بدون نسبت

احسان صفاپور ـ روزنامه‌نگار

روبر برسون، فیلمساز و نظریه‌پرداز فرانسوی معتقد بود سینما از یک وجه مهم با سایر هنرها تفاوت دارد و آن داشتن پدر و مادر مشخص است. به زعم برسون سینما چون در یک تاریخ مشخص که در زمانه ما به‌خاطر آورده می‌شود و قابل دسترس است، پدید آمده، همراه با تولد خود، اصولی را نیز معین کرده است که جمع آن اصول تعریف سینماست و هر فیلم که پس از آن تولید می‌شود باید با متر و معیار برادران لومیر اندازه شود. حال اگرچه صنعتی و پساصنعتی شدن سینما و ممزوج شدنش با رسانه تعریف‌های متعددی از سینما را برساخته و تعریف اولیه سینما گاه فراموش شده است، اما نباید از یاد برد که آن تعریف نخستین و 2611بازخوانی‌اش توسط برسون همچنان معتبر است و باید دست‌کم در مواقعی خاص به آن رجوع کرد. این مواقع خاص یکی‌ا‌ش مثلا جشنواره‌های فیلم است که جمع فیلمسازان و منتقدان و سینمادوستان جمع است.
به بیان دیگر جشنواره‌ها محل بحث و گفت‌وگو بر سر این تعریف و احیانا تعاریف عرضی دیگری ا‌ست که بر سینما بار می‌شود؛ یعنی آنکه هر فستیوال یا جایزه سینمایی می‌کوشد بر مبنای فهم و قصد خود، آثار سینمایی را بر مبنای تعریف از پیش مشخص، جذب یا دفع کند، به آن بپردازد یا به کل بی‌خیالش شود. اسکار که دورترین تعریف از تعریف نخستین سینماست هم به نوعی همین فهم و قصد را دیکته می‌کند یا کن، برلین، ونیز، لوکارنو و ... همه همین‌گونه هستند و تنها تفاوت‌شان در دور‌بودن یا نزدیک‌بودن به تعریف اولیه است.
اما مهم‌ترین جشنواره سینمایی ایران، یعنی جشنواره فجر به این موضوع بی‌اعتناست. به‌عبارت دیگر جشنواره فجر از نظر تعریف سینما بی‌مناسبت‌ترین جشنواره فیلم دنیاست. در این جشنواره هر فیلمی شانس ورود دارد یا به همان میزان بدون شانس است. اینکه جشنواره فجر از بنیاد براساس سلیقه تعدادی افراد مشخص اداره و داوری می‌شود اسف‌بارترین بخش تحلیلی این رویداد است. اسفناک‌تر این است که فیلم‌ها از اساس تعریف‌های خودخواسته دارند. معانی و تعریف‌های نیست در جهان در جشنواره فجر به وفور بازتولید می‌شوند و از آن بدتر اینکه گاهی اصل و محور قرار می‌گیرند؛ به‌عنوان مثال کیست که پاسخ دهد تدوین شایسته جایزه یا فیلمبرداری شایسته سیمرغ بر چه مبنایی ارزیابی می‌شود؟ از آن مهم‌تر کیست که بپرسد از داوران و مسئولان جشنواره چه تعداد با استانداردهای مشخص و تعریف شده دکوپاژ یا تدوین آشنا هستند و دست‌کم می‌توانند 2 استاندارد را نام ببرند؟ 
در چنین اوضاعی گاه خبری، شایعه‌ای، چیزی هم فاجعه می‌سازد. یکی هم اینکه فردی کودکانه بر انتخاب اشتباهی اصرار می‌کند و جایزه‌ای را که در دست دیگری باید قرار می‌گرفت به دیگری می‌بخشد. حالی؛ جشنواره فجر بی‌مناسبت‌ترین رویداد سینمایی جهان است؛ هرچند ممکن است مهم باشد یا مهم به‌نظر برسد.