اگر اهل گردشگری شهری هستید اینجا می‌توانید با گذر ابن بابویه و چهار مقصد گردشگری‌اش بیشتر آشنا شوید
گشتی در تاریخ ری
الناز عباسیان
بعضی از خیابان‌های شهر، گزینه‌ای فوق‌العاده‌اند برای پرسه زدن و سفر کردن به دل تاریخ؛ خیابان‌هایی که در طول سالیان دور روزگاران و مردمان بسیار دیده‌اند و حالا با کوله‌باری از جاذبه‌های دیدنی و گردشگری در گوشه‌ای از شهر جا خوش کرده‌اند. نمونه این گذرها را می‌توان در منطقه تاریخی ری دید و یک دل سیر در آن گز کرد؛ جایی که یکی از کهن‌ترین شهرهای ایران و جهان است و تاریخ پیدایش آن به دوره اقوام آریایی و مادها می‌رسد. خیابان ابن بابویه یکی از گذر‌‌هایی است که پیاده‌روی در آن نه‌تنها شما را خسته نخواهد کرد بلکه تجربه یک سفر تاریخی را برای شما به ارمغان خواهد آورد. پیشنهاد می‌کنیم یک نیم‌روز وقت بگذارید و به همراه خانواده یا دوستانتان سری به این گذر بزنید. با ما همراه باشید تا بخش‌هایی از تاریخ و هویت این خیابان را با هم مرور کنیم.
چشمه‌علی
گوشه چشمی به تاریخ ری
حیف است تا شهر ری بیاییم و سری به چشمه تاریخی این محله نزنیم. چشمه‌علی یکی از نقاط باستانی، دیدنی و گردشگری شهرری است که در همسایگی خیابان ابن‌بابویه قرار گرفته. البته اینجا فقط چشمه نیست و در کنار خود آثار تاریخی دیگری هم دارد که در ادامه آنها را هم به شما معرفی خواهیم کرد. درباره خود این چشمه بد نیست بدانید که پیشینه آن به ۸هزارسال پیش برمی‌گردد؛ همزمان با جاری شدن آب از دل صخره‌های کوه، زمانی که نخستین گردهمایی در کنار چشمه‌ای دائمی بر بالای تپه‌ای برگزار شد. نام باستانی این چشمه سورین بوده که گویا به دودمانی بزرگ در دوره اشکانی و ساسانی بازمی‌گشته و بعدها به امام‌علی(ع) تغییر نام داده می‌شود. جالب است بدانید در گذشته فرش‌فروش‌ها و مردم تهران، قالی‌ها و قالیچه‌های خود را با این باور که در آب چشمه‌علی ویژگی‌ای هست که فرش را خوب پاکیزه می‌کند و رنگ آن را روشن‌تر و درخشنده‌تر می‌سازد، در آن می‌شستند. تا اینکه چند سال پیش به علت حفاری مترو در حوالی این چشمه، آب آن خشک شد. بعد از پیگیری‌های بسیار این چشمه گاهی پر آب و گاهی هم بی‌آب می‌شود. اما حتی چشمه خشک و بی‌آب آن هم
ارزش دیدن دارد.
یادگاری‌های فتحعلی‌شاه بر کتیبه‌ها
در چشمه‌علی می‌توانیم از دیگر آثار تاریخی این محدوده بازدید کنیم. سنگ‌نگاره فتحعلی‌شاه یا نقش‌برجسته چشمه‌علی یکی از کتیبه‌های فتحعلی‌شاه قاجار است که به دستور او احداث شده. برای تماشای این کتیبه نیاز به جست‌وجو ندارید، زیرا کتیبه درست روی دیواره چشمه‌علی قرار دارد. خواندن ماجرای نصب این کتیبه هم خالی از لطف نیست. گفته می‌شود فتحعلی‌شاه که زمان پیش از پادشاهی خویش را در شیراز گذرانده بود، با دیدن نقش‌برجسته‌های آن دیار، هوس به یادگار گذاشتن یک کتیبه از خودش در دل تاریخ به سرش می‌زند؛ از این‌رو ۳نفر به نام‌های حجار‌باشی، نقاش‌باشی و معمارباشی را مسئول ساخت این کتیبه به همراه کتیبه‌ای مشابه، در تنگه‌واشی فیروزکوه می‌کند.
باروی ری؛ میراث مادها
همین جا کنار چشمه شما می‌توانید یک اثر تاریخی با قدمت ۶هزار ساله را از نزدیک تماشا کنید. باروی ری که احتمالا مربوط به دوره مادهاست سرگذشت جالبی دارد. این بارو بعد از زلزله تخریب شد، اما سلوکوس- نخستین جانشین اسکندر-آن را از نو آباد کرد. باروی ری، دیواری است با کاربرد دفاعی که در دوره حکومت اشکانیان دورتادور شهر را در بر می‌گرفته و هم‌اکنون تنها حدود ۳کیلومتر از بقایای این دیوار که قسمتی از آن روی صخره چشمه‌علی واقع شده باقی مانده و با باروی بسیاری از شهرهای نظامی مشابه قابل مقایسه‌است. اطراف آن در گذشته خندقی وجود داشته که هنگام خطر برای دفاع، آن را از آب پر می‌کرده‌اند. طول بقایای این بارو ۴۵۳متر است که به 2بخش شرقی و غربی تقسیم می‌شود. حداکثر ارتفاع آن ۸متر و حداقل آن ۳٫۲متر است.
دژ رشکان و قلعه محافظ
دیدنی‌های چشمه‌علی تمام شدنی نیست. حالا نوبت به دژ رشکان در تپه چشمه‌علی می‌رسد. اینجا یکی از دژها و قلعه‌های محافظ هسته اولیه ری به شمار می‌رفت. این دژ با ساختاری متشکل از لاشه‌سنگ و ساروج، متعلق به دوره اشکانیان است. این دژ در گذشته با انتساب به فخرالدوله ابن رکن الدوله دیلمی، فخرآباد نامیده می‌شد. درباره وجه تسمیه دژ خوب است بدانید که نام قلعه عظیم «رشکان» از کلمه «ارشک یکم» که بنیانگذار سلسله اشکانیان بود گرفته شده است و دیگر پادشاهان این سلسله جهت افتخار کلمه ارشک را به نام خود اضافه می‌کردند. ری در آن زمان «ارشکیه » نام داشته است. از این محل وسایل جنگی باستانی زیادی کشف شده که در موزه ایران باستان موجود است. درباره کاربرد آن می‌توان گفت که در این قلعه کاخ‌ها، اموالی گرانبها و اسلحه‌خانه‌هایی وجود داشت. بخش‌های اصلی قلعه تا زمان قاجار نیز برجا بود، اما امروزه قسمت اعظم آن تخریب شده است. دیوارهای غربی این دژ دارای سوراخ‌هایی برای تیر وکمان است.
برج طغرل
ساعت آفتابی‌ای که میراث سلجوقیان است
در همان ابتدای خیابان و در شرق آرامگاه ابن بابویه می‌توان برج قدیمی طغرل را دید؛ برجی که به جا مانده از دوره سلجوقیان است. ارتفاع برج بدون احتساب گنبد مخروطی‌شکلی که امروزه اثری از آن نمانده حدود ۲۰متر است و مساحت آن به حدود ۴۵مترمربع می‌رسد و مصالحی که برای ساخت آن استفاده شده، خشت و آجر است. اختلافات فراوانی میان کارشناسان و مورخان درباره شخصیت مدفون در این بنا وجود دارد. عده‌ای آن را آرامگاه طغرل‌بیک سلجوقی و عده‌ای دیگر از نویسندگان، این مکان را محل دفن خلیل‌سلطان از فرزندان تیمور لنگ و همسر او شادالملک (در قرن پانزدهم) می‌دانند و عده‌ای هم نظرات دیگری ارائه داده‌اند.
کاربرد جالب برج
حتما از خود می‌پرسید کاربرد این برج چه بوده؟ می‌توان یکی از ویژگی‌های خاص آن را کاربرد آن به‌عنوان ساعت آفتابی دانست. این برج که در مسیرهای اصلی عبور و مرور کاروان‌ها و مسافران بوده است در شب‌هایی که مهتاب در آسمان نبود، با آتشی که در بالای باروی آن روشن می‌شد، مسیر را مشخص می‌کرد و نوری به اطراف می‌تاباند. شاید مورد مشابه آن در تاریخ علم کمتر یافت شود. حول این برج از نمای بیرونی ۲۴کنگره جلوه‌گر شده که اگر روبه‌روی درگاه آن بایستید گویی شیری با دهانی باز به شما می‌نگرد. از آنجا که این کنگره‌ها دورتادور این اثر را فراگرفتهَ، به‌گونه‌ای خاص طراحی شده که اگر چنانچه طلوع آفتاب اتفاق بیفتد در جانب شرق بنا کم‌کم یکی از کنگره‌ها روشن می‌شود و آفتاب درون آن می‌تابد، اگر نیم ساعت از طلوع آفتاب بگذرد، نصف کنگره روشن می‌شود، اگر یک ساعت از طلوع خورشید بگذرد یک کنگره به‌طور کامل روشن می‌شود و اگر چنانچه ۲ ساعت بگذرد 2کنگره روشن می‌شود، همینطور اگر ۳ساعت بگذرد ۳کنگره، تا هنگامی که به لحظه‌ای می‌رسیم که خورشید روی نصف‌النهار منطقه قرار می‌گیرد؛ یعنی بیشترین ارتفاع خود را از افق دارد. در این هنگام خورشید درست در بالای سر در جنوبی برج قرار می‌گیرد چرا که درب‌های برج کاملا شمالی جنوبی بوده و روی نصف‌النهار واقع است. به عقیده برخی از کارشناسان این برج شبیه عقربه‌های ساعت است و می‌توان از روی تابش آفتاب روی کنگره‌های آن زمان را تشخیص داد.
عکس یادگاری کنار این برج فراموشتان نشود. بسیاری از گردشگران ایرانی و خارجی برای دیدن این برج از نزدیک هزینه و زمان بسیار صرف می‌کنند. پس شما هم این فرصت را غنیمت بشمارید و در این گردش نیم‌روزه در شهر ری و خیابان ابن‌بابویه نهایت استفاده را ببرید.
قبرستان ابن‌بابویه
بس گوهر قیمتی که در سینه این خاک است
حالا دیگر رسیدیم به مهم‌ترین بخش خیابان یعنی آرامگاه ابن‌بابویه؛ جایی که نخستین گورستان شهر ری و دومین گورستان تهران است و در دل خاک خود بسیاری از مشاهیر و بزرگانی از دنیای ورزش، سیاست و ادبیات ایران را جای داده است. نام این گورستان برگرفته از نام محمد ابن‌بابویه، معروف به شیخ صدوق، یکی از فقها و دانشمندان شیعه است که آرامگاه او در آنجا واقع شده است. این گورستان وسعتی به میزان ۱۰هکتار دارد. بر اساس گزارش‌ها و مستندات تاریخی، پیش از زمان ناصرالدین‌شاه، گورستان ابن‌بابویه کشتزار و باغ بسیار وسیعی بوده‌است. تبدیل‌شدن این کشتزار به گورستان ماجرایی خواندنی دارد. گویا اهالی این منطقه جسد سالم فردی را در سردابی زیر این باغ‌ها پیدا می‌کنند. در کنار جسد، سنگی هم درون سرداب کشف می‌شود که آشکارا نشان می‌داد این پیکر ازآن شیخ صدوق است که بیش از ۸۰۰ سال پیش درگذشته‌است از این رو بی‌درنگ بقعه شیخ‌صدوق را بر آن مزار احداث می‌کنند. به اعتقاد برخی کارشناسان بنای نخستین گورستان ابن‌بابویه، به دوران سامانی برمی‌گردد که بعدها در اثر سیل تخریب شده است. آرامگاه ابتدایی شیخ‌صدوق نیز در گذر زمان به‌خاطر حمله مغولان و جنگ‌های خوارزمشاهیان و تیموریان و همچنین به‌علت حوادث مختلف، چندین مرتبه خراب و ویران شد، به‌گونه‌ای که سرانجام - تا پیش از کشف - سال‌ها زیر توده‌های خاک پنهان ماند. پس از برپایی بقعه شیخ‌صدوق، افراد زیادی در اطراف آن به خاک سپرده شدند و مقبره‌های بزرگ و باشکوهی هم اطراف آن احداث شد. ناگفته نماند این گورستان تاریخی در 5 دی‌ماه سال 75 به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شده است.
آرامگاه مشاهیر ایران
در جوار بقعه شیخ‌صدوق و در فاصله نزدیکی از در ورودی این آرامگاه، بقعه حاج ابوالحسن جلوه (طباطبایی)- حکیم و عالم شیعی قرن سیزدهم- قرار دارد. این بقعه با 8ستون ساخته شده که بنایی شبیه آرامگاه حافظ در شیراز است. از افراد مشهوری که در این قبرستان دفن شده‌اند می‌توان به غلامرضا تختی، پهلوان سیدحسن شجاعت، علی‌اکبر دهخدا، محمدعلی فروغی، رجبعلی خیاط، حسین بهزاد و سرهنگ محمود ایروانی اعظم (از مؤسسان مدرسه موسیقی) اشاره کرد. مزار محمدعلی مظفری (بنیانگذار یتیم‌خانه‌های مظفری)، دکتر سیدحسین فاطمی، شیخ موسی دبستانی (ادیب و عارف معاصر)، جواد فاضل (نویسنده و مترجم معاصر) نیز در این مکان قرار دارد. همچنین مزار بسیاری از چهره‌های سیاسی و مذهبی و کشته‌شدگان قیام ۳۰ تیر هم در این گورستان واقع است. حالا که به این آرامگاه بزرگ آمده‌ایم جا دارد لحظه‌ای کنار مزار مشاهیر بنشینیم و این رباعی خیام را زمزمه کنیم:
ای چرخ فلک خرابی از کینه‌ی توست
بیدادگری شیوه‌ی دیرینه توست
ای خاک اگر سینه‌ی تو بشکافند
بس گوهر قیمتی که در سینه‌ی توست
حرم امامزاده‌عبدالله
صفای روح و جان با یک زیارت
برای گردش و تماشای جاذبه‌های دیدنی گذر ابن بابویه، پیشنهاد می‌کنیم با یک زیارت، اول صفایی به روح و جان خود بدهید. در همان حوالی میدان بسیج و سه‌راه ورامین که خیابان آغاز می‌شود می‌توانید تابلوی این امامزاده را ببینید؛ تابلویی که آستان امامزاده‌عبدالله را معرفی کرده و نشان می‌دهد که مراکز زیارتی و تاریخی شهر ری فقط به آستان شاه‌عبدالعظیم حسنی، امامزاده‌طاهر و امامزاده حمزه محدود نمی‌شود. درباره شجره‌نامه این امامزاده باید گفت که امامزاده‌عبدالله شهرری با فاصله 5نسل به، امام‌زین‌العابدین(ع) منتسب می‌شوند. مرقد، گنبد و بارگاه امامزاده عبدالله شهرری که از آثار دوره صفویه و قاجاریه است، با فاصله کمی از در ورودی و میان فضای آرام و وسیع حیاط آرامستان قرار دارد. اینجا مکانی است که ناخودآگاه نگاه هر بیننده‌‌ای را به‌سمت خود می‌کشاند و ذهن هر تازه‌واردی را به‌خود مشغول می‌سازد. نقاشی‌های دیواری و نگاره‌های چشم‌نواز، هنر مقرنس‌کاری، آینه‌کاری، پنجره‌های مشبک و اشعار نوشته‌شده بر کتیبه کاشی خشتی آن که در مدح و ستایش هنر سازنده این عمارت سروده شده است، همه و همه از عناصر تزئینی معماری و جذابیت‌های این بارگاه است. ایوان این عمارت در قسمت شرقی واقع شده است. تزئینات درگاه ورودی آن اثری هنرمندانه از میرزا‌کاظم‌خان نظام‌الملک است که در صحن و سرای امامزاده به یادگار مانده است. در گوشه‌ای از این رواق، به‌‌کمک چیدمان مبلمانی، محلی مخصوص مشاوره مذهبی، ازدواج و وقف تدارک دیده شده است که می‌توانید سؤالات فقهی و شرعی و همچنین مشکلات‌تان را در حضور کارشناسان با آنها در میان بگذارید و از راهنمایی‌های این مشاوران بهره‌مند شوید. این بقعه، سربرآورده از اعماق تاریخ، با ۳۷حیاط و وسعت بیش از 18هزار مترمربع، انتهای خیابان کوتاه و باریکی قرار دارد که جایگاه چندین آرامگاه خانوادگی است.
گورستان تاریخی آستان
در جوار بقعه امامزاده‌عبدالله شهرری گورستانی تاریخی در آرامش چند‌صد‌ساله‌اش آرمیده است. این گورستان معروف که در اردیبهشت‌ماه سال۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده ، با آرامگاه‌های خانوادگی و سنگ‌قبر‌های قدیمی و دیدنی‌اش، مدفن بسیاری از بزرگان و چهره‌های مذهبی، سیاسی و هنری است، ازجمله آنها: مشاهیری همچون ادیب پیشاوری، وحید دستگردی، شیخ خزعل، عماد‌الکتاب، خاندان مفخم، اسکندرمیرزا رئیس‌جمهور وقت پاکستان است. مقبره نیما یوشیج، پدر شعر نوی فارسی نیز در این گورستان قرار داشته، ولی پس از چند سال از این مکان به زادگاهش یوش منتقل شده است و اکنون قبر خالی این شاعر بلند‌آوازه در کنار قبر همسرش کاملا به چشم می‌آید. از دهه50 به‌بعد تدفین درگذشتگان در این گورستان، جز در گورهای از پیش‌خریداری‌شده متوقف شده است. در سال ۱۳۹۷ پوران شریعت‌رضوی، همسر استاد شریعتی نیز در این گورستان در کنار برادر شهیدش به خاک سپرده شد.
مشخصات خیابان
نام: ابن‌بابویه
محله: چشمه‌علی
موقعیت جغرافیایی:
جنوب تهران، مرکز شهر ری
کشیدگی جغرافیایی:
شمال به جنوب و برعکس
پایان شمالی: محله صفائیه
پایان جنوبی:
میدان بسیج
