قصه مجوز برای صوت و تصویر در فضای مجازی چیست؟
مُجاز‍ِ مَجاز
زهرا رستگارمقدم _ روزنامه‌نگار
بخشنامه صادره از سوی رئیس قوه قضاییه به مراجع قضایی کشور این روزها مورد توجه، نقد و سروصداهای رسانه‌ای قرار گرفته‌است؛ عده‌ای با این بخشنامه شوخی کردند و عده‌ای ابراز نگرانی. اما ماجرا از چه قرار بود؟ چرا این قانون مبهم است و آیا منظور از فضای مجازی، شبکه‌های اجتماعی هم بوده یا فقط این قانون مختص مؤسسات، شرکت‌ها، نهادها و سازمان‌هاست؟ مراحل دریافت مجوز چگونه است و قوانین صداوسیما در این‌باره چیست؟ در این گزارش به این موضوعات خواهیم پرداخت.
قانونی برای آنها که مخاطب دارند
بخشنامه مورد نظر از این قرار بود: «...مسئولیت صدور مجوز و تنظیم مقررات صوت و تصویر در فضای مجازی و نظارت بر آن منحصرا برعهده سازمان صداوسیماست. ضروری است مراجع قضایی و ستادی قوه قضاییه هرگونه استعلام درباره صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی را از حیث پروانه فعالیت، مقررات و موضوعات مرتبط از سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی به عمل آورند. بدیهی است، هرگونه فعالیت در این زمینه بدون مجوز آن سازمان غیرمجاز است». چند سالی است که برای منسجم کردن فضای تولیدات داخل، تلاش شده که خط و ربط‌هایی در فضای مجازی، مشخص و افراد شناسنامه‌دار شوند. چند سال پیش، ادمین کانالهای تلگرامی به وزارت ارشاد دعوت شدند تا مشخص شود چه کسانی پشت این کانال‌ها در حال مدیریت این فضا هستند. پیش‌نویس ارائه‌شده تقریبا حدود ۸۰ صفحه است و درک این صفحات برای عموم چندان آسان نیست. سؤال اساسی اما این است؛ چه کسانی در فضای مجازی تولید فراگیر می‌کنند؟ آیا این قانون اعم از افراد است و شامل مؤسسات، نهادها و ارگان‌ها می‌شود یا آن دسته از افراد را که یک میلیون مخاطب دارند در برمی‌گیرد و آنها نیز باید به این قوانین پاسخگو باشند؟
نگرانی‌ها این است که اگر این بخشنامه اعلام رسمی شود، موارد فراگیر و قابل تعمیم زیاد است و سلیقه‌ای اعمال خواهد شد، زیرا در هر لحظه به تناسب یکی از بندهای این بخشنامه می‌توانند شما را احضار کنند. برای نمونه نیز مدیر سایت آپارات را مثال می‌آورند که با قرار وثیقه آزاد شد. موضوع این بود که او باید مسئولیت محتوایی که در سایت آپارت بارگذاری می‌شد را به‌عهده می‌گرفت. شاید یکی از دلایل این بخشنامه این باشد که موارد پرمخاطب رصد و نظارت شود یا تولیدکنندگان فضای مجازی پاسخگو باشند. این محتوای بارگذاری‌شده وقتی یقه‌تان را می‌گیرد که پرمخاطب شده‌اید؛ چه کارتان ساختن دابسمش باشد، چه کلیپ‌های فرهنگی و چه بارگذاری فیلم.
سازمان صوت و تصویر فراگیر (ساترا)
با استفتای صداوسیما از مقام معظم رهبری، دردسر صدور مجوز از ارشاد به صداوسیما محول شد. صداوسیما نیز سازمان صوت و تصویر فراگیر (ساترا) را که صادق امامیان رئیس آن است، تاسیس کرد. براساس این رویه، از این پس مجوزها باید از این سازمان پیگیری شود. پیش از این، در سال ۱۳۹۵ قوه قضاییه در کسوت دادستان کل کشور ابلاغیه مشابهی صادر کرد و دستور داد در این زمینه، یعنی صوت و تصویر فراگیر، صلاحیت تنظیم‌گرانه سازمان صداوسیما درنظر گرفته شود. در همان سال‌ها ابلاغیه‌ای به شورای‌عالی فضای مجازی زده شد که بر اجرای قانون و نظریه تفسیری شورای نگهبان در این زمینه تأکید می‌کرد. اما فرایند طولانی دریافت مجوز به شکل‌گیری ساترا که ساختاری نیمه‌مستقل از صداوسیما دارد مربوط می‌شد. براساس ماده 2طرح اداره و نظارت بر سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران که در کمیسیون فرهنگی مجلس تصویب شده و هنوز به صحن علنی نیامده، از این قرار است: «صوت و تصویر فراگیر عبارت است از محتوای صوتی و تصویری که به‌صورت گسترده و یک سویه و بدون الزام به شناسایی مخاطب از طریق فرستنده‌های امواج رادیویی یا شبکه‌های کابلی ماهواره‌ای و اینترنتی توزیع می‌شود یا قابلیت توزیع دارد و همچنین محتوای مربوطه زنده بوده یا دارای جدول پخش زمانی است».
مصادیقی برای عنوان کلی صوت و تصویر فراگیر
مصادیق «صوت و تصویر فراگیر» چه مواردی هستند؟ آیا فقط شامل پخش زنده می‌شود یا «وی او دی VOD» و ویدئوکلوب‌های اینترنتی که فیلم و سریال‌های تولیدی با مجوز شورای پروانه ساخت سازمان سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد ساخته شده را هم شامل می‌شود؟ وحید فرهمند، معاون تدوین مقررات و امور حقوقی سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر(ساترا)، می‌گوید که فعالان حوزه صوت و تصویر فراگیر شامل سرویس‌های VOD، اشتراک ویدئو، IPTV و غیره هستند که باید از این سازمان مجوزهای لازم را دریافت کنند. همچنین اعلام شد که آپارات، فیلیمو، نماوا و سرویس ویدئویی کافه بازار با ساترا برای دریافت مجوز و ادامه فعالیت به یک توافق اولیه رسیدند.
تا پیش از این، فعالان VOD و اشتراک ویدئو، مجوز خود را از وزارت ارشاد دریافت می‌کردند، اما از سال ۱۳۹۴ و براساس ابلاغیه مقام معظم رهبری به ریاست‌جمهوری، سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی یا ساترا تشکیل شد. ساترا، نهادی زیر‌مجموعه سازمان صداوسیماست که از نظر عملکرد، ساختاری مستقل از این سازمان دارد، چرا که نه وارد بازار تولید محتوا می‌شود و نه قرار است در این زمینه دست به تصدی‌گری بزند. صداوسیما می‌تواند با فعالان مجوزدار قرارداد منعقد کند و محتوای سازمان را به‌دست مخاطب برساند. این درحالی است که ساترا بر فعالیت فعالان این بازار، به‌عنوان سازمانی مستقل، نظارت خواهد کرد. از سوی دیگر امکان دریافت مجوز برای پخش برنامه‌های زنده تلویزیونی از طریق سرویس‌های vod مربوط به ساترا نیست و باید این سرویس‌ها از معاونت فضای مجازی صداوسیما مجوز بگیرند.
راه‌های دریافت مجوز
اما چطور باید مجوز بگیریم؟ وقتی یک سامانه ویدئویی آماده راه‌اندازی می‌شود همزمان باید در سامانه صدور مجوز به آدرس اینترنتی satra.ir/login ثبت‌نام و اطلاعات مربوط به فعالیت خود را برای صدور مجوز ثبت کند. پس از انتخاب نوع فعالیت (سرویس VOD- دانلود فیلم و سریال- شبکه خطی صوتی و تصویری و...) الزامات متناسب با هر یک از آنها نشان داده می‌شود که درصورت تأیید متقاضی، فرایند ثبت مدارک شروع می‌شود. پس از انجام این کار و دریافت کد رهگیری، اسکوپ‌سنجی سامانه متقاضی و صحت مدارک ارسال شده توسط کارشناسان مدیریت صدور مجوز انجام می‌شود. سپس درخواست شما برای واحدهای مختلف سازمان ارسال شده و در یک بازه زمانی مشخص گزارش‌های تخصصی آنها برای مدیریت صدور مجوز ارسال خواهد شد. اصلاحات مورد نظر واحدها توسط رسانه شما صورت می‌گیرد تا صدور مجوز برای یک بازه زمانی مشخص توسط این سازمان انجام شود. صادق امامیان در نشست خبری خود اعلام کرد که تا‌کنون ۷۳ مجوز صادر شده و حدود ۱۵۰ درخواست مجوز نیز در دستور بررسی قرار دارد. او گفت: «این مجوزها تقریبا در همه حوزه‌ها صادر شده و حتی اخیرا سایت پخش مسابقات آنلاین نیز از ما مجوز دریافت کرده‌اند». با اینکه رئیس ساترا و دیگر معاونت‌های این سازمان بارها اعلام کرده‌اند که وظیفه‌شان نظارت‌های محتوایی نیست، باید دید در آینده چه رخ خواهد داد، زیرا انحصار فضای رسانه‌ای و محدود کردن فعالان رسانه‌ای، نتایج مثبتی برای کشور و رسانه‌ها نخواهد داشت و باعث افزایش بی‌اعتمادی اجتماعی خواهد شد.
داستان ساترا
تا پیش از این، فعالان VOD و اشتراک ویدئو، مجوز خود را از وزارت ارشاد دریافت می‌کردند، اما از سال ۱۳۹۴ و براساس ابلاغیه مقام معظم رهبری به ریاست‌جمهوری، سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی یا ساترا تشکیل شد. ساترا، نهادی زیر‌مجموعه سازمان صداوسیماست که از نظر عملکرد، ساختاری مستقل از این سازمان دارد، چرا که نه وارد بازار تولید محتوا می‌شود و نه قرار است در این زمینه دست به تصدی‌گری بزند
در همینه زمینه :