مستشاران در ایران

سمیرا رحیمی_روزنامه نگار

استفاده از نیروی خارجی توسط کشورها و دولت‌های مختلف در طول تاریخ امری رایج و معمول بوده‌است. این‌کار همواره یکی از راه‌های دستیابی به دانش و فناوری، مهارت و تخصص و در نتیجه توسعه‌ بوده‌است. این افراد خارجی یا مستشاران، افرادی صاحب تخصص و تجربه‌ مفیدِ کاری یک یا چند حوزه خاص هستند که دولت‌ها برای بهره بردن از این تخصص و تجربه در مسیر راه‌اندازی و ایجاد بستر مناسب در کشور خود، جذب کشورهای دارای متخصص می‌شوند. حضور افراد خارجی در داخل ایران نیز در قالب متخصص، سیاست‌مدار، اقتصاد‌دان، ورزشکار، صنعتگر و هنرمند سابقه‌ای طولانی دارد. در طول تاریخ خارجی‌ها به بهانه استعمار، مداخله، کمک، همکاری و مشارکت اجتماعی، اقتصادی یا فرهنگی، بارها و بارها به ایران آمده‌اند. آرتور میلسپو یکی از نخستین مستشاران خارجی است که در سال‌های آغازین جنگ جهانی دوم، زمانی که کشور در اشغال متفقین بود، به درخواست قوام‌السلطنه به همراه 8آمریکایی دیگر در ازای دریافت حقوق به استخدام دولت ایران درآمد و وارد کشور شد تا امور خزانه‌داری را به‌عهده بگیرد. ورود این مستشاران آمریکایی در سال1301 رخ داد و این افراد که اغلب از دسته مهندسی ارتش آمریکا بودند، عملیات حمل‌ونقل کالا و اداره راه‌آهن را در جنوب به‌عهده گرفتند. همزمان با سفر دوم میلسپو به ایران در سال1321، 2هیأت مستشاری دیگر نیز به تهران آمدند. سرلشکر جان گریلی برای تجدید و احیای سازمان ارتش و سرهنگ نورمن شوارتسکف با هدف احیای ژاندارمری به همراه گروهی از مستشاران وارد ایران شدند که همواره گفته می‌شود عملکرد شوارتسکف در سازماندهی ژاندارمری‌های ایران نسبت به دیگر هیأت‌های مستشاران نظامی موفق‌تر بوده‌است. به‌طور کلی در زمان حکومت پهلوی دوم و به‌ویژه پس از کودتای سال1332، حضور مستشاران آمریکایی در ایران بسیار پررنگ‌‌تر از حضور مستشاران دیگر کشورها در دیگر ادوار تاریخ ایران بود. اما تاریخچه حضور خارجی‌ها تنها به امور سیاسی یا نظامی محدود نمی‌شود. از سال‌های آغازین جنگ جهانی دوم تا به امروز، بخش‌ها و حوزه‌های مختلف، به‌ویژه اقتصاد، تجارت و ورزش، افراد خارجی را به استخدام خود درآورده‌اند و حتی بسیاری از سازمان‌های صنعتی و اقتصادی ایران با حضور مستشاران خارجی شکل گرفته‌اند. برای مثال وزارت گمرکات ایران به پیشنهاد مستشاران بلژیکی ایجاد شد‌ه‌است و کارمندان آن نیز از بلژیک استخدام شدند. همچنین گفته می‌شود مستشاران آمریکایی در تشکیل سازمان برنامه ایران نقشی کلیدی داشته‌اند یا ناصرالدین شاه با استخدام کلنلی ایتالیایی به نام کنت آنتوانت دمونت که در ارتش اتریش خدمت می‌کرد، او را برای تشکیل نیروی پلیس به استخدام ایران درآورد. جز اقتصاد و سیاست، خارجی‌ها در ورزش ایران نیز حضوری پررنگ و نه الزاما تأثیرگذار داشته‌اند. ورزش‌های فوتبال، والیبال و بسکتبال به‌ترتیب جزو نخستین رشته‌های ورزشی در ایران بوده‌اند که مربی‌های خارجی را برای تربیت تیم‌های ملی یا باشگاهی استخدام کرده‌اند.

سیاست و اقتصاد

ویلیام شوستر، حقوق‌دان، کارشناس امور مالی و حسابدار -آمریکایی

مدت حضور در ایران: اردیبهشت تا بهمن 1290
اقدامات: اداره وصول عایدات و مالیات‌های دولت- کنترل مصارف و محاسبه آن- اداره مربوط به امور صرافی، ضرابخانه و مبادله وجوهات قرضه، تنزیل، استهلاک و غیره - ایجاد طرحی منسجم برای وصول مالیات‌ها از ولایات مختلف- تشکیل خزانه‌ای کوچک در مرکز هر ولایت به ریاست یک مأمور آمریکایی یا اروپایی- تعیین یک هیأت سیار نظارت و تفتیش، به سرپرستی یک اروپایی و همراهی چند دستیار ایرانی- تشکیل نیروی نظامی (ژاندارمری) خزانه به فرماندهی یک صاحب منصب اروپایی برای کمک به وصول مالیات به وسیله خزانه‌دار هر ایالات.

لادیسلاوس فون رابسویچ - مهندس اتریشی 

مدت حضور در ایران: آبان 1313 تا اردیبهشت 1315
اقدامات: او رئیس نظارت ساختمان پل ورسک بود و از این‌رو به همراه خانواده‌اش در خانه‌ای واقع در دره ورسک و نزدیک پل اقامت داشت. او همچنین مسئولیت احداث تونل‌های مسیر راه‌آهن را به‌عهده داشت و از بنیانگذاران روش تونل‌زنی جدید اتریشی بود.

آلن راجرز- انگلستان

مدت حضور در ایران: از سال1345 تا سال 1346. از سال1348 تا سال 1349
اقدامات: راجرز در مقام مربیگری تیم‌های پرسپولیس و سپس پیکان وارد ایران شد و پیروزی مشهور 6بر صفر پرسپولیس در برابر تیم تاج در دوران او رقم خورد.

اریش روته مولر- آلمان

مدت حضور در ایران : سال1387 تا 1390
اقدامات: سرمربیگری موقت تیم ملی ایران و یک دیدار تدارکاتی، و به‌صورت سرمربی موقت هدایت تیم ملی را برعهده گرفت. او برای مدتی کوتاه نیز کمک‌مربی تیم استقلال بود.

وینکو بگویچ- کرواسی

مدت حضور در ایران: سال1378 تا 1398
اقدامات: سرمربی‌گری تیم‌های فولاد خوزستان، پرسپولیس، پگاه گیلان، تیم ملی فوتبال امید ایران، پاس همدان، ‌مس کرمان و آلومینیوم هرمزگان.

ورزش/ فوتبال

راینر زوبل- آلمان

مدت حضور در ایران : سال1383 تا سال1384
اقدامات: مربیگری تیم پرسپولیس

ادموند مایوفسکی-اتریش

مدت حضور در ایران: 
سال1334 تا سال 1335
اقدامات: مایوفسکی در چند مسابقه غیررسمی مانند دیدار با تیم باشگاهی ویکتوریا برلین آلمان در تهران مربیگیری ملی‌پوشان ایران را بر عهده داشت. حقوق مایوفسکی درحدود 1000مارک بوده‌است.

گئورگی سوچ- مجارستان

مدت حضور در ایران:
 سال1344 تا 1345
اقدامات: سوچ با مربیگری خود توانست تیم ملی را در بازی‌های آسیایی 1966 بانکوک به مقام دوم برساند.

دنی مک‌لنن- اسکاتلند

مدت حضور در ایران: از سال1352 تا سال 1353
اقدامات: مربیگری تیم ملی ایران

هانس یورگن گده- آلمان

مدت حضور در ایران : سال1372 تا 1374- از سال 1384 تا سال 1385- از سال1390 تا سال1393
اقدامات: گده سرمربیگری تیم ملی امید ایران، سرمربیگری پرسپولیس، کمک مربیگری استقلال و ذوب‌آهن و آلومینیوم هرمزگان را در پرونده دارد.

آرتور میلسپو حقوق‌دان و کارشناس مالی- آمریکایی

مدت حضور در ایران: سال1301 تا 1306، سال1321 تا 1323
اقدامات: ریاست و اداره خزانه‌داری کل ایران، نظارت بر امور مالی دولت، وضع مقررات و قوانین مالی و تغییر قیمت ارز، نظارت بر امور مالی ارتش و شهربانی. رسیدگی به امور راه‌ها و تاسیس جاده‌های جدید، نظارت بر وضعیت خواربار، مدیریت گمرک توسط هیأت همراه میلسپو.  مجلس حقوق میلسپو را در دور اول ورودش به ایران سالانه 15هزار دلار تعیین کرد و 8آمریکایی همراه او نیز سالانه از 7500 تا 10هزار دلار حقوق دریافت می‌کردند.

مارک ویلموتس- بلژیک

مدت حضور در ایران:
سال1398
اقدامات: مربیگری تیم ملی ایران

ادمار براگ- برزیل

مدت حضور در ایران : سال1379 تا سال 1380
اقدامات: هدایت تیم ملی در مرحله پیش مقدماتی جام جهانی 2002 را به‌عهده داشت و توانست بزرگ‌ترین پیروزی تاریخ تیم ملی را با پیروزی 19بر صفر ایران برابر گوام به نام خود ثبت کند.

میروسلاو بلاژوویچ- کرواسی، بوسنی

مدت حضور در ایران : سال1380
اقدامات: هدایت تیم ملی را در مسابقات مقدماتی جام‌جهانی 2002 برعهده داشت که با شکست ایران برابر ایرلند در بازی پلی‌آف و ناکامی در صعود به جام جهانی از ایران رفت.

مصطفی دنیزلی- ترکیه

مدت حضور در ایران:  سال1383 تا سال1386
 از سال1390 تا سال1391- سال1398
اقدامات: مربیگری در تیم‌های پرسپولیس، پاس تهران و تیم تراکتورسازی آذربایجان.

جوزف مساروش- مجارستان

مدت حضور در ایران: سال1336 تا سال 1338
اقدامات: این مربی در بازی‌های آسیایی 1958 و مقدماتی جام ملت‌های آسیا 1960، تیم ملی ایران را هدایت کرد و هیچ موفقیتی به‌دست نیاورد و یکی از بدترین شکست‌های تاریخ فوتبال ایران را نیز در برابر پاکستان با نتیجه 4 بر یک رقم زد.

برانکو ایوانکوویچ- کرواسی

مدت حضور در ایران : سال1380 تا سال1385- از سال 1394تا 1398
اقدامات: ایوانکوویچ رکورددار موفقیت در تیم ملی ایران است. صعود به جام جهانی 2006و مقام سومی جام ملت‌های آسیا 2004 از دستاورد‌های برانکو در تیم ملی ایران است. او همچنین همراه تیم امید قهرمان بازی‌های آسیایی 2002پوسان شد و در مقام مربیگری پرسپولیس قهرمانی لیگ برتر، صعود به لیگ قهرمانی آسیا و قهرمانی سوپرجام را به‌دست آورد.

زدراکو رایکوف- یوگسلاوی

مدت حضور در ایران: سال1347 تا سال 1349
اقدامات: این مربی یوگسلاو پس از نخستین قهرمانی ایران در جام ملت‌‎های آسیا برای هدایت تیم ملی به تهران آمد و توانست ایران را در مسابقات جام دوستی به‌عنوان نایب قهرمانی برساند. او همچنین مربیگری تیم فوتبال جوانان و استقلال را برعهده گرفت.

 ایوان متکوویچ - کرواسی
مدت حضور در ایران: 
 سال1376 تا سال 1377
اقدامات: او در دوران مربیگری خود در 13بازی، 7برد، 2مساوی و 4شکست به‌دست آورد.

والدیر ویرا - برزیل

مدت حضور در ایران: سال1376
اقدامات: او ابتدا به‌عنوان مربی تیم فوتبال امید به ایران آمد، اما در نهایت به‌عنوان سرمربی تیم ملی مشغول به‌کار شد و در 3مسابقه پلی‌آف هدایت تیم را برعهده گرفت تا تیم ایران را پس از موفقیت تاریخی در ملبورن به جام جهانی 1998 فرانسه ببرد.

آلفرد جیمز گیبل-انگلستان
مدت حضور در ایران:
 سال1324 تا سال 1327
اقدامات: گیبل نخستین مربی خارجی تیم ملی نوپای فوتبال ایران بود. در دوره او تیم ملی فوتبال در مسابقه‌ای شرکت نکرد و این مربی تنها در شهرهای مختلف کلاس‌های آموزشی برگزار کرد. حقوق گیبل در قراردادش 20 لیره استرلینگ عنوان شده‌‌است.

استانکو پوکله پوویچ- کرواسی

مدت حضور در ایران : سال1373 تا سال 1376
اقدامات: به‌عنوان نخستین مربی خارجی تیم ملی پس از انقلاب سال57، به‌مدت یک سال هدایت تیم ملی را به‌عهده گرفت و پس از ناکامی در بازی‌های آسیایی هیروشیما هدایت تیم‌های پرسپولیس و پگاه  را به‌عهده گرفت.

زلاتکو کرانچار- کرواسی

مدت حضور در ایران: سال1388- از سال1390 تا سال1393- از سال1395 تا سال1396- از سال1397 تا سال 1398
اقدامات: کرانچار علاوه بر سرمربیگری تیم ملی امید ایران، در مجموع در 168بازی رسمی هدایت تیم‌های سپاهان و پرسپولیس را بر عهده داشته‌است. او 147 بار روی نیمکت سپاهان و 21 بار روی نیمکت پرسپولیس نشسته‌است.

کارلوس کی‌روش- پرتغال

مدت زمان حضور در ایران: سال1390 تا سال1398
اقدامات: طولانی‌ترین دوران مربیگری یک مربی خارجی در ایران را داشته‌است. دستیابی به رتبه اول رتبه‌بندی تیم‌های آسیایی برای 17‌ماه در دوران سرمربیگری تیم ملی ایران ازجمله دستاوردهای کی‌روش است. همچنین تیم ملی ایران با هدایت کی‌روش بیشترین درصد برد در تعداد بازی‌های انجام شده - 59بازی،  32برد، 19تساوی، 8شکست را ثبت کرده‌است. تیم ملی ایران در دوران مربیگری کی‌روش توانست به 2 دور از رقابت‌های جام‌جهانی در سال‌های  2014و 2018 و 2دور از رقابت‌های جام ملت‌های آسیا، 2015 و 2019 صعود کند.

گابریل کالدرون- آرژانتین

مدت حضور در ایران: سال1398
اقدامات: کالدرون در دوران مربیگری‌اش در 73درصد بازی‌های پرسپولیس این تیم را به پیروزی رساند. او دارای بالاترین درصد پیروزی در بین مربیان تاریخ پرسپولیس است. کسب بهترین خط دفاعی لیگ برتر، پیروزی در شهرآورد تهران، رکورد بیشترین پیروزی پیاپی در بازی‌های خارج از خانه پرسپولیس در تاریخ لیگ برتر و مبارزه با بازیکن‌سالاری ازجمله دستاورد‌های او بوده‌است.

نلو وینگادا- پرتغال

مدت حضور در ایران: سال1388
 از سال1392 تا سال 1393
اقدامات: وینگادا سابقه مربیگری تیم ملی امید و سرمربیگری تیم پرسپولیس را به‌عهده داشته‌است.

تومیسلاو ایویچ- کرواسی

مدت حضور در ایران : سال1376 تا سال1377
اقدامات: به‌عنوان یکی از سرشناس‌ترین مربی‌های خارجی که تا‌به‌حال به ایران آمده‌بود، ایویچ پس از صعود ایران به جام‌جهانی ۱۹۹۸ هدایت تیم ملی را به‌عهده گرفت. اما شکست ایران در بازی تدارکاتی برابر تیم رم ایتالیا به فعالیت او پایان داد.

آری هان- هلند

مدت حضور در ایران : سال1385
اقدامات: سرمربیگری تیم پرسپولیس

فرانک اوفارل- ایرلند

مدت حضور در ایران: 
 سال1353 تا 1355
اقدامات: کسب مدال طلای بازی‌های آسیایی1974 تهران با تیم ملی و صعود به بازی‌های المپیک1976 مونترال.

ورزش/والیبال

خولیو ولاسکو- آرژانتین

مدت حضور در ایران: 
 سال1390 تا 1393
اقدامات: رتبه اول لیگ قهرمانی آسیا 2011، رتبه اول لیگ قهرمانی آسیا 2013، رتبه چهارمی لیگ جهانی قهرمانان سال2014

اسلوبودان کواچ- صربستان

مدت حضور در ایران:
 سال1393 تا سال1394
اقدامات: مقام چهارمی لیگ جهانی سال2014، رتبه ششم لیگ قهرمانی جهان، قهرمانی بازی‌های آسیایی اینچئون

رائول لوزانو- آرژانتین

مدت حضور در ایران: 
 سال1395 تا سال1396
اقدامات: مقام پنجمی تیم ملی ایران در مسابقات المپیک.