خاورمیانه
سوریه؛ حرکت از نزاع به‌سمت رقابت اقتصادی
به موازات کاهش تنش‌های نظامی در سوریه، تحرکات اقتصادی بازیگران منطقه‌ای برای نفوذ بیشتر در این کشور آغاز شده است
سیاوش فلاح‌پور ـ خبرنگار
با گذشت 9سال از آغاز جنگ ویرانگر سوریه، حالا این کشور با چالش‌هایی دست و پنجه نرم می‌کند که بیشتر رنگ و بوی اقتصادی دارد تا نظامی. سوریه اکنون بیش از هر چیز به تامین سرمایه برای بازسازی زیرساخت‌های تجاری و صنعتی ویران شده این کشور در جریان جنگ داخلی نیازمند است. اما تحریم‌های آمریکا و اروپا راه را بر ورود هرگونه سرمایه غربی یا عربی به این کشور بسته است. در سوی دیگر معادله نیز به‌نظر می‌رسد روسیه توان و البته تمایلی برای سرمایه‌گذاری اساسی در بازسازی زیرساخت‌های اقتصادی سوریه از خود نشان نداده و برنامه‌های این کشور، علاوه بر چند حوزه اقتصادی مشخص، ازجمله معادن و بنادر، بیشتر بر بازسازی ارتش و تامین نیازهای تسلیحاتی سوریه متمرکز است. همچنین و با وجود تلاش‌های متعدد دمشق برای جلب نظر چین به‌منظور سرمایه‌گذاری، تا‌کنون پیام روشنی از سوی پکن در این زمینه دریافت نشده است؛ امری که شاید ریشه در تردید اژدهای آسیایی نسبت به امنیت سرمایه‌گذاری درازمدت در سوریه داشته باشد.
تمام اینها در حالی است که شرایط اقتصادی در سوریه و متحدان این کشور نسبت به سال‌های قبل وخیم‌تر شده است؛ به‌گونه‌ای که برخی شهرهای حامی دولت بعد از 9سال جنگ داخلی، حالا برای نخستین بار شاهد اعتراضات اقتصادی است. باید توجه داشت که تحولات سیاسی-اقتصادی اخیر منطقه، از سقوط قیمت نفت گرفته تا بحران ارز در لبنان (به‌عنوان پایگاه اصلی دور زدن تحریم‌های سوریه) نیز در شکل‌گیری این اوضاع بی‌تأثیر نبوده است. بر این اساس برخی مخالفان دولت، بحران کرونا را فرصتی دوباره برای سقوط نظام به شمار می‌آورند! اگرچه ممکن است معارضان سوری باری دیگر دچار خطای محاسباتی شده باشند.
توافق بی‌سر و صدای دولت با جبهه‌النصره
در سایه اخبار مربوط به بحران اقتصادی در سراسر سوریه، توافقی مهم میان دولت مرکزی این کشور با گروه تحریر الشام (جبهه النصره سابق) به رهبری ابو محمد الجولانی برای گشایش یک گذرگاه تجاری صورت گرفته است. بر این اساس قرار است گذرگاه سراقب در شرق ادلب (آخرین استان تحت سیطره مخالفان) که در اثر بحران نظامی تعطیل شده بود برای مبادلات تجاری بازگشایی شود. این گذرگاه در محور آزادراه M4قرار دارد که در جریان درگیری‌های نظامی اخیر ادلب، بخش‌هایی از آن به تصرف ارتش سوریه درآمد. اکنون ماموریت حفظ امنیت آزادراه M4تا شعاع 15کیلومتری در محورهای جنوبی و شمالی بر عهده گشت‌های نظامی روسیه و ترکیه است.
العربیه در این‌باره می‌نویسد: جبهه‌النصره که کنترل تمام امور ادلب را با تشکیل دولتی مدنی در اختیار دارد، طی ماه‌های اخیر به‌دلیل کاهش واردات محصولات کشاورزی با بحران اساسی در این حوزه روبه‌رو شده است. بازگشایی گذرگاه سراقب با هدف خرید این محصولات از دولت سوریه می‌تواند مقدمه‌ای برای پایان بحران غذایی در ادلب باشد. از سوی دیگر گذرگاه سراقب می‌تواند به کانالی جدید برای ارتباط نظام تحریم‌شده سوریه با خارج از کشور تبدیل شود.
باید توجه داشت که مرزهای خارجی استان ادلب به ترکیه محدود می‌شود؛ بنابراین هرگونه تبادل تجاری دولت سوریه با جبهه‌النصره در این استان برای تامین کالا، سوخت، ارز یا... در واقع به‌معنای تبادل تجاری غیرمستقیم با ترکیه خواهد بود. این در حالی است که برخی منابع غیررسمی، ازجمله روزنامه العربی‌الجدید مدعی شده‌اند توافق اخیر جبهه‌النصره و دولت سوریه با چراغ سبز ترکیه صورت گرفته است.
پیشروی امارات با چراغ خاموش
با وجود تحریم یکپارچه غربی و عربی علیه دولت سوریه حتی بعد از پیروزی چشمگیر مقابل معارضین، یک کشور عربی در خلیج‌فارس به آرامی در مسیر عادی‌سازی روابط با دمشق و از سرگیری تعامل رسمی با این کشور گام بر می‌دارد. مسئله روابط امارات و سوریه بعد از مکالمه تلفنی اخیر محمد بن‌زاید، ولیعهد ابوظبی با بشار اسد درباره بحران کرونا، باری دیگر در مرکز توجه رسانه‌ها قرار گرفت. این نخستین مکالمه تلفنی میان اسد با یک رهبر عربی طی 8سال گذشته به شمار می‌رود. با این حال عمق روابط پنهان میان 2 کشور به‌مراتب از چنین مکالمات نمادینی عمیق‌تر است. امارات در اوج بحران نظامی سوریه و درحالی‌که کشورهایی نظیر قطر و عربستان حمایت مالی کامل از معارضان را بر عهده گرفته بودند، روابط حداقلی خود را با دمشق حفظ کرد؛ روابطی که شامل ادامه فعالیت کنسولگری سوریه در ابوظبی و اقامت سران دولت، ازجمله برخی اعضای خانواده اسد در دوبی و ابوظبی می‌شد.
امارات طی یک سال گذشته نیز گام‌های قابل توجهی برای احیای روابط 2 کشور برداشته است؛ گام‌هایی نظیر بازگشایی سفارت در دمشق یا ارسال مکرر هیأت‌های سیاسی-اقتصادی که اطلاعاتی از جزئیات سفرها یا مذاکرات احتمالی‌شان در دست نیست. برخی تحلیلگران، ازجمله یاسر ابوهلاله، مدیر پیشین شبکه الجزیره، تشدید تنش‌ها میان ترکیه و سوریه را در ادلب (که اخیرا تا جنگ مستقیم میان ارتش‌های 2کشور پیش رفت) نشانه‌ای از افزایش نفوذ امارات در دمشق به‌حساب می‌آورند. با وجود این تا به امروز هیچ نشانه‌ای از کمک‌های اقتصادی امارات به سوریه برای مهار بحران اقتصادی این کشور، ازجمله تامین سوخت، التهابات ارزی و... دیده نمی‌شود. رسانه‌های نزدیک به جریان اخوان‌المسلمین مدعی شده‌اند که یکی از اهداف مذاکرات ابوظبی-دمشق، به‌کارگیری لابی قدرتمند امارات در واشنگتن برای لغو تحریم‌ها علیه سوریه است. با فرض صحت این ادعا باید منتظر ماند و دید آیا امارات موفق به جلب رضایت دولت آمریکا برای کاهش تحریم‌ها می‌شود و در مقابل چه انتظاراتی از این کشور برای جبران هدیه اقتصادی خود خواهد داشت؟
