محله‌ای برای روایت‌های نمایشی و موسیقایی تهران

حامد فوقانی _ خبرنگار

محله رودکی جایی است که عناصر ملی ایران را روایت می‌کند و بازگوکننده حکایت آثار فاخری است که دهه‌ها پیش ارائه شده‌اند. اینجا در دل شهر، تا دلتان بخواهد قصه‌های جور واجوری از قدیمی‌های تهران وجود دارد. به همین‌خاطر است که در قالب طرحی قرار شده، محله رودکی را دوباره زنده کنند؛ طرحی که با همکاری مدیریت شهری و شرکت تخصصی خدمات فرهنگ و هنر در حال اجراست. در همین راستا دویست و بیست و سومین جلسه از سلسله گفتمان‌های نقد معماری و شهرسازی به پهنه رودکی اختصاص یافت تا کارشناسان از یک‌سو به بررسی ابعاد طرح بپردازند و از سوی دیگر ایرادات مدنظر را اعلام کنند. این جلسه نخستین نشست عمومی پهنه رودکی محسوب می‌شد که در خانه هنرمندان ایران با حضور عباس آخوندی، احمد مسجدجامعی، سیدمحمد بهشتی، احمد محیط‌طباطبایی، ایرج اعتصام و 2مدیر شرکت هنربان آپادانا برگزار شد. مطالعات پهنه رودکی به‌عنوان کارفرما به شرکت توسعه فضاهای فرهنگی واگذار شده است و این نشست به همت شرکت هنربان آپادانا، به‌عنوان گروه تخصصی طراحی مفهومی، احیا  و باززنده‌سازی‌ طرح‌های فرهنگی برگزار شد که در این پروژه الگوی شهری، مسئولیت مشاوره و طراحی و ارائه راهکارهای احیا را نیز عهده‌دار بوده است. در نشست پهنه رودکی، مهم‌ترین موضوعات حول نظرخواهی از مردم محل، توجه به هویت شهری و اهمیت به نظام بهره‌برداری دور می‌زد.

احمد مسجدجامعی، عضو شورای شهر تهران

طرح پهنه رودکی در دوره سوم شورای شهر (2دوره پیش) مطرح شد. این طرح از جهات مختلفی اهمیت فراوان دارد چراکه سرمایه‌های ملی و فراملی 40سال اخیر در این مکان دیده می‌شود؛ حتی روی پنجره و درهای برخی از خانه‌ها نقش‌های ارزشمندی وجود دارد. بنابراین شناخت هویت و داستان این محله مهم است؛ آن هم در روزگاری که قصه شهر گم شده و تهران نیاز به یک شهرزاد قصه‌گو دارد. در این بین، من نقش محله را در طرح خالی می‌بینم و شهروندان نباید قربانی طرح‌هایی که قرار است به اجرا درآیند، شوند. برای این منظور باید به  ‌این سؤال پاسخ داد: «آیا با شورایاران محل جلسه‌ای گذاشته شده تا نظرشان پرسیده شود؟» ما در اجرا، برنامه‌ریزی و بهره‌برداری نیاز به همراهی مردم داریم؛ در غیراین‌صورت یا شهروندان آنجا را خالی می‌کنند یا هم‌افزایی لازم را نخواهند داشت. اگر از بین چند راسته فرهنگی مثل حناسازان در یزد، راسته‌هایی در نجف‌آباد و کاشان، طرح نجف‌آباد موفق‌ترین بوده به این عامل ارتباط پیدا می‌کند که از ابتدا در برنامه‌ریزی، سیاستگذاری، طراحی، اجرا و بهره‌برداری به‌نوعی اقدام شده که مردم حضور داشته و مشارکت داشته‌اند. بنابراین اصلی‌ترین مسئله ایجاد ظرفیت و زمینه‌ای است تا علاقه مردم به اینگونه فعالیت‌ها استمرار پیدا کند و آن‌را مانع حضور خود نبینند. در یک‌کلام می‌توان گفت که شهر را باید به‌دست مردم بدهیم.

عباس آخوندی، وزیر سابق راه و شهرسازی

در مورد پهنه رودکی باید گفت که بازآفرینی شهری مهم‌ترین موضوع مورد اهمیت است. در این بین، نکته برجسته به رابطه بین کالبد و محتوا برمی‌گردد که در طرح به خوبی به آن پرداخته شده است. به گفته مشاوران طرح نیز سکونت مورد توجه قرار گرفته و قرار نیست ساکنان قدیمی از محل به بیرون پرتاب شوند. حال نکته کلیدی در بازآفرینی یک‌محله مثل رودکی این است که به‌گونه‌ای عمل شود تا هویت اصلی خود را حفظ کند. برای این منظور باید گفت که در نظام شهری حکمروایی محله‌ای حائز اهمیت است. در ایران مشکل به همین مسئله ارتباط پیدا می‌کند که تنها یک سطح حکمروایی مرکزی داریم و چیزی تحت حکمروایی شهری و محله‌ای دیده نمی‌شود. طرح پهنه رودکی می‌تواند به حکمروایی محله‌ای کمک کند و باعث بازگشت هویت به بخش مهمی از تهران شود؛ موضوعی که پرداختن به آن در دیگر شهرها هم ضروری به‌نظر می‌رسد؛ زیرا از نظر محتوا خالی شده‌اند.

سیدمحمد بهشتی، عضو شورای‌عالی میراث فرهنگی 

در بحث شهرسازی اغلب مسائل شبیه به اراده جادوگر فیلم سیندرلاست. به منطقه22 تهران که نگاه می‌کنیم درمی‌یابیم که چنین بخشی از شهر حاصل اراده‌ای همچون اراده جادوگر سیندرلا بوده؛ درصورتی‌که در باب هویت، هیچ اراده‌ای وجود ندارد. درست مثل ایجاد خانه هنرمندان یا راسته خیابان خردمند که محصول مدیریت نبوده و اراده‌ای وجود نداشته است. به قول سعدی: ‌«گاه باشد که کودکی نادان به غلط بر هدف زند تیری.» برای محله رودکی نیز نباید اراده کرد و همه‌‌چیز را آنطور که دوست داشت ایجاد کرد. باید هویت‌شناسی شود که اینجا کجاست تا آن‌را از تاریکی به روشنایی بیاوریم. برای این هدف، تغییر رویکرد نیاز داریم تا مدیریت شهری به یک باغبان تبدیل شود؛ باغبانی که کارش هرس کردن و آب دادن درختان است. از طرف دیگر به مسئله اقتصاد در محله رودکی باید از دریچه اقتصاد نگاه شود وگرنه سوداگری رخ خواهد داد؛ یعنی باید با منابع محدود و با توجه به شکل‌گیری حس تعلق به مکان بین شهروندان، به هدف برسیم.

احمد محیط طباطبایی، عضو شورای فنی میراث فرهنگی

اصلی‌ترین دغدغه درباره پهنه رودکی نظام بهره‌برداری از آن است. برای این منظور باید مدلی انتخاب شود که در آن مردم دیده شوند. از سوی دیگر داستان محله در طراحی و اجرا نباید فراموش شود. در این پهنه المان‌های فراملی مثل تئاتر شهر و تالار رودکی وجود دارد و نمایش تئاتر، موسیقی و هنر اصلی‌ترین عناصر هستند.
 بر این اساس، 2مسئله عمده را باید لحاظ کرد؛ نخست چرخه هنر نمایش و دوم چرخه فعالیت موسیقی. در کنار اینها، باید به تندیس‌های افراد در حوزه فلسفه، خوشنویسی، معنویت، علم و... که قرار است نصب شوند نیز توجه شود که همگی به نوعی با موسیقی در ارتباط بوده‌اند. همچنین وقتی از محله صحبت می‌کنیم باید دقت شود که دست‌کم 70درصد آن‌را ساکنان محل تشکیل می‌دهند؛ حتی اگر پای بازار در میان باشد.

محمد سلطانی، مدیر هنربان

در طرح قدیم پهنه رودکی 30بنا مورد توجه قرار گرفته بود اما در طرح جدید این تعداد به 100بنا ارتقا یافته است. در ضمن علاوه بر اصول معماری و شهرسازی، مطالعات برندیگ، هویت بصری، روایت قصص پهنه و نظام‌بندی پهنه نیز انجام شد تا طرحی که به اجرا درمی‌آید تاریخ انقضا نداشته باشد. سطح‌بندی اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی هم درنظر گرفته شده و در کنار عناصر ملی مثل تئاتر شهر و تالار وحدت که نقش مهمی ایفا می‌کنند، تمامی اقدامات با موسیقی و نمایش در ارتباط است. در عین حال باید گفت که در این طرح صرفا قرار است هدایت‌گری صورت بگیرد زیرا پهنه زنده است و قرار نیست با اجرای طرحی زندگی را به آنجا ببریم. تنها الگوهای رفتاری تعریف شده و به کل خانواده اعم از کودکان، بانوان و سالمندان نگاه شده است. در طرح ارائه شده بر شناسایی ابنیه واجد ارزش‌های تاریخی و فرهنگی و توسعه کاربری و فعالیت‌های سازگار با پهنه رودکی و همچنین توجه به آسایش ساکنان پهنه و پرهیز از هرگونه کاربری‌های نامتناسب و ناسازگار با ماهیت پهنه رودکی تأکید شده است.

فرهاد نظری، مشاور شرکت هنربان

در پهنه رودکی ترکیب جمعیت مطلوب و به‌گونه‌ای است که می‌تواند حکایت‌های جالبی را از تهران قدیم روایت کند. هسته اولیه این محله نیز با موسیقی شکل گرفته و در این راستا در چشم‌انداز طرح سعی شده تا عرصه هنرهای نمایشی و موسیقایی ملی البته با حفظ سکونت پایدار مورد توجه قرار گیرد؛ سکونت پایدار از این منظر که بخش وسیعی از محل به خانه‌های مسکونی اختصاص دارد. بنابراین سعی کرده‌ایم در طراحی و اجرا همه‌‌چیز را در خدمت محله قرار دهیم و نگاه قیم‌مآبانه وجود نداشته باشد. علاوه بر این، در آینده بازنمایی قنوات سنگلج، بازآفرینی دروازه میدان یوسف‌آباد ‌و بازآفرینی کافه بلدیه به نحو ممکن و شایسته صورت می‌پذیرد. محله رودکی 88 خانه مهم دارد که در فهرست غیرمنقول آثار ملی ثبت شده؛ پس کار سخت خواهد بود؛ چراکه محله رودکی، یک‌موزه معماری معاصر تهران به‌حساب می‌آید.