با وجود وعده‌های وزارت صنعت برای اصلاح ساختار سامانه بهین‌یاب تاکنون اقدامی برای جراحی و اصلاح این سامانه انجام نشده است. هرچند این سامانه در سال‌های اخیر با هدف توزیع متوازن مواداولیه بین تولیدکنندگان تاسیس شده، اما به باور اغلب کارشناسان هم‌اکنون مرکز اصلی توزیع رانت در بازار مواداولیه تولید به‌شمار می‌آید. سامانه بهین‌یاب مرجع ثبت سفارش یا درگاه اطلاعات و خدمات وزارت صنعت است. نتایج گزارش محیط کسب‌و‌کار، تهیه شده در اتاق بازرگانی، نشان می‌دهد مهم‌ترین دغدغه صنعتگران تامین مواداولیه تولید است. به گفته مهدی پورقاضی، نایب‌رئیس انجمن صنایع پلاستیک و پلیمر ایران، چند سال از نامه‌نگاری فعالان صنعت با وزارت صنعت، برای بر رفع اشکالات سامانه بهین‌یاب می‌گذرد؛ اما اقدام مؤثری انجام نشده است. در این سامانه اطلاعات به شکل دقیق و براساس ظرفیت‌های ثبت‌نشده درج نمی‌شود، درنتیجه دارندگان سهمیه با روش‌های مختلف سعی می‌کنند سهمیه خود را افزایش دهند.
کارکرد غلط بهین‌یاب
به‌گزارش همشهری، سامانه بهین‌یاب با هدف شناسایی تولیدکنندگان واقعی به‌ویژه بخش پایین‌دستی پتروشیمی در وزارت صنعت، معدن و تجارت ایجاد شد تا از طریق آن، مواداولیه به تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان واقعی برسد. از آنجا که دولت به آزاد‌سازی قیمت محصولات اعتقاد چندانی ندارد، تلاش کرد با ایجاد این سامانه مواداولیه بخش تولید را با قیمت‌های شبه‌دستوری و هدایت‌شده از وزارت صنعت، از طریق بورس کالا به‌دست مصرف‌کننده‌هایی برساند که به زعم مسئولان وزارتخانه مصرف‌کننده واقعی هستند. اما به‌تدریج با نفوذ برخی متقاضیان صوری در این سامانه، افرادی برای خرید مواداولیه در آن ثبت سفارش کرده‌اند که مصرف‌کننده واقعی به‌شمار نمی‌آیند؛ این نوع خریداران عموما محصولات پتروشیمی را به قیمت دولتی دریافت می‌کنند و با قیمت ارز آزاد در بازارهای خارج از بورس کالا می‌فروشند.
قبلا عباس متوسلیان، رئیس هیأت مدیره انجمن تولیدکنندگان لوله و اتصالات پی‌وی‌سی در این‌باره گفته بود: یکی از مشکلات اساسی صنعت پتروشیمی در سال‌های اخیر وجود سهمیه‌های بیش از ظرفیت تولید در سامانه بهین‌یاب وزارت صنعت است. به گفته او، مشخص نیست این میزان سهمیه برای خرید مواداولیه چگونه در این سامانه درج شده است. حمید صمدی، رئیس هیأت مدیره انجمن تولیدکنندگان ظروف یکبارمصرف نیز اعلام کرده برخی سهمیه‌های سامانه بهین‌یاب به اشخاصی تخصیص‌یافته که فعالیت تولیدی مشخصی ندارند و این تخصیص سهمیه، ایجاد رانت کرده است. آرمان خالقی، عضو هیأت مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت ایران هم با تأکید بر اینکه لازم است اطلاعات این سامانه به‌صورت دوره‌ای پالایش شود، تأکید کرد: اگر قرار است اقدامی در زمینه سهمیه‌بندی مواداولیه صورت گیرد یا بر سهمیه‌های دریافتی و همچنین فعال‌بودن واحدهای ثبت‌شده در سامانه بهین‌یاب نظارت شود، لازم است این سامانه مورد پالایش و به‌روزرسانی قرار گیرد. او افزود: هم‌اکنون برخی واحدها غیرفعالند یا زیر ظرفیت اعلام شده در حال فعالیتند ولی از آنجا که سهمیه مواداولیه اختصاص داده شده به آنها بر مبنای اطلاعات پیشین است،برای جلوگیری از سوءاستفاده احتمالی، باید این واحدها شناسایی و از اختصاص سهمیه به آنها پیشگیری شود که این کار جز با اصلاح سامانه بهین‌یاب وزارت صنعت، امکان‌پذیر نخواهد بود. خالقی ادامه داد: اگر روند تخصیص سهمیه‌ها اصلاح نشود، در فروش مواداولیه شاهد تشکیل بازار سیاه خواهیم بود.
بروز تخلف
در طول سال‌های اخیر به‌دلیل ساختار نادرست سامانه بهین‌یاب بعضا پرونده‌های تخلفی هم در این سامانه کشف شده که حتی به تشکیل پرونده قضایی هم منجر شده است. یکی از پرونده‌های کشف‌شده در سامانه بهین‌یاب که رسانه‌ای هم شد، متعلق به فردی بود که از طریق ایجاد یک تقاضای غیرواقعی، 68میلیارد تومان محصولات پتروشیمی را خرید تا آن را در بازار آزاد با قیمت‌های کلان‌تری به مصرف‌کننده‌های واقعی بفروشد.
محمدرضا پورابراهیمی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس معتقد است: افزایش تقاضای کاذب در برخی محصولات، از فعالیت سفته‌بازانه در بازار حکایت دارد که متأسفانه از راه‌های رسمی مانند سامانه بهین‌یاب روانه بازار شده است. به گفته او، ثبت اطلاعات برخی تولیدکنندگان غیرواقعی در این سامانه مانع از رسیدن مواداولیه به برخی تولیدکنندگان می‌شود. او تأکید می‌کند: در بسیاری از موارد دیده شده تقاضایی در سامانه بهین‌یاب شده که تولیدکننده‌ای وجود نداشته. حال این اطلاعات کجا پالایش و رصد می‌شود، باید وزارت صنعت پاسخگو باشد. بیوک‌آقا صحاف‌امین، رئیس هیأت مدیره انجمن ملی پلاستیک نیز با بیان اینکه سازوکار تعیین سهمیه خرید مواداولیه پتروشیمی از طریق سامانه بهین‌یاب وزارت صنعت دارای مشکلات فراوانی است، تأکید می‌کند: وزارت صنعت باید با پالایش این سامانه برای رفع مشکلات آن اقدام کند.
تلاش برای اصلاح سامانه
پس از اعتراض‌های گسترده در مورد نحوه ثبت سفارش در سامانه بهین‌یاب، 2سال پیش وزارت صنعت سرانجام موافقت کرد اصلاحاتی را برای رانت‌زدایی از این سامانه آغاز کند. برهمین مبنا مهدی صادقی نیارکی، مدیرکل صنایع غیرفلزی وزارت صنعت در ابتدای امسال اعلام کرد: سازوکار هوشمندی برای سامانه بهین‌یاب طراحی شده که تا حد بسیار زیادی دست دلالان و تولیدکننده‌نما‌ها را از بازار کوتاه خواهد کرد و به‌صورت خودکار، سهمیه‌های تخصیص‌یافته را واقعی می‌کند. مسئولان وزارت صنعت در عین حال چندی پیش از سامانه‌ای با نام افق سخن گفته بودند که قرار بود جایگزین سامانه بهین‌یاب شود؛ چنان‌که فرشاد مقیمی، معاون سابق وزیر صنعت تأکید کرده بود سامانه افق در حال راه‌اندازی است. با وجود این، هنوز از سرانجام این سامانه اطلاعاتی در اختیار رسانه‌ها قرار نگرفته است.
جراحی سامانه بهین‌یاب؛ زیر سایه فراموشی
در همینه زمینه :
گزارش کوتاه
کوتاه‌تر از گزارش
زندگی پدیا
یادداشت