لزوم تغییر نگاه

تهامه مهدوی ـ خبرنگار

فیلم کوتاهی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده که دو مرد جوان در حال ضد‌عفونی کردن اتوبوس‌های، درون‌شهری در یکی از شهرهای کشورمان به شوخی یا جدی عنوان می‌کنند که قسمت بانوان اتوبوس را ضد‌عفونی نکنند تا بانوان با ابتلا به ویروس کرونا تعدادشان کمتر شود، فراتر از اینکه آنها کیستند و برای چه نهادی کار می‌کنند. نکته مهم نگاه جنسیت‌زده حاکمی است که به جایگاه زنان (نیمی از جمعیت کشور) در بخشی از مردان وجود دارد. مردانی که مطمئنا خودشان دارای مادر، خواهر و یا همسر و دختر هستند. روزنامه همشهری به‌بهانه انتشار این ویدیوی توهین‌آمیز در گفت‌وگو با کارشناسان به بررسی این موضوع از نظر فرهنگی پرداخته است.


رفتارهای ضد‌زن در جامعه باید تقبیح شود
حسین ایمانی جاجرمی/ جامعه‌شناس



برخی رفتارهایی که هنوز در جامعه علیه زنان دیده می‌شود را نباید خیلی جدی گرفت و به آنها بها داد. شوخی اخیری هم که در شبکه‌های مجازی در ارتباط با ویروس کرونا و بانوان پخش شد شوخی نابجایی بود که نشان از موقعیت متزلزل برخی از مردان دارد. هنوز هم برخی مواقع صحبت‌هایی همچون زن ذلیل بودن و... از سوی مردان گفته می‌شود؛ این شوخی‌ها و صحبت‌ها نشانه تغییر است و مردان هم فهمیدند که زمانه عوض شده و باید تغییر کنند و نسل‌های جدید مثل مردان قبلی نیستند. این‌ صحبت‌ها هم به این دلیل بیان می‌شود که اگر مردان از قدرت خودشان مطمئن بودند و آنطور که پدرها و پدربزرگ‌هایشان در خانه مسلط بودند اینها نیز بودند و از این حرف‌ها نمی‌زدند. خود این شوخی‌ها نشان‌دهنده تغییرات بنیادین در فرهنگ جامعه و تغییر فضای مردسالاری است. جامعه ما جامعه‌ای در حال‌گذار است و حرکت‌هایی را در جهت تغییر فضا نسبت به گذشته و تسلط کمتر مردان بر بانوان داشته است؛ پس چاره‌ای ندارد که در دنیای امروز به سمتی حرکت کند که فضای اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و.. را برای بانوان باز کند. چرا که در غیراین صورت در سال‌های آینده با مشکلاتی مواجه می‌شود.
اگر این تغییرات پیش نرود در آینده‌ای نه چندان دور با بانوان تحصیلکرده شایسته‌ای مواجه خواهیم بود که جایگاه متناسب با خود را نخواهند داشت و قطعا از جامعه و حاکمیت مطالبه‌گری خواهند کرد، موضوع مهمی که همین حالا هم شاهدش هستیم. اما نکته مهمی که وجود دارد این است که این نوع رفتارها و حرف‌ها علیه زنان، خیلی کمتر از قبل شده و رفتارها نسبت به بانوان تغییر کرده است. نسل کنونی مردان خیلی متفاوت‌تر از نسل‌های قبلی هستند و حضور زنان را در جامعه پذیرفته‌اند. اکنون تعداد زیادی از بانوان در مراکز آموزش عالی مشغول تحصیل هستند و در برخی رشته‌های تحصیلات تکمیلی تعدادشان از مردان نیز بیشتر است. الان مشکلی که در جامعه ما وجود دارد این است که ساختارهای قدرت در عرصه‌های سیاسی، اقتصادی و... به روی زنان باز نیست و تعداد زنانی که شایستگی دارند در مسندهای قدرت باشند، برابر با مردان نیست. تعداد نمایندگان خانم مجلس، مدیران زن و زنانی که در مشاغل بالا مشغول به فعالیت باشند کم است و هیچ وزیر زنی در کابینه وجود ندارد و این عدم‌تعادل بین سرمایه اجتماعی زنان و موقعیت‌های سیاسی – اقتصادی است که مشکل ایجاد کرده است. وگرنه نگاه ضد‌زن در جامعه نسبت به گذشته خیلی محدود شده و بیشتر برای گروه‌های خاصی از جامعه است. ضمن اینکه ایران امروز در مقایسه با کشورهای همسایه بهای بیشتری به زنان می‌دهد و جایگاه زنان در کشورمان قابل قیاس با جایگاه زنان در کشورهای همسایه نیست، اگر چه این موقعیتی که زنان در جامعه ما دارند چندان هم عالی نیست و باید با سرعت تغییر کند، اما خیلی مسائل در جامعه و خانواده‌ها عوض شده است. الان ما با خانواده‌هایی در طبقات متوسط و بالایی سر و‌کار داریم که تعداد فرزندان‌شان کم است و جنسیت برایشان اهمیت چندانی ندارد و بیشتر روی تربیت و آینده فرزندان سرمایه‌گذاری می‌کنند. با وجود این برخی رفتارهای ضد‌زن که در جامعه دیده می‌شود باید تقبیح شده و به این نوع رفتارها بهایی داده نشود.


نگاه انسانی به جای نگاه جنسیتی
زهرا صدراعظم نوری ـ  عضو کمیته فرهنگی شورای شهر تهران



نگاه جنسیتی به موضوعات مختلف، ریشه در فرهنگ هر جامعه‌ای دارد. این نگاه نسبت به زنان، سالیان سال است که در کشور ما بعضا با شدت و ضعف وجود دارد و گاهی افزایش و گاهی کاهش پیدا می‌کند. اما مادامی که نگرش و فرهنگ جامعه نسبت به جنسیت تغییر پیدا نکند و فرزندان ما از همان بدو کودکی نیاموزند که نگاه جنسیتی نداشته باشند اگرچه این مسئله ممکن است در برهه‌هایی از زمان کمرنگ شود، اما حل نمی‌شود و همچنان شاهد برخوردهای جنسیت زده با زنان درجامعه خواهیم بود. باید فرزندان ما بیاموزند که در مسائل مختلف به جای نگاه جنسیتی نگاه انسانی داشته باشند؛ این تربیت در کودکی می‌تواند در رفتارهای بزرگسالی نیز مؤثر باشد. در غیراین صورن داشتن نگاه‌های جنسیت‌‌زده می‌تواند مسائل و مشکلاتی را برای جامعه به‌وجود بیاورد. جامعه ما که سال‌هاست درگیر مسائل و مشکلات عدیده‌ای است، با این نگاه جنسیت زده می‌تواند آسیب‌های بیشتری ببیند و درشرایط فعلی که همه جامعه با بیماری کرونا دست و پنجه نرم می‌کنند این نوع نگاه و حرکات می‌تواند موجب آزردگی نیمی از جمعیت کشورمان شود. ما امروز به جای تحقیر و توهین و کوچک‌ شمردن یکدیگر نیاز به همدلی ، همفکری و همکاری داریم. همه آحاد جامعه باید به یکدیگر کمک کنند؛ مثلا الان جمع کثیری از کادر پزشکی و درمانی ما را بانوانی تشکیل می‌دهند که در خط مقدم مبارزه با کرونا هستند و در کنار آنها مردان بسیاری هم هستند که زحمت می‌کشند و به جامعه برای مبارزه با این بیماری و درمان بیماران کمک می‌کنند. 
همین نگاه انسانی که اکنون در کادر درمانی کشورمان وجود دارد و برایشان بیمار زن و مرد فرق ندارد، باید در کل جامعه تعمیم پیدا کند و همه تلاش‌ها و فعالیت‌ها به سمت وحدت ، همگرایی و انسجام برود تا بتوانیم همه با هم کشوری سلامت و آباد داشته باشیم. با وجود این نکته را نباید از نظر دور بداریم که برخی صحبت‌ها و حرف‌ها حتی اگر جنبه شوخی و مزاح داشته باشد نیز می‌تواند بسیار ناخوشایند باشد.


زن ستیزی باید پایان یابد
الهام فخاری / رئیس کمیته اجتماعی شورای شهر تهران 



این روزها، این چند ماه، در میان خبرها و دستورنامه‌ها، در میان دنیایی که خیلی با گذشته فرق دارد، چیزهایی هنوز از گذشته بدجوری ته‌نشین است، انگار این‌جور چیزها بدتر از گذشته هم جریان دارد. هنگام چالش‌های طبیعی یا انسان‌ساخته واکنش‌های غریزه‌ای و هم بنیان‌های پرورشی و شخصیتی آدم‌ها بی‌پرده و بی‌درنگ نمایان می‌شوند. تنش‌های بیماری کووید19، ناروشنی فرایندهای اقتصادی و کسب و کارها و گیرافتادگی در شرایطی که دیگر این سو و آن سوی مرزها هم فرقی ندارد، همه پرفشار هستند. با این همه گرفتاری‌ها برخی آدم‌ها همدلی و همکاری و مهربانی و برخی دیگر پرخاش و تندی و آزار در پیش می‌گیرند. در این چند روز ویدیویی دیدم که گویای گندزدایی و پاشش و پاکسازی واگن‌های مترو است. روشن نیست متروی کدام کلانشهر است ولی گفت‌وگوی میان این مردان نشانه‌ای ترسناک از خشونتی دیرین در جریان پدیده‌ای نو و فراگیر است. به واگن ویژه بانوان که رسیدند، یکی می‌گوید: «اینجا را ول کنید بگذارید زن‌ها بمیرند... ». اینکه چنین گویه‌ای شوخی بوده یا جدی بماند، که در هر روی مایه سرافکندگی و شرمساری است، اینکه روند گندزدایی و پاکسازی فضاها و وسایل همگانی شهری را این مردان بدون پایشگر و ارزیاب آگاه انجام می‌دهند و چنین تندزبانی را فیلم گرفته و پخش کرده‌اند، گویای مسئله‌ای بنیادی و در این شرایط نیازمند توجه است. در دستورنامه‌های مدیریت بحران در سطح جهانی و هم بومی، روی زمین یا روی آب، در رویدادهای انسان‌ساخته یا طبیعی، نخست باید کودکان، زنان و گروه‌های ویژه ازجمله کم‌توانان یا سالمندان را از خطر دور کرد یا کاری برای ایمن نگهداشتن آنها انجام داد. ما در این دوره سربلند بودیم که بیشتر مردم و نهادها تلاش کردند گروه‌های ویژه کمتر در دسترس آسیب‌های این بیماری باشند، گرمخانه‌های زنان و مردان توسط شهرداری تهران خدمت 24ساعته ارائه کردند و خدمات اجتماعی شهر با همه خطرها برای کارکنان بازنایستاد، این روزها از یاری‌رسانی‌های داوطلبانه محلی تا همکاری نهادهای ارتشی و سپاهی را دیده‌ایم. با این همه در گوشه گوشه چنین رفتارها و بازخوردهای آدم‌ستیزانه‌ای نسبت به زنان، سالمندان یا افراد کم‌توان باید مورد توجه قرار گیرد. بایستگی و برجستگی این نکته در این است که مدیریت شهری ازجمله دستگاه‌هایی است که هم بسیار گسترده است و هم از زاده‌شدن تا پسامرگ آدم‌ها را رتق و فتق می‌کند. شناسایی، درمان و پیشگیری از رویکرد زن‌ستیز و بهره‌کشی جنسیتی از زنان ازجمله محورهای کار این دوره شوراها و شهرداری‌ها بارها شعار داده شده است. اکنون پخش شدن این ویدیو همه ما را در برابر پرسشی بنیادی می‌گذارد که برای درمان و بازپردازی بازخوردهای آدم‌ستیز، آسیب‌رسان و زن‌ستیز در میان کارکنان شهری چه کارها و برنامه‌هایی انجام شده‌است؟ قرار بود سامانه‌ای برای پایش و سنجش و گزارش نمودهای گوناگون خشونت در سازمان داشته باشیم تا بتوان برای بهبود سلامت سازمانی کاری کرد. پرسشی فراتر از این را هم باید پرسید که در دوران گسترش بیماری نوپدید، برای در امان نگهداشتن زنان کارمند و کارگر مدیریت شهری چه تدبیر و راهکارهایی اندیشیده و انجام شده است؟ چند درصد از زنان دورکار شده‌اند و چرا در فضاهای عمومی شهری با توجه به خطر بیشتر برای زنان (پوشش بلند و چندلایه و کشیده شدن این نوع لباس بر سطوح گوناگون، کمبود مواد و وسایل پاکسازی و پیشگیری از کووید 19) واهمیت نقش زنان در خانه پس از بازگشت از محیط‌های پرخطر عمومی برنامه‌ای گزارش نمی‌شود؟ 
در این 2سال و نیم خدمت شهری به‌ویژه در کمیته اجتماعی شورای شهر تهران برای کاستن از نابرابری خدمات اجتماعی به زنان در شهر کوشیده‌ایم، کارشناسان همکار باورمند و پیگیر بازنمایی راستین از وضعیت شهر را شدنی کردند و روند بهبود در برخی زمینه‌های خدماتی شهری ازجمله خدمات اجتماعی و گرمخانه‌ها را باید سپاس گفت. چگونه از تنظیم امور اداری برای کاهش خطر در مورد زنان می‌توان اطمینان حاصل کرد و کارهای انجام شده چه هستند؟ در مورد بهبود وضعیت عمومی شهر برای همه زنان، شهروندانی که حتی کارگر سمپاش چنین خشونتی را آن هم در کار پاکسازی محیطی در شرایط خطرناک ویروسی نسبت به آنها روا می‌دارد و هیچ ناظر اجرایی بالای سرش نیست.