نگاهی به قصه پرغصه انقراض

شایا شهوق- الهام معینی جزنی| خبرنگار:

دانشمندان می‌گویند بیش از 95درصد انقراض‌های جانوری، نه بر اثر بلاهای ناگهانی یا تغییرات آب‌وهوایی وحشتناک بلکه به‌عنوان انقراض نهانی در طول زمان رخ داده‌ است.

دلایل گوناگونی برای انقراض جانداران وجود دارد که می‌توان به مواردی چون ازدست‌رفتن توانایی زایش یک گونه، ناتوانی در وفق‌یافتن با شرایط آب‌وهوایی، ناتوانی در رقابت با دیگر جانداران برای به‌دست‌آوردن غذا، نابودی زیستگاه، بیماری و شکار اشاره کرد. قبل از اینکه به مبحث دیگری بپردازیم، بهتر است تعریفی کلی از گونه‌های منقرض‌شده جانوری ارائه کنیم. هنگامی یک گونه جانوری منقرض‌شده نامیده می‌شود که تعداد موارد بارآوری آن چنان کم شود که امکان بقای آن ‌گونه از میان برود.

این مسئله به تعداد جنس‌های گونه از هر دو نوع نر و ماده و نیز گستردگی و پخش جغرافیایی آنها در زمین ربط دارد؛ هرچند در بوم‌شناسی، انقراض به نابودی یک جاندار در ناحیه‌ای معین گفته می‌شود، حتی اگر آن جاندار به زندگی در دیگر مناطق ادامه دهد.  در این میان، اتحادیه بین‌المللی حفاظت از محیط‌زیست که با نام اختصاری «آی‌یوسی‌‌ان» (IUCN) شناخته می‌شود و سازمانی بین‌المللی با هدف حفاظت از منابع طبیعی در سراسر کره زمین است، هر سال فهرستی از گیاهان و جانوران رو به انقراض را منتشر می‌کند که به «سیاهه قرمز آی‌یوسی‌ان» مشهور است.

سیاهه قرمز بر پایه معیارهای دقیق در رابطه با وضعیت انقراض هزاران گونه تهیه می‌شود. این معیارها برای همه جانوران در هر منطقه‌ای از جهان یکی‌است.
آی‌یوسی‌‌ان تلاش می‌کند در فهرست قرمز، برآورد خود را از وضعیت زیستی هر جاندار، هر 5 یا نهایتا 10سال یک بار بازبینی و به‌روز کند. این کار در روندی با همکاری چندین بازبین گروه تخصصی نجات صورت می‌پذیرد. 
گونه‌ها بر اساس معیارهایی چون نرخ کاهش جمعیت، اندازه جمعیت، گستردگی، اندازه قلمرو، میزان پخش‌شدگی در جمعیت و منطقه زندگی، به 9گروه بخش شده‌اند:
1ـ گونه‌های منقرض‌شده (EX)
2ـ گونه منقرض‌شده در حیات‌وحش (تنها در اسارت موجود است یا در گروه‌های محدود در منطقه‌ای بیرون از منطقه اصلی خود زندگی می‌کند) (EW)
3ـ گونه در معرض انقراض (CR)
4ـ گونه در معرض خطر (EN)
5ـ گونه آسیب‌پذیر (VU)
6ـ گونه در نزدیکی تهدید (NT)
7ـ گونه‌های با کمترین نگرانی (LC)
8ـ گونه‌هایی با اطلاعات کم(اطلاعات کافی برای رسیدن به برآوردی درباره ریسک انقراض آن در دسترس نیست) 
9ـ گونه‌های بررسی‌نشده (هنوز در بررسی‌های آی‌یوسی‌‌ان به شمار نیامده است).
ما در این گزارش سعی کرده‌ایم با توجه به اطلاعات موجود در کشور که بسیار ناقص است و با انطباق آن با سیاهه آی‌یو‌سی‌ان، گزارشی از گونه‌های در حال انقراض کشور ارائه کنیم.

پروژه حفاظت از یوز آسیایی

اگر از منظر رسانه‌ها نگاه کنیم، سال96، سال یوز‌آسیایی بود. یوز آسیایی زیرگونه‌ای از یوزپلنگ است که در حال حاضر در فهرست قرمز آی‌یوسی‌‌ان در وضعیت در معرض انقراض (CR) قرار دارد. در سالی که گذشت یوز آسیایی یا یوز ایرانی که در چند سال اخیر تبدیل به ‌گونه‌ای کاریزماتیک برای حیات‌وحش ایران شده است، چند بار خبرساز شد. در ماه‌های نخست سال، مسئولان پروژه حفاظت از یوز آسیایی از احتمال لقاح مصنوعی «دلبر» و «کوشکی» ـ تنها یوزهای آسیایی در اسارت در آن زمان ـ خبر دادند.  هومن جوکار ـ مدیر پروژه یوزپلنگ آسیایی ـ در خردادماه گفت: «قرار است تا 2ماه آینده از طریق لقاح مصنوعی، این دو یوزپلنگ را دارای فرزند کنیم و در حال حاضر این دو گونه درحال انقراض، در انتظار فرزند هستند». البته این قول آقای جوکار به تعویق افتاد.

کارزار یوز تا ابد

روز نهم شهریور و همزمان با روز ملی یوزپلنگ آسیایی (ایرانی)، کارزاری با هدایت هدیه تهرانی به همراه جمعی دیگر از هنرمندان به نام «یوز تا ابد» راه‌اندازی شد. هدف این کارزار، جمع‌آوری 800میلیون تومان کمک‌ مردمی برای ساخت چند آغل در منطقه حفاظت‌شده توران بود. بانیان این کمپین بر آن بودند که آغل‌های بخشی از دامداران منطقه را به خارج از منطقه حفاظت‌شده توران منتقل کنند؛ چراکه یکی از مهم‌ترین تهدیدهای حیات‌وحش و به‌ویژه یوز آسیایی در ایران، وجود گله‌های دام در منطقه است. ازبین‌رفتن مراتع برای چرای حیوانات، شکار یوز و حضور سگ‌ها از عوامل این تهدید هستند. با آنکه این کارزار در جمع‌آوری کمک بسیار موفق عمل کرد اما وجود حرف و حدیث درباره این کارزار، از جمله اینکه این کارزار با حمایت سازمان حفاظت از محیط‌زیست راه‌اندازی شده است این حرکت را وارد حاشیه‌‌‌های رسانه‌ای کرد.

عکاسی از یوز در طبیعت

روز سیزدهم آبان خبرگزاری ایسنا گزارش داد سرپرست اداره پارک‌ملی توران ضمن گشت و کنترل در محلی به نام شکسته‌های آغل گزو در محدوده تنگه‌تاریک، موفق به مشاهده 3قلاده یوزپلنگ بالغ شده است. او پس از مشاهده یوزها اقدام به گرفتن عکس از آنها کرده بود.  پس از انتشار این خبر بار دیگر، در تاریخ 28آبان، محیط‌بانان پارک ملی توران موفق به مشاهده و عکسبرداری از یک یوز ماده و 3توله یوز همراه او شدند. محیط‌بانان این منطقه بار دیگر در تاریخ 9آذر موفق به عکاسی از یک‌ یوز ماده و 2توله شدند. با توجه به نزدیکی فاصله هر دو مشاهده، به‌ نظر می‌رسد که هر دو تصویربرداری، متعلق به یک خانواده یوز است. اگر این پیش‌فرض صحیح باشد، احتمالا در فاصله کمتر از 20روز یکی از توله‌ها از بین رفته است. چند‌ماه پیش از این دو رویداد، در شهریور96، یک  یوز ماده به همراه 3توله‌یوز توسط محیط‌بانان پناهگاه حیات‌وحش میاندشت (محیط‌بان کمال اخوان) مشاهده شده بودند. در همان زمان، این یوزها که به یک دامداری نزدیک شده بودند، مورد هجوم سگ‌های گله قرار گرفتند. یوزپلنگ مادر و 2توله‌اش موفق شدند از دست سگ‌ها بگریزند اما یکی از توله‌ها بالای درختی پناه می‌برد. با حضور نیروهای محیط‌زیست در محل، محیط‌بانان سگ‌ها و مردم را از اطراف درخت دور می‌کنند و توله یوزپلنگ پس از احساس امنیت در محیط اطراف، از درخت پایین آمده و به‌سرعت به سمت داخل منطقه حفاظت شده فرار می‌کند. با توجه به وسعت قلمرو یوزها این امکان وجود دارد که یوزهای مشاهده‌شده در این ماجرا همان‌هایی باشند که چند ماه بعد در دشت توران مشاهده شدند و توسط محیط‌بانان از آنها عکاسی شد.

ماجرای ایران‌خانم

چهارم دی‌ماه رسانه‌ها خبری مبنی بر کشف یک توله یوزپلنگ ماده در تهران منتشر کردند. به ‌نظر می‌رسید این توله‌یوز در طبیعت، زنده‌گیری شده و سپس قاچاقچیان آن را به فروش رسانده‌اند. توله‌یوز هشت‌ماهه پس از کشف، در اختیار دامپزشکان پردیسان قرار گرفت و ایمان معماریان ـ دامپزشک این مرکز ـ اعلام کرد که توله‌یوز سالم است اما دچار کمبود وزن شده؛ چراکه رشد و وضعیت تغذیه او مناسب نبوده است. نام این توله‌یوز هشت‌ماهه را «ایران» گذاشتند. گفته می‌شود متأسفانه این توله‌یوز پیش از تحویل به سازمان حفاظت محیط‌زیست 4ماه در شرایط اسارت به سر برده است و امکان بازگشتش به طبیعت وجود ندارد؛ با وجود این، حضور ایران در کنار دلبر و کوشکی می‌تواند برای تکثیر یوز آسیایی در اسارت، امیدهای جدیدی ایجاد کند؛ اگرچه هنوز برای بارداری دلبر هم امیدهایی وجود دارد.  بیستم دی‌ماه از پروژه حفاظت از یوز ایرانی خبر رسید که به‌زودی پروژه لقاح مصنوعی دلبر و کوشکی با همراهی یک گروه فرانسوی، از سر گرفته می‌شود.

 برنامه عمل 
 حفاظت از گونه‌های در خطر
اسفندماه سال گذشته خبر رسید که سازمان حفاظت محیط‌زیست برای حفاظت از برخی از گونه‌های حیات‌وحش در معرض تهدید برنامه عمل تهیه کرده است. در این برنامه، نگاه کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت برای 74گونه در معرض تهدید تعریف شده است. در نگاه کوتاه‌مدت، برنامه عمل چند گونه مهم از جمله سمندر لرستانی، تمساح پوزه‌کوتاه، گوزن زرد ایرانی، پلنگ، میش‌مرغ، غاز پیشانی‌سفید، خرس سیاه و خرس قهوه‌ای تهیه شده است. به نظر می‌رسد بیشتر گونه‌هایی که در سال96 دارای برنامه عمل (ابلاغ‌شده و نشده) بوده‌اند، در فهرست قرمز آی‌یوسی‌‌ان در وضعیت آسیب‌پذیر(VU)قرار داشته‌اند. در ادامه به این‌ گونه‌ها و وضعیت آنها در فهرست قرمز می‌پردازیم.

سمندر لرستانی

سمندر کوهستانی لرستان بدنی به طول ۱۴سانتی‌متر دارد و پوست آن در قسمت پشتی، قهوه‌ای‌رنگ با خال‌ها یا نوارهایی زرد یا نارنجی‌است که ظاهری زیبا به این دوزیست بومی ایران می‌بخشد. از مشخصه‌های این گونه، آبشش‌های بزرگ است. سمندر لرستانی اگرچه در آب‌های سرد زیست می‌کند اما در مقایسه با دیگر سمندرها، نسبت به گرما نیز مقاومت بیشتری از خود نشان می‌دهد. این‌ گونه به‌عنوان یک گونه بومی، منحصرا در مرزهای جنوبی استان لرستان (بخش پاپی) و شمال استان خوزستان یافت می‌شود. در چشمه‌ها و رودهای کوچک و آب‌شیرین منطقه کرکی از توابع شهرستان پل‌دختر نیز تعدادی سمندر لرستانی زندگی می‌کنند. این ‌گونه در زیستگاه‌های زمینی شامل درختزارهای باز پسته و بلوط زندگی می‌کند. از جمله این زیستگاه‌ها می‌توان به زیستگاه‌های وژناب، بلالا، لفت، کرسر و کول سرمال اشاره کرد.  در حالی که در برآورد سال۲۰۰۸ جمعیت سمندر لرستانی بالغ بر ۱۰۰۰عدد تخمین زده شد اما برآوردها و مطالعات میدانی در زیستگاه‌های دیگر، جمعیت بیشتری را نشان می‌دهد. این امیدواری‌های جدید، سمندر لرستانی را در آخرین به‌روزرسانی خود در سال۲۰۱۶ از وضعیت در معرض انقراض (CR) به آسیب‌پذیر(VU) ارتقا داده است.

تمساح پوزه‌کوتاه گاندو

گاندو تنها کروکودیل بومی پاکستان و ایران و بزرگ‌ترین خزنده این دو کشور و همچنین پرشمارترین کروکودیل در کشور هندوستان است. زیستگاه‌های این کروکودیل در کشورهایی چون هند، ایران، نپال، پاکستان و سریلانکا پراکنده است. وضعیت این گونه در آی‌یوسی‌ان در تمام بررسی‌ها آسیب‌پذیر (VU)بوده است. کشور ایران کمترین جمعیت را از این‌ گونه نادر در خود جای داده است. بر اساس آخرین برآورد آی‌یوسی‌ان، جمعیت گاندو در ایران بین 100 تا 200عدد تخمین زده می‌شود. زیستگاه اصلی این تمساح  در ایران ۳۸۰هزار هکتار مساحت دارد که بخشی از آن در چابهار و بخش دیگر آن در شهرستان سرباز قرار دارد. این مناطق با نام منطقه حفاظت‌شده گاندو تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران قرار دارند. بیشتر این تمساح‌ها در برکه‌های میان راسک و باهوکلات و باتلاق‌های دلگان و کلانی (در جنوب استان سیستان‌وبلوچستان) متمرکز هستند.

میش‌مرغ

میش‌مرغ، پرنده‌ای از خانواده هوبره‌یان است که در دشت‌های وسیع بی‌درخت، زمین‌های استپی و کشتزارهای پهناور حبوبات و علفزارها زندگی می‌کند. این پرنده دارای گردن و پاهای کشیده، بال‌ها و منقار پهن و پرهای رنگارنگ است و روی زمین لانه‌سازی می‌کند. هم‌اکنون دشت «سوتاو» بوکان مهم‌ترین زیستگاه میش‌مرغ در کشور است.زیستگاه این‌ گونه در کشورهای ارمنستان، افغانستان، اتریش، بلغارستان، چین، کرواسی، جمهوری چک، گرجستان، آلمان، یونان، مجارستان، ایران، عراق، ایتالیا، قزاقستان، قرقیزستان، مقدونیه، یوگسلاوی، مولداوی، مغولستان، مونته‌نگرو، مراکش، پرتغال، رومانی، روسیه، صربستان، اسلواکی، اسپانیا، سوریه، تاجیکستان، ترکیه، ترکمنستان، اوکراین و ازبکستان پراکنده است. جمعیت این پرنده در فهرست آی‌یوسی‌ان در سال2016 حدود 44هزار تا 57هزار عدد برآورد شده است. این پرنده در وضعیت آسیب‌پذیر(VU) قرار دارد.

گوزن زرد ایرانی

گوزن زرد ایرانی در خطر انقراض قرار داشت ولی با تمهیدات انجام‌شده تا حدی از خطر انقراض در ایران نجات یافت. گوزن زرد در منطقه جزیره اشک احیا شد و سپس با افزایش جمعیت، تعدادی از آنها به زیستگاه تاریخی خود در حوزه زاگرس منتقل شدند. بیشترین گوزن‌های زرد ایرانی در محوطه‌های محصور نسبتا وسیعی در دشت ناز ساری، پناهگاه حیات‌ وحش سمسکنده در مازندران، جزایر اشک و کبودان دریاچه ارومیه، میان‌کتل دشت ‌ارژن و منطقه حفاظت‌شده پریشان در استان فارس نگهداری می‌شوند اما تمام این مناطق کاملا محصور یا جزیره هستند. در برخی از باغ‌وحش‌ها و مراکز تحقیقات زیستی ایران و کشورهای دیگر دنیا نیز نمونه‌هایی از این حیوان و گوزن‌های دورگه ایرانی و اروپایی وجود دارد. با آنکه در دهه1940 به نظر می‌رسید این حیوان منقرض ‌شده است اما طی دهه1950 جمعیت کوچکی از این‌ گونه (احتمالا حدود 25رأس) در استان خوزستان کشف شد. در اواسط دهه1990، کل جمعیت این ‌گونه در ایران، کمتر از 250رأس بود. در سال2013 مجموع جمعیت گوزن زرد ایرانی در 14سایت 371رأس گزارش شده است. جزیره اشک با 213رأس در شرایط نیمه‌اسیر، بزرگ‌ترین جمعیت را داراست. این حیوان در آخرین گزارش آی‌یوسی‌ان در وضعیت آسیب‌پذیر (VU) قرار دارد. 

خرس سیاه آسیایی

خرس سیاه آسیایی گونه‌ای خرس در اندازه متوسط است که روی قفسه سینه‌اش لکه سفیدی نقش بسته ‌است. این خرس به‌خوبی برای زندگی روی درخت انطباق یافته و در مناطق وسیعی از جنوب آسیا، شمال شرق چین، خاور دور، روسیه و ژاپن می‌زید. خرس سیاه، شباهت ریخت‌شناسانه بسیار زیادی به خرس‌های ماقبل تاریخ دارد و برخی دانشمندان وی را نیای دیگر گونه‌های امروزین خرس می‌دانند. خرس سیاه هرچند بیشتر گیاه‌خوار است اما رفتاری پرخاشگرانه نسبت به انسان دارد.
زیستگاه آن در ایران در کوهستان‌های شهرستان نیک‌شهر در جنوب سیستان و بلوچستان است. شهرستان رودان در استان هرمزگان نیز یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های این‌ گونه است. خرس سیاه آسیایی در فهرست قرمز اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت، در طبقه آسیب‌پذیر (VU) قرار دارد.

پلنگ ایرانی

پلنگ ایرانی یکی از بزرگ‌ترین زیرگونه‌های پلنگ است که بومی غرب آسیاست و در فهرست جانوران «در معرض خطر انقراض» آی‌یوسی‌ان با درجه در معرض خطر (EN) قرار دارد. شمار پلنگ‌های ایرانی بالغ در سراسر کشورهای محل زیست آنها کمتر از ۸۷۱ تا ۱۲۹۰ قلاده برآورد می‌شود. برآوردهای ملی به این شرح است: بر اساس گزارش آی‌یوسی‌ان در سال2008 کمتر از 1290قلاده در سراسر جهان از این زیرگونه وجود داشته است که حدود ۵۵۰ تا ۸۵۰قلاده در ایران، احتمالا

 ۲۰۰ ‌تا ۳۰۰ قلاده در افغانستان، ۷۸ تا ۹۰ قلاده در ترکمنستان، حداکثر ۱۰‌تا ۱۳ قلاده در ارمنستان، حداکثر ۱۰ تا ۱۳ قلاده در آذربایجان، ۳ تا ۴ قلاده در قره‌باغ، حداکثر ۵ قلاده در گرجستان، حداکثر ۱۰ قلاده در قفقاز شمالی فدراسیون روسیه و حداکثر ۵ قلاده در ترکیه بوده‌اند. ایران، مهم‌ترین زیستگاه پلنگ در خاورمیانه است و جمعیت مناسب پلنگ در این کشور امکان بقای گروه‌های کوچک این حیوان در قفقاز، شرق ترکیه و احتمالا ترکمنستان را از راه مهاجرت‌های بین‌مرزی افزایش می‌دهد؛ با این حال تراکم جمعیتی پلنگ در ایران بسیار پایین است و 06/0 تا 1/0 قلاده در هر ۱۰۰کیلومترمربع برآورد می‌شود.

غاز پیشانی‌سفید کوچک

این پرنده 59سانتی‌متر طول دارد و کوچک‌ترین غاز از نوع خاکستری‌است. پرنده بالغ، شبیه غاز پیشانی‌سفید است، با این تفاوت که رنگ سفید پیشانی و بالای منقارش بیشتر است و تا تاج سر امتداد دارد؛ منقارش هم بسیار کوچک‌تر از غاز پیشانی‌سفید است و حلقه چشمی زردرنگی در اطراف چشم‌هایش مشاهده می‌شود. پرنده نابالغ فاقد سفیدی پیشانی‌است و منقارش صورتی‌رنگ و پاهایش زرد نارنجی‌است. این پرنده شبیه غاز نابالغ پیشانی‌سفید است، با این تفاوت که بدن و سر و گردنش نسبتا کوچک‌تر است. این پرنده در میان غازها، به سبب تغذیه سریع‌تر، متمایز است. در زمستان‌ها، به تعداد اندک، در تالاب بوجاق گیلان، آذربایجان‌شرقی و دشت مغان به‌صورت مهاجر دیده می‌شود. تعداد این پرنده در سطح جهانی، کاهش چشمگیری داشته به‌نحوی که در زمره پرندگان در خطر انقراض قرار گرفته است. این پرنده در فهرست قرمز آی‌یوسی‌ان در وضعیت آسیب‌پذیر (VU ) قرار دارد. بر اساس گزارش سال2016 فهرست قرمز آی‌یوسی‌ان به نظر می‌رسد که بین 18 تا 22 هزار قطعه بالغ از این گونه وجود داشته باشد.

خرس قهوه‌ای

خرس قهوه‌ای یکی از گوشتخوارانی‌است که تلاش‌های حفاظتی و پژوهشی گسترده‌ای در سرتاسر حوزه انتشارش در اروپا، آسیا و آمریکای شمالی به آن اختصاص یافته است؛ با این حال، این ‌گونه در محدوده قفقاز و خاورمیانه به‌شدت کمتر از سایر بخش‌های محدوده پراکنش خود مورد بررسی قرار گرفته است.در میان مجامع علمی دنیا تقریبا چیزی درباره خرس‌های قهوه‌ای خاورمیانه که از آنها با نام «خرس قهوه‌ای سوری» یاد می‌شود، وجود ندارد و حتی بین مقالات و کتاب‌های مختلف، کمبود اطلاعات شدیدی در این مورد به چشم می‌خورد.به گزارش انجمن یوزپلنگ ایرانی، اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (آی‌یوسی‌ان) در برنامه عمل حفاظت از خرس‌ها در سال۱۹۹۹ به گفتن عبارت «جمعیت کوچک» درباره خرس‌های ایران بسنده کرده و حتی برخی وب‌سایت‌ها، خرس‌های خاورمیانه را تقریبا منقرض‌شده پنداشته‌اند.

نقشه‌های موجود در اتحادیه جهانی حفاظت نیز به ‌صورت نادرستی بیان کرده که خرس‌ها در بخش‌های عظیمی از ایران منقرض شده‌اند؛ در حالی که خرس‌های ایران هنوز در بخش‌های گسترده‌ای پراکنش تاریخی خود را حفظ کرده‌اند.بر اساس یک گزارش در آی‌یوسی‌ان، خرس سوری در مناطقی از ترکیه، ایران، روسیه، گرجستان و آذربایجان هنوز حیات دارد اما به ‌نظر می‌رسد که در کشور سوریه منقرض شده است. در گزارشی در سال2004 آمده است که این زیرگونه از خرس قهوه‌ای در کشور عراق مشاهده شده است. در حال حاضر خرس قهوه‌ای سوری در رده آسیب‌پذیر (VU) قرار دارد.

گونه‌های در معرض انقراض ایران

بر اساس گزارش آی‌یوسی‌ان حدود 15گونه جانوری در معرض انقراض (CR) در ایران وجود دارد. به ‌نظر می‌رسد که برخی از گونه‌های جانوری دریای خزر به‌شدت در معرض انقراض هستند که از مهم‌ترین این ‌گونه‌ها می‌توان به 5گونه ماهی خاویاری (تاس‌ماهی روسی، تاس‌ماهی شیپ، تاس‌ماهی ایرانی، فیل‌ماهی بلوگا و ازون‌برون) اشاره کرد. یک نوع صدف دریایی به نام دریسنا نیز در فهرست آی‌یوسی‌ان مشاهده می‌شود. در گزارش مربوط به این صدف بیان شده که احتمال دارد این جانور منقرض شده باشد.

زردپر بین‌النهرین نیز از ماهیان آب شیرین ایران است که در معرض انقراض است. از میان پرندگان در معرض انقراض می‌توان به درنای سیبری، گیلان‌شاه ‌خالدار، دال پشت‌سفید و خروس کولی دشتی اشاره کرد. مارمولک ارمیاس پلسک، سمندر گرگانی، سمندر کردستانی و لاک‌پشت پوزه‌عقابی نیز در گروه‌های خزندگان و دوزیستان ایران در فهرست آی‌یوسی‌ان هستند که در معرض انقراض قرار دارند.