خاورمیانه
جنگ نفتی عربستان و آینده اقتصادهای خلیج‌فارس
با سقوط تاریخی قیمت نفت، کشورهای عربی خلیج‌فارس برای مواجهه با بحران‌های شدید مالی آماده می‌شوند
سیاوش فلاح‌پور ـ خبرنگار
«روابط عربستان سعودی و آمریکا برای نخستین‌بار طی دهه‌های گذشته به‌معنای واقعی در معرض خطر قرار گرفته است»؛ گزارش شبکه الجزیره درباره جنگ انرژی و سقوط تاریخی قیمت نفت اینگونه آغاز می‌شود. با وجود آنکه عربستان سعودی با توسل به توافقی فوری با روسیه از موضع خود در جنگ نفتی عقب نشسته، اما نگاهی به خط و نشانهای سیاستمداران با نفوذ آمریکایی علیه ریاض نشان می‌دهد بحرانی که به‌دست ولیعهد جوان سعودی آغاز شده به این سادگی‌ها قابل مهار نیست. شاید بهترین دلیل برای اثبات این ادعا، اظهارنظر معنادار و بی‌سابقه ترامپ مبنی بر «بررسی امکان توقف خرید نفت از عربستان» باشد. شبکه الجزیره در این‌باره می‌نویسد: طی روزهای گذشته نمایندگانی از 2حزب دمکرات و جمهوریخواه که روابط شناخته‌شده‌ای با کمپانی‌های نفتی و مراکز اقتصادی قدرتمند در آمریکا دارند موضع‌گیری‌های تندی علیه سیاست‌های عربستان سعودی در حوزه نفت داشته‌اند. این نشان می‌دهد که فشارها در واشنگتن علیه محمد بن‌سلمان رو به افزایش است؛ تا جایی که حتی ترامپ هم در ظاهر ناچار به همراهی با موج ضد‌سعودی شده است.
البته خشم از بازی عربستان با بازارهای انرژی صرفا به سیاستمداران و کمپانی‌های آمریکایی محدود نمی‌شود. یاسر ابوهلاله، مدیر سابق شبکه الجزیره با انتشار یادداشتی در این‌باره می‌نویسد: سقوط قیمت نفت علاوه بر خلیج‌فارس، اقتصاد کشورهایی نظیر الجزایر و عراق را در معرض خطر قرار داده است؛ کشورهایی که همچنان بخش اعظم درآمدشان از طریق صادرات انرژی تامین می‌شود اما فاقد ذخایر ارزی قابل اتکایی هستند، آن‌هم در شرایطی که شیوع ویروس کرونا وضعیت را از هر زمان دیگری برای این کشورها سخت‌تر کرده است. جهان عرب اکنون نتیجه سکوت و انفعال خود در برابر یکه‌تازی‌های ولیعهد سعودی در سیاست و اقتصاد را می‌بیند.
بحران برای جهان؛ فرصت برای عربستان
بخش قابل توجهی از انتقادات غربی و عربی به عملکرد عربستان در بازار انرژی به شرایط بحرانی برمی‌گردد که در سایه شیوع ویروس کرونا به‌وجود آمده است. جیمز مورسی، تحلیلگر اقتصادی با اشاره به این موضوع در سایت دیپلماسی مدرن می‌نویسد: سیاست‌های سعودی نشان داد این کشور برای تامین منافع خود، نه‌تنها به دغدغه‌های آمریکا، بلکه حتی به جهانی که از بحران بین‌المللی کرونا در رنج است اهمیت نمی‌دهد.
عبدالله الخاطر، تحلیلگر اقتصادی قطری نیز معتقد است عربستان سعودی، بحران کرونا را فرصتی برای تامین منافع استراتژیک خود به‌شمار می‌آورد. او در مصاحبه با روزنامه الوطن می‌گوید: ریاض می‌خواهد با استفاده از درگیری جهان در بحران کرونا، 3گنجشک را با یک سنگ بزند؛ تضعیف شرکت‌های نفت شیل آمریکا که اخیرا تولیدشان به یک‌میلیون بشکه در روز رسیده بود، مهار قدرت روسیه و تثبیت جایگاه خود به‌عنوان قدرت حاکم بر اوپک. علاوه بر این سه، سقوط قیمت نفت، بحران اقتصای ایران را که به‌دلیل تحریم‌ها دسترسی محدودی به بازار انرژی دارد را نیز از آنچه هست وخیم‌تر می‌کند. با این حال اما به‌نظر می‌رسد ریاض درک جامعی از پیامدهای تصمیم متهورانه خود در بازار نفت نداشته است.
تبعات بحران برای اقتصادهای نفتی خلیج‌فارس
اگرچه تمام تحلیل‌ها از وضعیت آشفته‌بازار انرژی بر موقعیت خطرناک شرکت‌های نفت شیل آمریکا تأکید دارد، اما در این میان نمی‌توان از پیامدهای سقوط قیمت نفت برای اقتصادهای نفتی خلیج‌فارس غافل شد؛ اقتصادهایی که با وجود طرح شعار عبور از مرحله تک‌درآمدی طی سال‌های گذشته، همچنان برای تامین نیازهای مالی خود بیش از هر چیز به صادرات نفت نیازمندند. عبدالرحمن المشعلانی، استاد اقتصاد دانشگاه بغداد در این‌باره به الجزیره می‌گوید: مسیر پیش روی کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس روشن است؛ کسری بودجه، توسل به استقراض بیشتر، دستبرد به ذخایر ارزی برای مهار بحران‌های مالی و در نتیجه کاهش ابرپروژه‌های اقتصادی-گردشگری مشهوری که معمولا در این کشورها سراغ داریم. از جمله پروژه‌های مورد نظر این استاد دانشگاه بغداد می‌توان به پروژه شهر تکنولوژیک نئوم در سواحل دریای سرخ اشاره کرد؛ پروژه‌ای که برخلاف 2سال گذشته، حالا کمتر نامی از آن در رسانه‌ها شنیده می‌شود. روزنامه العربی الجدید به نقل از منابع ناشناس مدعی است مراحل تکمیل شهر نئوم به کلی متوقف شده و دولت عربستان از کارگران خارجی مشغول در این پروژه خواسته کشور را ترک کنند. جالب آنکه بر اساس گزارش العربی الجدید، توقف پروژه نئوم به قبل از بحران کرونا و جنگ نفتی برمی‌گردد و اصلی‌ترین علت آن ناکامی ریاض در جذب کافی سرمایه خارجی بوده است؛ روندی که بعد از ماجرای قتل جمال خاشقجی تشدید شد.
المشعلانی همچنین با طرح فرضیه توقف خرید نفت آمریکا از عربستان، حتی در بازه زمانی موقت می‌گوید: اجرای این تصمیم به‌معنای کاهش 600هزار بشکه نفت در صادرات روزانه عربستان سعودی خواهد بود؛ آن هم در شرایطی که کرونا اقتصاد را به حالت نیمه‌تعطیل درآورده، درآمدهای حاصل از حج به صفر رسیده و نشانهای هم از پایان جنگ یمن به چشم نمی‌خورد!
در همینه زمینه :