داکوتای خفته در فرح‌آباد

پرنیان سلطانی

بچه‌های جنوب شهر تهران؛ بچه‌های خزانه و شوش و ترمینال جنوب، بخش زیادی از خاطرات کودکی‌شان با پرنده آهنی پارک بعثت گره خورده است؛ هواپیمایی نظامی که کمتر کسی می‌داند از چه زمانی در این پارک بزرگ جا خوش کرده، اما قدیمی‌ترها می‌گویند پارک فرح‌آباد حدودا نیم‌قرنی می‌شود که میزبان این خاطره مشترک بچه‌های خزانه است. بچه‌های این محدوده که متولدین دهه‌های 50و 60هستند، حتی بچه‌های سال‌های بعد هم دست‌کم یک‌بار از سر و کله داکوتا بالا رفته‌اند و با کمک گرفتن از بال هواپیما، خودشان را حتی به کابین خلبان هم رسانده‌اند! چه بسیار بچه‌هایی که روزی در این هواپیمای خسته و بی‌رنگ و رو، رؤیای خلبان شدن را تجربه کرده‌اند و حالا وقتی با بچه‌هایشان راهی پارک بعثت می‌شوند، برایشان از روزهای خوش داکوتاسواری می‌گویند! در این گزارش راهی پارک بعثت یا به قول قدیمی‌ترها پارک فرح‌آباد شدیم تا گزارشی از هواپیمای واقعی این پارک تهیه کنیم؛ هواپیمایی که بیش از دار و درخت پارک، دریاچه مصفا و حتی شهربازی و زمین بازی، برای بچه‌ها جذابیت دارد و به نوعی به نماد پارک بزرگ جنوب شهر تهران تبدیل شده است.

کشور سازنده: اتازونی!

درباره هواپیمای پارک بعثت اطلاعات زیادی در دسترس نیست. کسی نمی‌داند دقیقا از چه زمانی سر و کله این پرنده آهنی در پارک بزرگ جنوب شهر پیدا شده و اصلا چرا این هواپیمای ارتشی سر از این محدوده درآورده است! اما چیزی که مشخص است این است که نام این هواپیما داکوتاست و در اتازونی یا همان آمریکا ساخته شده است. قدیمی‌ترها می‌گویند احتمالا این هواپیما در دهه 20یا 30شمسی قدم به ایران گذاشته و از آن برای تربیت خلبانان و افسران زبده نیروی هوایی استفاده می‌شده. چند باری هم بار جابه‌جا کرده تا اینکه درنهایت در اواخر دهه 40 برای آخرین بار زمینگیر شده و در محدوده‌ای بی‌آب و علف به زمین نشسته است. جایی که چند سال بعدش تبدیل به پارکی سرسبز و پر دار و درخت شد که امروز آن را با نام پارک بعثت می‌شناسیم.

یادگار دوران پهلوی
داگلاس دی‌سی-3هواپیمایی دوموتوره است که در دهه 30و 40میلادی بیشتر برای حمل‌ونقل ساخته شد که معروف‌ترین نمونه‌های نظامی آن با نام‌های سی-47و داکوتا شناخته می‌شود. داکوتاها بین سال‌های 1942تا 1946میلادی ساخته شدند و بیش از 10هزار فروند از آنها تولید شده است. این هواپیما نخستین هواپیمایی بود که داخلش یک غذاخانه طراحی شده بود و کارش انتقال نیرو و حمل بار به محل‌های مورد نظر بود. اما بعد از جنگ جهانی دوم بسیاری از این هواپیماهای نظامی تبدیل به هواپیماهای غیرنظامی شده و در شرکت‌های هواپیمایی به‌کار گرفته شدند. داکوتای پارک بعثت از نوع C-49E، محصول سال‌های 1942یا 1943و متعلق به نیروی هوایی آمریکاست که احتمالا در سال 1328شمسی معادل 1949میلادی خریداری شده است. کسانی که دستی بر آتش هواپیماهای نظامی دارند، معتقدند رنگ آبی زیر بال‌ها و پنجره‌های داکوتای پارک بعثت نشان‌دهنده این است که این داکوتا در اوایل دهه 50شمسی جزو 3فروند داکوتای ارتش بوده که به پایگاه مهرآباد اختصاص داشته و گاهی کار نقل و انتقال بار را انجام می‌داده است. درباره این یادگار دوران پهلوی نقل می‌کنند که در اوایل دهه 50 این هواپیمای بزرگ را با تریلر از پادگان قلعه‌مرغی به محدوده فعلی پارک بعثت آورده و همانجا مستقر می‌کنند و بعدها بزرگ‌ترین پارک تهران تا پیش از افتتاح بوستان ولایت، دور داکوتا شکل می‌گیرد.

هواپیمای واقعی
درباره هواپیمای پارک بعثت حرف و حدیث زیاد است. عده‌ای معتقدند این هواپیما واقعی نیست و فقط ماکتی از یک هواپیمای نظامی است. اما بعضی دیگر اعتقاد دارند این هواپیما همان داکوتای معروف و فعال دوران پهلوی است که اواخر عمرش به محدوده خزانه آورده شد. شواهد و قراین نشان می‌دهد حق با این دسته دوم است؛ چرا که هنوز هم می‌توان بقایای ابزار و ادوات فنی‌اش را به چشم دید. زردی زنگ‌زدگی و عکس رنگ و رو رفته پرچم ایران روی بدنه‌اش نشان می‌دهد این هواپیمای نظامی سال‌های سال در آسمان می‌پریده و حالا در روزگار بازنشستگی‌اش در میانه پارک بعثت جا خوش کرده و تبدیل به نماد این پارک بزرگ در محله خزانه شده است.

حصاری برای محافظت
در سال‌های ابتدایی ساخت بوستان بعثت، هیچ حصاری دور هواپیما وجود نداشت. همین باعث می‌شد تا بچه‌ها از سر و کول هواپیما بالا بروند و با مدد گرفتن از فضای بدون محافظ کابین، خودشان را حتی به جایگاه خلبان برسانند! اما حالا چند سالی است که دور این هواپیما حصاری کشیده شده تا دیگر کسی سوار این هواپیمای خسته 77ساله نشود. این حفاظت باعث شده تا داکوتای بوستان بعثت نسبت به هم‌خانواده‌هایش در ایران، سالم‌تر باقی بماند.

از فرح‌آباد تا بعثت
و اما بشنوید از پارکی که دور تا دور داکوتا ساخته و به بزرگ‌ترین بوستان آن زمان شهر تهران تبدیل شد. تا قبل از دهه 50، محدوده پارک بعثت امروزی بیابانی بی‌آب و علف بود و در آن می‌شد بقایایی از کوره‌های آجرپزی دید. تا اینکه در اواخر دهه 40شمسی به دستور فرح، آباد شد و به همین دلیل ساکنان آن محدوده به پارک لقب فرح‌آباد دادند. بعد از پیروزی انقلاب نام این پارک به‌دلیل قرارداشتن در محدوده خزانه، خزانه شد و بعدها که کنارش اتوبان بعثت راه افتاد، نامش به پارک بعثت تغییر کرد. همجواری پارک بعثت با ترمینال جنوب باعث شد تا تردد در این بوستان به واسطه حضور مسافران به حداکثر برسد و این پارک به بزرگ‌ترین بوستان شهری تبدیل شود که محل تجمع خانواده‌های تهرانی، به‌ویژه خانواده‌های منطقه جنوبی تهران بود. اگر چه بعد از راه‌اندازی بوستان ولایت لقب بزرگ‌ترین پارک شهری پایتخت از بوستان بعثت گرفته شد، اما هنوز هم قدمت و سرسبزی این پارک باعث شده تا بعثت همچنان یکی از بوستان‌های مهم پایتخت به‌حساب بیاید.

پارک 53هکتاری

پارک بعثت که فضای سبز آن در سال1348 شکل گرفت و در سال1352 رسما با عنوان بوستان افتتاح شد، 53هکتار مساحت دارد. از این مقدار 73درصد پارک فضای سبز است و مابقی به کاربری‌های خدماتی مثل سالن آمفی‌تئاتر، شهر بازی، دریاچه، باغ پرندگان و... اختصاص دارد. هم‌اکنون در این بوستان بیش از هزار و 800 اصله درخت کاشته شده که در بین آنها درختان نارون، چنار، سرو، توسکا، بلوط، زبان‌گنجشک، ارغوان، اقاقیا، بید مجنون، صنوبر، کاج، توت، انجیر، زیتون، تبریزی، اکالیپتوس و... دیده می‌شود.

قایق‌سواری و قطارسواری
پارک بعثت علاوه بر داشتن داکوتا که به نماد این بوستان تبدیل شده، دریاچه‌ای زیبا و باصفا به وسعت 4هکتار دارد که در آن امکان قایقرانی برای همه علاقه‌مندان به قایق‌سواری با قایق پدالی و پارویی مهیاست. نکته جالب توجه درباره دریاچه بوستان بعثت، جزیره‌ای است که میان این دریاچه قراردارد و به لانه‌ای برای پرندگان اختصاص یافته است. این جزیره با داشتن اسکله، امکان پهلو گرفتن قایق‌ها در کنار خودش را مهیا کرده و مراجعه‌کنندگان به پارک بعثت می‌توانند با قایق خودشان را به این جزیره برسانند و تماشاگر دسته‌های غاز، مرغابی، اردک و قو باشند و از گونه‌های مختلف پرندگان در مجموعه باغ پرندگان پارک دیدن کنند. همچنین در این پارک قطاری هم وجود دارد که گردشگران را به نقاط مختلف بوستان می‌برد.

دسترسی آسان
ورودی اصلی بوستان بعثت در بزرگراه بعثت قرار دارد، اما این پارک دارای ورودی‌های دیگر از خیابان خزانه شمالی و خیابان صابونیان هم هست که دسترسی به پارک بعثت و هواپیمای داکوتا را راحت‌تر می‌کند. ضمن اینکه پارک بعثت دارای 2پارکینگ اختصاصی درب شرقی و جنوبی است که خیال مراجعه‌کنندگان را از بابت جای پارک‌شان راحت می‌کند.
در این بوستان زمین‌های ورزشی برای ورزش‌های بسکتبال، والیبال و فوتبال هم مناسب‌سازی شده و علاوه بر این مجتمع ورزشی الزهرا(س) هم پذیرای خانم‌های ورزشکار است. شهربازی و زمین بازی کودکان این پارک هم خیال خانواده‌ها را از بابت یک تفریح درست و حسابی برای فرزندان‌شان راحت کرده است.

لوکیشن فیلم‌های قدیمی
پارک بعثت به‌خاطر ساخته شدن در دهه 40و 50و حفظ کردن شکل همان دوران، در طول سال‌های مختلف لوکیشن فیلم‌ها و سریال‌های مختلفی بوده که بیشتر آنها فضای قدیمی دارند. به‌عنوان مثال بخشی از مجموعه تلویزیونی «پروانه» که به فعالیت سازمان مجاهدین خلق در دهه 50 می‌پردازد، در این پارک فیلمبرداری شده است. این سریال 18قسمتی که سال 1392 از شبکه سوم سیما پخش شد، کاری از جلیل سامان است و بازیگرانی ازجمله شهرام عبدلی، مهدی سلوکی، نیما رئیسی، حامد کمیلی، سارا بهرامی و... در آن ایفای نقش کرده‌اند.