‌ها بر چاه‌های پایین‌دست نیز نمایان شد. حسین‌پور می‌گوید:«سطح ایستایی آب در برخی چاه‌ها، برخلاف سال‌های گذشته کاهش نیافته و ثبات داشته است. به همین دلیل طی یک سال گذشته، چاه‌ها کف‌شکنی نشدند.»  وقتی سطح آب در چاه‌ها کاهش یابد، کشاورزان و بهره‌برداران برای دستیابی به آب بیشتر، عمق چاه را افزایش می‌دهند تا به آب بیشتری دسترسی داشته باشند. اما گزارش‌ها نشان می‌دهد فعالیت‌های آبخیزداری، آب ناشی از باران را به میزان بیشتری به دل زمین و آبخوان‌ها هدایت کرده است. البته مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوان‌داری سازمان جنگل‌ها، تصریح می‌کند که «وضعیت دقیق چاه‌ها، ‌نیازمند بررسی دقیق‌تر است.» اما آنچه مسلم است گزارش‌های مشابهی از دشت‌های همجوار ‌که فعالیت‌های آبخیزداری در آنها انجام نشده است وجود ندارد.

تأثیر آبخیزداری با برداشت‌ اضافه از منابع آب کمرنگ می‌شود
غیر از افزایش خروجی قنات‌ها و سطح ایستایی آب  در چاه‌های برخی حوضه‌ها، ‌سازه‌های آبخیزداری طی بارندگی‌های یک سال اخیر، بیش از 10مرتبه آبگیری و سرریز شدند و حتی بیلان آب در برخی آبخوان‌های کوچک نیز به تعادل رسید. اما نباید اینگونه تصور شود که مشکلات آبخوان‌ها برطرف شده و بیلان آنها مثبت است. اگر افزایش بارندگی‌ها و پر آب شدن آبخوان‌ها موجب بهره‌برداری‌های غیرمجاز و اضافه بر ظرفیت از منابع آبی کشور شود، تأثیر فعالیت آبخیزداری در سال‌های بعد کمرنگ می‌شود. این مسئله با پیش‌بینی سازمان جهانی هواشناسی، اهمیت بیشتری خواهد یافت. ایمان بابائیان، سرپرست پژوهشکده اقلیم‌شناسی سازمان هواشناسی به همشهری می‌گوید: «بررسی مدل‌های پیش‌بینی هواشناسی نشان داده است از سال 2019تا سال 2023همزمان با افزایش میزان بارندگی‌ها فراتر از حد نرمال، دمای هوای کشور نیز تا 1.5درجه افزایش پیدا خواهد کرد و به همین دلیل، ایران همچنان در وضعیت خشکسالی خواهد بود.» این شرایط، ضمن لزوم توجه بیشتر به فعالیت‌های آبخیزداری و ذخیره و نگاهداشت بیشتر آب در آبخوان‌ها، نیازمند برچیدن بهره‌برداری‌ غیرمجاز از آبخوان‌هاست.