خاورمیانه
بازی تاج و تخت سعودی خونین می‌شود؟
بازداشت ناگهانی 2 نفر از بزرگان خاندان آل‌سعود، نگرانی‌ها درباره افزایش خشونت در روند انتقال قدرت در عربستان را افزایش داده است
باز هم رسانه‌های غربی خبر از واقعه‌ای بزرگ در عربستان دادند؛ این‌بار نوبـــــت وال‌استریت‌ژورنال بود تا سهمی از محرمانه‌های شگفت‌انگیز پادشاهی سعودی در عصر سلمان داشته باشد. این روزنامه آمریکایی در بامداد روز پنجشنبه از دستگیری چند تن از شاهزادگان سعودی، ازجمله احمد بن‌عبدالعزیز، برادر ملک سلمان و محمد بن‌نایف، ولیعهد سابق عربستان خبر داد. وال‌استریت‌ژورنال همچنین مدعی شد این دو شاهزاده به اتهام «خیانت» و ارتباط با طرف‌های خارجی (آمریکایی و انگلیسی) دستگیر شده‌اند. اگرچه دولت عربستان با گذشت 2روز هیچ واکنشی به انتشار این گزارش نداشته، اما درصورت صحت ادعای وال‌استریت‌ژورنال می‌توان پیش‌بینی کرد مجازات سنگینی در سطح اعدام و یا حبس ابد در انتظار این دو شاهزاده عالی‌رتبه سعودی است؛ شاهزادگانی که پیش از این همچون دیگر مردان قدرتمند خاندان آل‌سعود از قدرت کنار گذاشته شده بودند. این در حالی است که براساس گزارش وال‌استریت‌ژورنال دستگیری‌ها محدود به احمد بن‌عبدالعزیز و محمد بن‌نایف نبوده و شامل تعداد دیگری از مقامات دولتی و حتی نظامی نیز می‌شود.
ساعاتی بعد از انتشار این گزارش جنجالی، پرسش‌های بیشتری از سوی افکار عمومی نسبت به آنچه در قصر پادشاهی سعودی می‌گذرد، مطرح شد؛ قصری که سال‌هاست حکم جعبه سیاهی غیرقابل دسترس را برای رسانه‌ها دارد. علت دستگیری‌ها چه بوده است؟ آیا این شاهزاده‌ها به‌دنبال کودتا در کشور بوده‌اند؟ حکم دستگیری‌هایی تا این اندازه حساس از سوی چه‌کسی صادر شده است، شخص پادشاه یا ولیعهد؟ پاسخ‌ها متفاوت بود؛ براساس روایتی که در روزنامه فایننشیال‌تایمز منتشر شد، شرایط جسمانی ملک سلمان 84ساله بسیار وخیم شده تا جایی که می‌توان گفت عملا به لطف تجهیزات بیمارستانی زنده مانده است. به این ترتیب، محمد بن‌سلمان برای انتقال قدرت و آغاز پادشاهی خود آماده می‌شود و دستگیری‌های مذکور نیز چیزی نیست جز حذف مخالفان و رقبای احتمالی که بعد از مرگ سلمان علیه فرزندش در صحنه خواهند بود. رویترز اما با انتشار گزارش دیگری روایت فایننشیال‌تایمز را به‌طور کامل زیر سؤال برد. براساس گزارش این خبرگزاری، نه‌تنها حال ملک سلمان وخیم نیست بلکه حکم دستگیری شاهزادگان سعودی نیز مستقیما توسط او با هدف جلوگیری از وقوع کودتا صادر شده است.
اگرچه انتشار تصاویری از ملاقات‌های ملک‌سلمان با میهمانان خارجی در روز گذشته تا حد زیادی کفه ترازو را به نفع روایت رویترز سنگین کرد، اما با این حال همچنان ابهامات زیادی درباره دستگیری‌ها و جزئیات آن باقی است؛ ابهاماتی که بدون‌شک تا شکستن سکوت مقامات عربستان ادامه خواهد داشت.
تغییر الگوی انتقال قدرت و مسئله ولایتعهدی
با وجود آنکه مطابق معمول اطلاعات ما از جزئیات آنچه در داخل حلقه قدرت در عربستان می‌گذرد، بسیار محدود است، اما در مقابل، مسیر کلی تحولات سیاسی این کشور تا حد زیادی روشن و قابل فهم است؛ مسیری که حمزه حسن، فعال سیاسی مشهور سعودی، آن را با تعبیر «تغییر الگوی قدرت از افقی به عمودی» توصیف می‌کند. منظور این فعال سیاسی، فرایند انتقال قدرت است که از زمان تاسیس پادشاهی سعودی، از برادر به برادر (افقی) بوده اما حالا برای اولین‌‌بار قرار است از پدر به پسر (عمودی) باشد!
حمزه حسن در تشریح این نظریه می‌نویسد: ملک سلمان کار خود را با چشم‌اندازی آغاز کرد که به‌تدریج برای همه ما روشن شد؛ کنار‌زدن تمام برادرانش از قدرت، نزدیک‌کردن فرزندش به ولایتعهدی به‌طور تدریجی و البته سیطره مطلق بر تمام ارکان قدرت (از گارد ملی و وزارت دفاع گرفته تا منابع اقتصادی و نفتی، سازمان اطلاعات و...). حالا دیگر تنها یک گام برای تکمیل این الگو باقی مانده است؛ آغاز پادشاهی بن‌سلمان. با این حال، هنوز روشن نیست گام آخر به چه قیمت و با چه میزان از به‌کارگیری خشونت علیه مخالفان محمد بن‌سلمان، برداشته خواهد شد.
از سوی دیگر، علی مراد، پژوهشگر لبنانی امور عربستان با اشاره به اهمیت مسئله ولایتعهدی در مصاحبه با رادیو نور لبنان گفت: محمد بن‌سلمان بدون‌شک برای تحکیم موقعیت خود در ساختار قدرت بعد از آغاز پادشاهی نیاز دارد برادرش، خالد بن‌سلمان را به‌عنوان ولیعهد برگزیند؛ انتخابی که باید از سوی «شورای بیعت» در عربستان تأیید شود. همانطور که می‌دانیم احمد بن‌عبدالعزیز، عموی بن‌سلمان ازجمله مهم‌ترین اعضای این شورا‌ست و بدون‌شک درصورت حضور، مانع از اتخاذ چنین تصمیمی خواهد شد. بنابراین حذف شخصیت‌های مؤثر و با‌نفوذی همچون احمد برای تضمین جایگاه محمد بن‌سلمان در قصر پادشاهی ضروری است.
سعد الفقیه، رئیس جنبش اسلامی عربستان (از جمله گروه‌های منتقد دولت سعودی) که اکنون در لندن زندگی می‌کند نیز از دیگر چهره‌های شاخصی بود که طی 72ساعت گذشته نسبت به تحولات قصر پادشاهی واکنش نشان داده و تفسیر خود را در این‌باره بیان کرد. او در مصاحبه تلفنی کوتاه با شبکه الجزیره گفت: احمد بن‌عبدالعزیز نقطه ثقل و اجماع تمام شاهزادگان و نیروهایی است که از وضعیت کنونی عربستان ناراضی هستند. اگرچه او شخصیت فوق‌العاده محافطه‌کار و مرددی به شمار می‌رود، اما تنها با صدور یک بیانیه مختصر قادر است اوضاع را به هم ریخته و بازی ولیعهد را خراب کند. به‌نظر من دستگیری او و چهره‌هایی نظیر بن‌نایف اقدامی پیش‌دستانه برای جلوگیری از چنین اتفاقاتی است.
جنگ قدرت در سایه کرونا
همزمان با تشدید تنش‌های سیاسی در داخل عربستان، سایه ویروس کرونا نیز روزبه‌روز بر سر این کشور سنگین‌تر می‌شود. براساس آخرین آمار منتشر‌شده از سوی وزارت کشور سعودی، آمار مبتلایان به ویرس در عربستان به 11تن رسیده است. وزارت کشور سعودی همچنین مدعی است تمام این اشخاص از ایران، امارات و بحرین وارد عربستان شده‌اند. به این ترتیب اقدامات پیشگیرانه دولت عربستان برای مقابله با شیوع کرونا نیز طی روزهای گذشته آغاز شده است؛ از تعطیلی مدارس و محدودیت‌های اداری گرفته تا بستن مرزهای زمینی با عراق، امارات، یمن، لغو پروازها به کشورهای ایتالیا، مصر، کره‌جنوبی و لبنان و البته از همه جنجالی‌تر، اعمال محدودیت‌های بی‌سابقه در مسجد‌الحرام که شامل توقف موقت طواف به دور کعبه می‌شود. این در حالی است که همزمان با تشدید این محدودیت‌ها، همچنان برنامه‌های جدید گردشگری این کشور ادامه دارد؛ ازجمله جشنواره موسیقی طنطوره که میزبان خوانندگان فارسی‌زبان بود؛ امری که انتقادات گسترده‌ای را از عملکرد دولت عربستان به‌دنبال داشته است.
