ایران همچنان درخشکسالی

الهام مصدقی‌راد- خبرنگار

براساس پیش‌بینی سازمان هواشناسی از امروز بارش برف و باران در نقاط مختلف کشور آغاز می‌شود و حدود 10روز قبل نیز بسیاری از استان‌ها شاهد بارندگی قابل توجه بودند. سیلاب در استان لرستان و ثبت رکورد بارش در برخی از ایستگاه‌های بارندگی در نقاط مختلف کشور ازجمله پیامدهای بارندگی هفته گذشته است. افزایش بارندگی در سال‌جاری، موضوع ورود به دوران ترسالی و پایان دوران خشکسالی را در ذهن بسیاری ایجاد کرده است. اما متخصصان اقلیم‌شناس و آب و هواشناسی معتقدند ایران، همچنان در دوران خشکسالی است و نتیجه‌گیری برای آغاز دوران ترسالی با توجه به بارش‌های امسال هنوز بسیار زود است. اواخر سال‌جاری همانند آغاز سال، بارش‌های رگباری و قابل توجه رخ داد. در طول سال نیز تا حدودی همین وضعیت بارندگی‌ها ادامه یافت. سیل رخ داده در ابتدای بهار سال‌جاری در استان‌های لرستان، گلستان و خوزستان، سیلاب استان سیستان و بلوچستان، سیلاب اخیر و باز هم جاری شدن سیل در لرستان و... اتفاقاتی است که برخی آن را نشانه‌های پایان خشکسالی و آغاز دوران ترسالی در ایران دانسته‌اند. عبارات و تعاریفی که از نظر متخصصان اقلیم‌شناس و آب و هواشناسان نه‌تنها علمی نیست، که اصرار بر آن منجر به برنامه‌ریزی غلط و نادرست در توسعه کشور خواهد شد و به‌طور حتم نتایج نادرستی نیز به بار خواهد آورد.

تأکید نقشه‌ها بر ادامه روند خشکسالی 
دبیر ستاد توسعه فناوری‌های آب، ‌خشکسالی و محیط‌زیست معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در سخنان اخیر خود با اشاره به میزان قابل توجه بارش‌ها گفته است: «نمی‌توانیم به‌طور قطع اعلام کنیم که وارد دوره ترسالی و یا خشکسالی شده‌ایم.» هرچند برخی رسانه‌ها این گفته نادر قلی ابراهیمی را با عنوان «ورود به دوران ترسالی» انتشار دادند اما بخش دیگر سخنان او نشان می‌دهد ابراهیمی نیز با قاطعیت در این خصوص صحبت نکرده و اصولا این نوع اظهارنظر را در این شرایط ناممکن می‌داند.
بهلول علیجانی، ‌استاد دانشگاه و متخصص آب و هواشناسی در گفت‌وگو با همشهری تأکید می‌کند که به‌طور قطع نمی‌توان در مورد ورود ایران به دوران ترسالی اظهارنظر کرد. او می‌گوید: « با یک سال بارندگی نمی‌توان گفت دوران ترسالی فرا رسیده است و باید میانگین بلندمدت را بررسی کرد.» 
برخی اقلیم‌شناسان معتقدند درحالی‌که جهان دچار تغییرات اقلیمی شده و دمای هوا در حال افزایش است، احتمال ورود به دوران ترسالی بسیار ضعیف است. علیجانی نیز با اشاره به این موضوع بر ویژگی‌های دوران خشکسالی اشاره کرده و می‌گوید: «یکی از بارزترین نشانه‌های خشکسالی، بارندگی‌های شدید است. به‌مدت طولانی بارندگی رخ نمی‌دهد. اما یکباره باران‌های شدید و سیل‌آسا انجام می‌شود، ‌این از ویژگی‌های اقلیم‌های خشک و نیمه‌خشک و همچنین از خصوصیات تغییرات اقلیمی نیز محسوب می‌شود.» 
به گفته این استاد دانشگاه، یکی دیگر از ویژگی‌های اقلیم‌های خشک و نیمه‌خشک، بی‌نظمی‌های اقلیمی است، ‌یعنی همین وضعیت عدم‌بارش و یکباره بارندگی‌های رگباری و سیل‌آسا که با بارش‌های آرام و همیشگی که از خصوصیات بارندگی در اقلیم مدیترانه است تفاوت دارد.
علیجانی نقشه‌های مرکز ملی خشکسالی را نیز دلیلی بر پایان نیافتن خشکسالی در کشور می‌داند. نقشه‌هایی که همچنان با وجود بارندگی‌های قابل توجه در کشور، ‌بر وجود نقاط خشک اشاره دارند و نشانه‌ای از خروج ایران از شرایط خشکسالی در آنها مشاهده نمی‌شود.

چه زمان وارد ترسالی می‌شویم؟ 
احد وظیفه، ‌رئیس مرکز ملی خشکسالی کشور نیز چندی پیش اعلام کرد که به‌رغم افزایش بارش‌ها از ابتدای مهرماه تا 10روز اول اسفندماه همچنان 10استان کشور درگیر کم‌بارشی هستند. به‌گفته وظیفه در این بازه زمانی 170.1میلی‌متر بارش در کشور رخ داده که نسبت به سال گذشته 0.5درصد کاهش و نسبت به میانگین بلندمدت کشور 21.7درصد افزایش یافته است اما در همین زمان استان‌های اصفهان، خراسان‌شمالی، یزد و... با کاهش بارش مواجه بوده‌اند، ‌استان‌هایی که همواره در این سال‌ها بارندگی‌های ناچیز را تجربه کردند.
کمبود ذخایر آب زیرزمینی و کاهش سطح آب در آبخوان‌ها موضوعی است که در چند سال اخیر به‌دلیل برداشت بی‌رویه آب رخ داده و عدم‌بارندگی‌های مورد انتظار نیز بر این خالی شدن افزوده است. استاد دانشگاه خوارزمی می‌گوید:« هر زمان که بارندگی‌ها به‌مدت حداقل 2سال دیگر و هر سال به میزان 400میلی‌متر انجام شود و به داخل زمین و آبخوان‌ها نفوذ و آنها را پر کند، می‌توان گفت احتمالا وارد دوران ترسالی شده‌ایم. اما هم‌اکنون ما به آبخوان‌ها بدهکاریم و از منظر آب‌های زیرزمینی و تامین آب برای کشاورزی در فقر به سربرده و در خشکسالی قرار داریم.» 

 اقلیم ایران نیازمند برنامه‌ریزی بلندمدت است 
به دوران ترسالی وارد شده‌ایم یا همچنان سال‌های خشکسالی را تجربه می‌کنیم؟ پاسخ به این سؤال در برنامه‌ریزی‌های توسعه‌ای کشور نقش مهمی دارد. ارائه اطلاعات نادرست به برنامه‌ریزان کشور می‌تواند منجر به اشتباه در برنامه‌ریزی‌های توسعه‌ای و به بار آمدن نتایج نادرست و برجای گذاشتن تأثیرات زیانبار بر محیط‌زیست، منابع آبی، کشاورزی، امنیت غذایی و در نهایت زیست‌بوم داشته باشد. علیجانی، استاد آب و هواشناسی بر ضرورت در نظر گرفتن شرایط بی‌نظمی اقلیمی که از خصوصیات ایران به‌عنوان کشوری خشک و نیمه‌خشک است تأکید می‌کند و می‌گوید: «در این شرایط و با درنظرگرفتن تغییرات اقلیمی، برنامه‌ریزی‌های توسعه‌ای کوتاه‌مدت و 5ساله نمی‌تواند جوابگوی نیاز کشور در حوزه آب و محیط‌زیست باشد بلکه شرایط موجود، نیازمند برنامه‌ریزی بلندمدت است تا نیازهای کشور در دوران خشکسالی و ترسالی را مرتفع کند.»