ردیابی دلارهای 4200تومانی از میرداماد تا برزیل

رضا کربلائی _ روزنامه‌نگار

بازار بیانیه‌نویسی از میرداماد محل استقرار بانک مرکزی، تا برزیل محل استقرار دیوان محاسبات، داغ است؛ اما تا اینجا به‌نظر می‌رسد برنده بانک مرکزی است که در پاسخ به فراخوان رئیس‌جمهوری، برای دفاع از دولت، پاسخی مستدل به ادعاهای عادل آذر، رئیس دیوان محاسبات، درباره گم شدن 4.8میلیارد دلار، از ارزهای 4200تومانی ارائه داده؛ از نظر بانک مرکزی گزارش دیوان محاسبات، به‌عنوان دیده‌بان نظارتی مجلس، به سرمایه اجتماعی آسیب‌زده و در اذهان عمومی ابهام آفریده است. دیوان محاسبات هم پس از انتشار بیانیه رسمی و مستند بانک مرکزی، اندکی از موضع اولیه رئیس خود عقب‌نشینی کرده و به مردم اطمینان داده حتی یک دلار هم گم نشده، چه برسد به 4.8میلیارد دلار.

چند پرسش بی‌پاسخ
به گزارش همشهری، حالا چند پرسش بی‌پاسخ مانده که یافتن پاسخ آنها شاید بتواند بخشی از ضربه سنگین وارد شده به اعتماد عمومی را جبران کند؛ نخست اینکه؛ چرا دیوان محاسبات، گزارش خود درباره آخرین وضعیت رفع تعهدات ارزی 4200تومانی را، به‌روز نکرده و گزارشی را که اطلاعات آن مربوط به آذرماه پارسال بود، در فروردین امسال، بدون بازنگری به مجلس ارائه داده است؟ آیا امکان اصلاح گزارش دیوان، قبل از قرائت آن در صحن علنی مجلس و ایجاد ابهام، وجود نداشت؟ پرسش دیگر اینکه چرا سازمان تعزیرات حکومتی، از پرونده‌های در دست بررسی خود از تخلفات ارزی، گزارشی منتشر نمی‌کند تا مردم بدانند که آیا جریمه‌های این سازمان، با رانتی که نصیب گیرندگان دلار 4200تومانی شده، متناسب بوده یا نه؟ در نهایت این پرسش مطرح است که چه تعداد افراد، با چه میزان پرونده تخلف ارزی، در بازداشت به‌سرمی‌برند؟ قوه قضاییه تاکنون چه روندی را برای بازگرداندن دلارهای پیدا، اما ناپیدای 4200تومانی، در پیش گرفته است؟

سابقه ماجرا
به گزارش همشهری، این نخستین بار نیست که توزیع ارز، با نرخ دولتی جنجال برانگیز می‌شود، در دولت محمود احمدی‌نژاد هم دلار با نرخ 1226تومان توزیع شد، اما سرنخی از رانت‌های انبوه در جریان توزیع دلارهای دولتی پیدا نشد. حالا پس از چند روز سردرگمی بانک مرکزی جزئیاتی از ماجرای ارزهای 4200تومانی منتشر کرده است. این دلارها در زمان ریاست ولی‌الله سیف بر بانک مرکزی و براساس مصوبه 21فروردین هیأت دولت بین واردکنندگان کالا توزیع شده بود. نرخ ارز در ایران از 21فروردین سال 97بر مبنای دلار 4200تومان، تثبیت شد اما این طرح دوام نیاورد و شکست خورد تا اینکه در 16مرداد 1397با روی کار آمدن عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی، سیاست ارزی کشور تغییر کرد و اختصاص ارز با نرخ دولتی به برخی کالاهای اساسی، دارو، تجهیزات پزشکی و نهادهای دامی و کشاورزی محدود شد.

مستندات بانک مرکزی
اولویت نخست عبدالناصر همتی در بانک مرکزی، علاوه بر حفظ ثبات بازار ارز، تعیین تکلیف و رفع تعهدات ارزی، از گیرندگان ارز 4200تومان بود. حالا بانک مرکزی در واکنش به گزارش دیوان محاسبات که پیش‌تر همشهری این گزارش را ناقص دانسته بود، فرایندهای رفع تعهد ارزی را به این نهاد نظارتی گوشزد می‌کند و می‌گوید: تامین ارز در بانک مرکزی، در یک سال خاص، مبنای کافی برای ایجاد تعهد ارزی در همان سال نیست، زیرا ممکن است تامین ارز برای کالا یا خدماتی صورت گیرد که سال‌های گذشته وارد یا ارائه شده باشد، یا در سال‌های پس از آن، تحقق یابد. بیانیه رسمی بانک مرکزی همچنین مبنا قرار دادن اطلاعات گمرک در گزارش دیوان محاسبات را مخدوش دانسته و تأکید دارد: مبنا قرار دادن اطلاعات گمرک در بررسی ایفای تعهدات ارزی این‌گونه موارد، قطعا موجب اشتباه در محاسبه خواهد شد.به این ترتیب بانک مرکزی هم معتقد است؛ دیوان محاسبات در محاسباتش دچار اشتباه شده؛ موضوعی که البته حسن روحانی رئیس‌جمهوری، هم هفته گذشته به آن اشاره و گزارش دیوان را صددرصد اشتباه دانسته بود. بانک مرکزی می‌گوید: بخشی از اشتباه 4.8میلیارد دلاری دیوان محاسبات ناشی از مسائل مربوط به اختلاف ارزش کالای وارداتی با گمرک، ورود خسارت به کالای وارد شده حین حمل، کسر تخلیه، اختلافات مربوط به تعرفه کالای وارداتی با کالای ثبت سفارش، مسائل مربوط به تحریم و مشکلات ناشی از محدودیت‌های بین‌المللی و نظایر آن است که این موضوع در بانک مرکزی و بانک‌های عامل، به‌طور مستمر تحت بررسی قرار دارد. بانک مرکزی با اشاره به ارجاع 2200فقره پرونده ارزی به ارزش 1.5میلیارد دلار به سازمان تعزیرات حکومتی، برای تعیین تکلیف و ارجاع 500میلیون دلار از 1.5میلیارد دلار فوق به دستگاه قضایی می‌گوید: 1.5میلیارد دلار هم همچنان در دست بررسی در بانک‌های عامل است و اگر واردکنندگان، دلار را بازنگردانند، پرونده آنها به سازمان تعزیرات یا مراجع قضایی ارسال خواهد شد. بانک مرکزی نتیجه می‌گیرد گزارش دیوان محاسبات مطابق با واقعیت نیست و برای اظهارنظر درباره موضوع تخصصی محاسبه تعهدات ارزی و نحوه رفع آن، باید دیوان بر اطلاعات و مقررات و دستورالعمل‌های بانک مرکزی به‌عنوان متولی بازار ارز اشراف داشته باشدو به مقررات و ضوابط هر مقطع، به‌قدر کافی توجه کند تا مقررات یک مقطع زمانی خاص را به همه سال تعمیم ندهد؛ زیرا گزارش دیوان محاسبات، بدون بررسی دقیق و استعلام از نهادهای کارشناسی، نظیر بانک مرکزی، موجب ایجاد ابهام در اذهان عمومی و وارد آمدن آسیب به سرمایه اجتماعی می‌شود.

توضیح دیرهنگام دیوان
امکان گم شدن حتی یک دلار از ارزهای پرداختی به واردکنندگان متصور نیست. این واکنش رسمی دیوان محاسبات پس از چند روز جنجالی در پیگیری سرنوشت ۴.۸ میلیارد دلار، از ارزهای ۴۲۰۰تومانی است که در سال ۱۳۹۷ به اقتصاد ایران تزریق شده و دردسرهای زیادی را به همراه داشته‌است. رئیس دیوان محاسبات هفته قبل در مجلس مدعی شد که بخشی از دلارهای 4200تومانی گم شده، اما حالا این نهاد نظارتی می‌گوید: نگفته که 4.8میلیارد دلار گم شده، بلکه به روشنی اعلام کرده هویت دریافت‌کنندگان وجوه ارزی مذکور اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی، معلوم و مشخص بوده و می‌توان حساب ارزهای دریافتی یا کالاهای وارداتی را از آنان خواست. نکته مهم؛ اما قابل نقد، در پاسخ دیرهنگام دیوان محاسبات این است ‌که می‌گوید: آماده دریافت اطلاعات تکمیلی و گزارش‌های مستند مبنی بر رفع تعهدات ارزی پس از تاریخ 12آذرماه پارسال است کما اینکه امکان گم‌شدن حتی یک دلار از ارزهای پرداختی به واردکنندگان متصور نیست، بلکه تلاش‌ها بر این است که این وجوه مطابق با اعتبارات مصوب مجلس و در محل قانونی خود تعیین تکلیف شود‌.

   آماده همکاری پس از گزارش جنجالی

گره اصلی شاید اینجاست که دیوان محاسبات می‌گوید: 4اسفندماه پارسال در نامه‌ای به تفصیل و با ذکر جزئیات، گزارش حسابرسی خود از پرونده دلار 4200تومانی سال 97را برای حسن روحانی، رئیس‌جمهوری، فرستاده و رئیس‌جمهوری هم 10روز بعد به بانک مرکزی دستور داده مسئله را بررسی کند؛ حتی رونوشت دستور روحانی به دیوان محاسبات فرستاده شده و هیچ‌گونه خدشه یا تردیدی نسبت به صحت و دقت محتوا یا ارقام مندرج در گزارش وارد نشده و حالا هم این نهاد آماده است تا با همه مسئولان دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط برای تعیین تکلیف ارزهای پرداختی به واردکنندگان همکاری کند. به گزارش همشهری، گزارش مستند بانک مرکزی و توضیح بعدی دیوان محاسبات حالا پیش‌روی شهروندان است، اما اینکه تا چه اندازه این توضیحات می‌تواند ابهامات را رفع کند، مشخص نیست اما در هر صورت این ماجرا نشان می‌دهد که بخشی‌نگری و سطح‌نگری تا چه اندازه می‌تواند به اعتبار دستگاه‌های نظارتی لطمه وارد کند و چه دردسرهایی برای دستگاه‌های اجرایی ایجاد خواهد کرد. آیا بار دیگر اقتصاد ایران چنین خطایی را تجربه خواهد کرد؟