بارورسازی ابرها در سال پرباران

حل مشکل کم‌آبی با بارورسازی ابرها دوباره در دستور کار مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها، مستقر در وزارت نیرو، قرار گرفته است. اجرای این برنامه از 2هفته دیگر، یعنی اوایل اسفند با همکاری نیروی هوافضای سپاه آغاز می‌شود. هرچند مجریان طرح باروری ابرها می‌گویند برای کاهش خشکسالی و کم‌آبی طرح خود را اجرایی می‌کنند اما با این حال پیش‌بینی شده ایران تا فروردین99 شاهد بارندگی مساعدی باشد و درعین حال  باتوجه به افزایش دمای هوا و احتمال آب شدن برف‌ها، بسیاری از دشت‌های پایین‌دست در شرق و غرب کشور را مستعد وقوع سیلاب خواهد کرد. از سوی دیگر هنوز صاحب‌نظران حوزه آب‌وهوا، اختلاف‌نظر قابل‌تأملی در مورد اثر عملیات باروری ابرها، بر حل مشکل کم آبی دارند و غالباً با این طرح موافق نیستند. منتقدان اجرای این طرح می‌گویند: با توجه به اینکه سیلاب‌های نوروزی امسال، حاصل افزایش بارندگی و تسریع ذوب برف‌ها بوده، باروری ابرها در شرایط فعلی می‌تواند خطر وقوع سیلاب را در اسفند و فروردین پیش‌رو تشدید کند.
به گزارش همشهری، 2سالی می‌شود که آسمان ایران مهربان‌تر شده و میزان بارندگی‌ها در کشور به بالاتر از میانگین معمول رسیده است؛ اما همچنان به‌واسطه کاستی‌های عدیده در حوزه مدیریت منابع آب و رواج بدمصرفی، مشکلات کم‌آبی پابرجاست. در این وضعیت اگرچه بدنه کارشناسی دستگاه‌های متولی آب ‌و هواشناسی خواستار تمهیداتی برای حفظ آب موجود هستند، اما دوباره بحث بارورسازی ابرها برای تقویت بارندگی‌ها مطرح شده است؛ آن‌هم در شرایطی که بارورسازی ابرها فقط در مناطق‌خاصی که دارای پوشش ابری مناسب هستند جواب می‌دهد و در بهترین حالت تا 15درصد می‌تواند به افزایش بارش‌ها کمک کند.

استان‌های مشمول
رئیس مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها با اشاره به آغاز عملیات باروری ابرها تا 2هفته دیگر گفته است: براساس قرارداد امضا شده با نیروی هوافضای سپاه، یک فروند هواپیما با تجهیزات کامل آماده آغاز عملیات باروری ابرهاست. فرید گلکار می‌گوید: براساس پیش‌بینی‌های صورت گرفته عمدتاً این عملیات روی کوهستان‌های زاگرس، بخش کوچکی از البرز و ایران مرکزی یعنی اصفهان، فارس، یزد و بخشی از کرمان انجام می‌شود. به گفته گلکار، تأثیر یک‌بار عملیات بارورسازی ابرها در افزایش بارش‌ها ۱۰ تا ۱۵درصد است و با توجه به اینکه میزان هزینه این عملیات نسبت به سودآوری آن بسیار کم است، باید یک حساب جداگانه برای طرح‌های بارورسازی ابرها ایجاد شود.

باروری ابرها؛ خوب یا بد؟
عمر بارورسازی ابرها در جهان به چندین دهه می‌رسد و کشورهای بسیاری طرح‌های مشابهی را برای تأمین آب موردنیاز خود اجرا می‌کنند. حتی در ایران این طرح در طول سال‌های1353 تا سال 1357برای افزایش ذخیره آبی سدهای لتیان و کرج در محدوده رودخانه‌های جاجرود و کرج و همچنین در سال 68 در منطقه شیرکوه یزد با استفاده از ژنراتورهای زمینی اجرا شده است. هرچند بارورسازی ابرها در ایران در دوره‌های مختلف تجربه شده؛ اما آمارهای سازمان هواشناسی که در همه مناطق کشور ایستگاه سنجش بارندگی دارد؛ تأثیر این اقدام بر میزان بارش‌ها را تأیید نمی‌کند و همین مسئله به مخالفت با باروری ابرها دامن می‌زند. البته رحیم میدانی، معاون وزیر نیرو با بیان اینکه بارورسازی ابرها در بهترین شرایط 15درصد میزان بارش‌ها را افزایش می‌دهد، تأکید می‌کند: همین مقدار بارش در برخی مناطق بسیار مؤثر است.

مخالفان چه می‌گویند؟
علی ابراهیمی، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس، بارورسازی ابرها را قادر به از بین‌بردن خشکسالی و افزایش ذخایر آبی کشور نمی‌داند و می‌گوید: ایران به لحاظ اقلیمی در شرایط باران‌زایی قرار ندارد و بارورسازی ابرها دردی را دوا نمی‌کند؛ زیرا در منطقه پرفشار قرار دارد و عمدتاً فاقد پوشش ابری مناسب است. به گفته‌ابراهیمی گزارش‌های امیدوارکننده‌ای نیز از موفقیت بارورسازی ابرها در ایران موجود نیست. رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست هم عقیده مشابهی دارد و می‌گوید: طرح باروری ابرها در ایران بی‌فایده است. 
عیسی کلانتری توضیح می‌دهد: صاحب‌نظر این موضوع سازمان هواشناسی است و با توجه به ارزیابی‌ها و بررسی‌های این سازمان، در شرایط موجود کشور شاید بتوان در استان‌های گیلان و مازندران ابرها را بارور کرد اما در مناطقی که نزدیک به 40سال ایستگاه هواشناسی داریم، شاهد حتی 2میلی‌متر افزایش بارندگی با باروری ابرها نبوده‌ایم. او با اشاره به اجرای چندین ساله باروری ابرها در شیرکوه یزد، می‌گوید: بارورسازی ابرها نوعی تبلیغات است که صرفاً جنبه روانی دارد و بر بارش‌های ایران کاملاً بی‌تأثیر است. در این میان، سحر تاج‌بخش مسلمان، رئیس سازمان هواشناسی نیز اگرچه فرایند بارورسازی ابرها را غیرممکن نمی‌داند اما تأکید می‌کند: بارورسازی ابرها سبب رفع خشکسالی یا افزایش ذخایر آب زیرزمینی نمی‌شود و اگرچه می‌تواند در حد بارش برای یک مزرعه پاسخگو باشد اما به‌هیچ‌وجه در مقیاس کلان جوابگو نخواهد بود. به گزارش همشهری، منتقدان بارورسازی ابرها، می‌گویند به‌جای پرداختن به این طرح که تکنولوژی مدرن آن‌هم احتمالاً در دسترس ما نیست، باید در حوزه‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری سرمایه‌گذاری شود که به تغذیه منابع زیرزمینی و حفاظت از منابع موجود کمک‌می‌کند.

خطر سیلاب‌سازی با باروری ابرها

مخالفت با بارورسازی ابرها سابقه طولانی دارد و پیش‌ازاین حسن روحانی، رئیس‌جمهور نیز در واکنش به آن گفته بود: حل مشکل آب با بارورسازی ابرها، راه‌حل اساسی نیست و آب‌های موجود باید به‌درستی مدیریت شود؛ اما موضوع دیگر، وقوع سیلاب در سایه بارورسازی ابرهاست که خصوصاً در فصل‌های پربارش یا در زمان آب شدن برف در ارتفاعات شدت می‌گیرد. حتی در مورد سیلاب‌های اواخر سال گذشته و نوروز امسال نیز شایعه اثرگذاری بارورسازی ابرها مطرح شده  و به همین واسطه دفتر ریاست‌جمهوری هیأت ویژه‌ای را مأمور کرده تا درباره اسباب و علل این بارندگی‌ها و سیل‌ها تحقیق کند. البته هنوز نتایج این بررسی‌ها منتشر نشده؛ اما محمود نیلی احمدآبادی، رئیس دانشگاه تهران و رئیس هیأت ویژه بررسی سیلاب‌ها، اخیراً در یک نشست خبری اعلام کرد، باروری احتمالی ابرها در ایران بر وقوع سیلاب‌های نوروز ۱۳۹۸ اثرگذار نبوده است. فارغ از این مسئله، نکته‌ای که باید مدنظر قرار بگیرد این است که براساس پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی، بارش کشور در دوره بهمن و اسفند98 تمایل به بیش از نرمال و در فروردین در محدوده نرمال خواهد بود. به‌عبارت‌دیگر انتظار می‌رود در 3ماه آینده، بارش‌های جوی طبق روال سال‌های قبل عادی و نرمال ادامه پیدا کند و از کم‌بارشی‌های دوره خشکسالی خبری نباشد. از سوی دیگر طبق این پیش‌بینی‌ها، انتظار می‌رود دمای هوای مناطق غربی کشور در فروردین99 بین نیم تا یک درجه از درجه نرمال بیشتر شود. با توجه به اینکه منطقه زاگرس یکی از مناطق هدف برای بارورسازی ابرها معرفی شده و ویژگی‌های آب‌وهوایی این منطقه نیز موفقیت بارورسازی را بیشتر می‌کند، این خطر وجود دارد که افزایش بارندگی به همراه ذوب برف‌ها با افزایش هوا به وقوع سیلاب‌های مخرب دامن بزند.