گرمای تابستان می‌تواند کرونا را از بین ببرد؟

عمادالدین قاسمی‌پناه ـ خبرنگار

بسیاری از ما به‌خاطر داغ کردن مواد غذایی برای استریل کردن آن چنین تصوری را هم درباره گرمای هوا و تأثیر آن بر ویروس جدید کرونا داریم. اما این موضوع که ویروس جدید کرونا با فرارسیدن فصل گرما فروکش می‌کند، قطعی نیست. بسیاری از دانشمندان می‌گویند که اکنون، بسیار زود است که بفهمیم این ویروس خطرناک در مواجهه با هوای گرم‌تر چگونه رفتار خواهد کرد. تعدادی ویروس جزو خانواده ویروس‌های کرونا هستند، اما فقط 7مورد از آنها انسان را گرفتار می‌کنند. 4ویروس باعث سرماخوردگی خفیف در انسان می‌شود، درحالی‌که بقیه، جدیدتر و مرگبارتر هستند و تصور می‌شود که از حیواناتی چون خفاش و شتر منتقل می‌شوند. مسئولان بهداشت و درمان نام این ویروس جدید را SARS-CoV-2 و نام بیماری ناشی از آن را COVID-19 گذاشته‌اند. این پیش‌بینی که تابستان می‌تواند از همه‌گیری این بیماری جلوگیری کند، جذاب است. اوایل ‌ماه فوریه، دونالد ترامپ درباره تلاش‌های چین در کنترل این ویروس یک توییت نوشت و گفت آنها موفق خواهند شد؛ «به‌ویژه هنگامی که هوا گرم‌تر شود».

ویروس‌هایی که باعث آنفلوآنزا یا سرماخوردگی خفیف‌تر ناشی از ویروس کرونا می‌شوند، در ماه‌های گرم‌تر فروکش می‌کنند. زیرا این نوع ویروس‌ها همان ویروس‌هایی هستند که دانشمندان به آن «فصلی» می‌گویند. بنابراین اظهارنظر ترامپ می‌تواند دارای پشتوانه علمی باشد، اما کاملا قطعی نیست که ویروس
SARS-CoV-2 هم رفتاری مشابه داشته باشد. کسانی که اکنون درباره این بیماری مطالعه می‌کنند، می‌گویند خیلی زود است که تحقیقات آنها بتواند چگونگی واکنش این ویروس به تغییر آب‌وهوا را پیش‌بینی کند. استوارت وستون که در دانشکده پزشکی دانشگاه مریلند (جایی که درباره این ویروس به‌طور جدی مطالعه می‌شود) فعالیت می‌کند، می‌گوید: امیدوارم که این ویروس ویژگی‌های فصلی از خود نشان دهد، اما فهمیدن این موضوع بسیار دشوار است. با آمارهای تأییدشده‌ای که تاکنون منتشر شده است، کارشناسان می‌گویند این بیماری احتمالا شیوع خود را ادامه خواهد داد.

نگاهی به تأثیر گرما بر ویروس‌ها
در ابتدایی‌ترین سطح، می‌توانید ویروس‌های آنفلوآنزا و ویروس‌های کرونا را به‌عنوان مجموعه‌ای از پروتئین‌ها و لیپیدها (چربی) درنظر بگیرید. آنها از طریق تماس فیزیکی از یک انسان به انسان دیگر منتقل می‌شوند و می‌توانند روی سطوح سخت یا در ترشحات تنفسی یک فرد بیمار وجود داشته باشند. ویروس‌ها پس از بیرون‌آمدن از بدن انسان، می‌توانند به وسیله بعضی از عوامل نابود شوند. به‌عنوان مثال، الکل موجود در ضد‌عفونی‌کننده‌ها این پروتئین‌ها و چربی‌ها را بی‌اثر می‌کند و با ناپایدارترکردن آنها احتمالا کمتر می‌توانند باعث عفونت شوند.
پژوهش درباره چرایی فصلی‌بودن بعضی ویروس‌ها به شکل گسترده‌ای متمرکز بر مواردی بوده که باعث آنفلوآنزا (بیماری طولانی‌مدتی که مربوط به ماه‌های زمستان است) می‌شود. آنفلوآنزای فصلی عموما از اوایل مهر تا اواخر فروردین شیوع می‌یابد. دانشمندان تئوری‌های زیادی درباره علت این موضوع ارائه کرده‌اند.
برخی بر این باورند که این موضوع به‌خاطر فصلی است که مردم به‌خاطر گریز از سرما، زمان بیشتری را در خانه می‌گذرانند و همین موضوع باعث می‌شود که انتقال انسان به انسان بیشتر شود. محققان برای درک اینکه چرا بخش‌های شمالی کره زمین در زمستان بیشتر درگیر آنفلوآنزا می‌شوند، چگونگی شیوع ویروس در دماهای مختلف و سطح رطوبت را بررسی کرده‌اند.
پژوهش‌های اخیر می‌گویند که هوای سرد و خشک احتمالا به ماندگاری ویروس در هوا کمک می‌کند و آن را به مکان‌های دیگر منتقل می‌کند.
یکی از نخستین مطالعات برای آزمایش چگونگی تأثیر شرایط محیطی در انتقال ویروس در سال2007 انجام شد و بررسی کرد که چگونه در یک آزمایشگاه، آنفلوآنزا از طریق خوکچه‌های آلوده گینه‌ای پخش می‌شود. دمای بالا و به‌ویژه با رطوبت زیاد، گسترش آنفلوآنزا را کاهش داد و در سطوح بسیار بالای رطوبت گسترش ویروس به‌طور کامل متوقف شد. هوای گرم‌تر رطوبت بیشتری را در خود نگه می‌دارد و این موضوع مانع از حرکت ویروس‌های موجود در هوا در مقایسه با هوای خشک می‌شود. در شرایط مرطوب، ترشحات کوچک موجود در سرفه  و عطسه هنگام خارج‌شدن از دهان رطوبت بیشتری را جذب می‌کنند و از آنجا که سنگین‌تر می‌شوند، روی زمین سقوط می‌کنند. مطالعات خارج از آزمایشگاه نتایج مشابهی را نشان می‌دهد. اگرچه در برخی مناطق گرمسیری موارد بیشتری از آنفلوآنزا در فصل باران که افراد در خانه جمع می‌شوند، مشاهده شده است. دانشمندان بر این فرضند که رطوبت کم که اغلب در زمستان مشاهده می‌شود، احتمالا باعث اختلال در عملکرد ماده مخاطی در بینی که بدن برای به دام انداختن و بیرون راندن ذرات خارجی مانند ویروس‌ها و باکتری‌ها از آن استفاده می‌کند، می‌شود. مخاط در حالت عادی چسبناک است، اما هوای سرد و خشک می‌تواند آن را خشک و برای بیرون راندن ویروس ناکارآمد کند. یان لیپکین، مدیر مرکز عفونت و ایمنی دانشگاه کلمبیا درباره ویروس جدید کرونا مطالعه کرده است. او می‌گوید: نور خورشید که در زمستان خفیف‌تر است می‌تواند به بی‌اثرکردن ویروس‌هایی که روی سطوح قرار گرفته‌اند کمک کند. نور ماوراء بنفش، اسید نوکلئیک را تجزیه و ویروس روی سطوح را تقریبا عقیم می‌کند. به‌دلیل وجود نور ماوراء بنفش، خارج از خانه به‌طور کلی آلودگی کمتری در مقایسه با داخل خانه دارد. نور ماوراء بنفش در نابود کردن باکتری‌ها و ویروس‌ها بسیار مؤثر است، به‌طوری‌که اغلب برای استریل‌کردن تجهیزات بیمارستان‌ها از آن استفاده می‌شود. اگرچه ویروس‌های کرونا و آنفلوآنزا هردو منشأ آلودگی تنفسی هستند، اما نمی‌توان پیش‌بینی کرد که ویروس SARS-CoV-2 هم از همان الگوهای فصلی پیروی می‌کند. برای فهم بهتر این شیوع جدید، دانشمندان به‌دنبال شیوع‌های قابل مقایسه‌ای مانند سارس و مرس هستند. سارس که گسترش آن در اواخر سال2002 آغاز شد، تقریبا 90درصد از دی‌ان‌ای آن با دی‌ان‌ای ویروس فعلی مشترک است. وستون می‌گوید: شیوع سارس در نوامبر شروع شد و تا جولای ادامه یافت که نشان‌دهنده فصلی‌بودن آن است و مهار آن احتمالا به‌خاطر مداخلات درمانی بود. حال باید سؤال کرد که ناپدیدشدن این بیماری به‌خاطر گرم‌شدن هوا بوده یا اینکه تلاش‌های پیشگیرانه و درمانی به‌درستی انجام شده است؟ 

آینده چگونه خواهد بود؟
مارک لیپسیچ، اپیدمیولوژیست دانشگاه هاروارد تصور نمی‌کند که تغییر آب‌وهوا بتواند مانع بزرگی در گسترش ویروس جدید ایجاد کند. وجود COVID-19 اکنون در سراسر جهان مشاهده شده است. اگر این ویروس چیزی شبیه ویروس آنفلوآنزای معمولی باشد، احتمالا در مناطق نیمکره‌جنوبی با تغییر فصل شایع‌تر می‌شود. دیوید هیمن از دانشکده بهداشت و طب گرمسیری لندن می‌گوید: خطر پیش‌بینی‌های بدون پایه علمی این است که درصورت اشتباه‌بودن، حقیقت فرض می‌شوند و می‌توانند امنیت کاذب ایجاد کنند. امروز تا جایی که ممکن است تأکید باید بر مهار ویروس باشد تا حذف آن.


تغییر آب و هوا مانعی بر گسترش ویروس کرونا نیست 
مارک لیپسیچ، اپیدمیولوژیست دانشگاه هاروارد تصور نمی‌کند که تغییر آب‌وهوا بتواند مانع بزرگی در گسترش ویروس جدید ایجاد کند. وجود COVID-19 اکنون در سراسر جهان مشاهده شده است. اگر این ویروس چیزی شبیه ویروس آنفلوآنزای معمولی باشد، احتمالا در مناطق نیمکره‌جنوبی با تغییر فصل شایع‌تر می‌شود