هوشمندی نظام سیاسی ایران
دیاکو حسینی _ کارشناس ارشد مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری
مصاحبه اخیر دکترظریف با نشریه اشپیگل آلمان با طرح یک سؤال از وی مبنی بر اینکه آیا ایران بعد از ترور سردار سلیمانی با آمریکا مذاکره نخواهد کرد، جنجال‌برانگیز شده است. وزیر امورخارجه پاسخ منفی به این سؤال داده و گفته است این احتمال را رد نمی‌کند که دولت آمریکا نگاهش را تغییر بدهد و واقعیت‌ها را به رسمیت بشناسد. این صحبت به معنای آن نیست که ایران یا آقای دکتر ظریف منتظر مذاکره دوجانبه با آمریکاست. کل محتوای مصاحبه دکترظریف صحبت درباره برجام بوده است؛ یعنی اگر قرار است آمریکا واقعیت‌ها را بپذیرد، طبق مجوزهایی که وجود دارد و سیاست رسمی جمهوری اسلامی است، آمریکا می‌تواند به برجام برگردد و طبیعتا در قالب برجام گفت‌وگوهایی شکل خواهد گرفت. دکترظریف در چنین چارچوبی موضوع گفت‌وگو را پیگیری کرده و بدان معنا نیست که او سیگنال مذاکرات دوجانبه فرستاده باشد.
وزیر امور خارجه به‌عنوان مسئول دستگاه دیپلماسی کشور بهتر از هرکسی می‌داند که مجوز مذاکره با ایالات متحده فراتر از برجام وجود ندارد. بنابراین منتقدان باید دقت کنند مصاحبه آقای ظریف در چارچوب برجام مطرح شده است. نکته اساسی این است که ترور سردارسلیمانی نه‌تنها به چشم‌انداز عملی هرنوع گفت‌وگوی دوجانبه میان ایران و آمریکا در کوتاه‌مدت آسیب زد، بلکه حتی ممکن است در بلندمدت هم تأثیرات ماندگاری داشته باشد.
در عین حال گفت‌وگوهای ایران و آمریکا در چارچوب برجام، موضوعی است که تحت‌تأثیر هیچ‌کدام از این موارد قرار نخواهد گرفت. موارد دیگر باید به‌صورت جداگانه دنبال شود. آمریکا باید به دادگاه‌های بین‌المللی کشانده شود ولی مسئله ترور شهیدسلیمانی در قالب تعهداتی که طرفین در برجام قرار دادند قابل ارزیابی نیست. باید توجه کرد که وقتی صحبت از بازگشت آمریکا به برجام می‌شود، اگر ایالات متحده چه در دولت فعلی ترامپ و چه در دولت آینده به برجام برگردد، نمی‌تواند ادعا کند که حمله موشکی ایران به پایگاه عین‌الاسد مانعی برای این بازگشت است. ممکن است آمریکایی‌ها در آینده بخواهند حمله موشکی ایران به عین‌الاسد را تلافی کنند یا خطاهایی مشابه ترور مرتکب شوند، ولی چنین اتفاقاتی در چارچوب جداگانه از برجام باید مورد توجه قرار گیرد. بنابراین، تفکیک میان مسائل عاملی بود که آقای دکتر ظریف مباحث اخیر را مطرح کرد و متوجه این واقعیت بود که به‌رغم شکایت‌های ایران از عملکرد تروریستی آمریکا، بازگشت ایالات متحده به برجام فقط یک شرط قانونی دارد و آن هم لغو کلیه تحریم‌هاست. این موضع تازه‌ای نیست و ایشان بارها قبلا آن را اعلام کرده و موضع جمهوری اسلامی نیز هست.
دریچه مذاکرات با ایالات متحده در گفت‌وگوهای دوجانبه بسته است. این بن‌بست در گفت‌وگوهای دوجانبه نیز با ترور شهید سلیمانی بسته نشد. قبل از آن دولت ترامپ با اقدامات غیرعقلانی و رفتارهای تخاصمی مثل اعمال تحریم علیه عالی‌ترین مقامات نظام، مذاکرات دوجانبه را مسدود کرد و ترور شهیدسلیمانی آن را قطعی کرد. در عین حال این مربوط به گفت‌وگوهای دوجانبه است. در جایی که صحبت از گفت‌وگوهای چندجانبه و برجامی است، مذاکرات به روال خود باقی است، چون برجام یک توافق چندجانبه است و نمی‌تواند تنها در غیاب آمریکا حل‌وفصل شود. اگر آمریکا بخواهد به تعهدات خودش در برجام برگردد، تنها شروطی که باید رعایت کند همان شروطی است که در مفاد فعلی برجام وجود دارد. خارج از این موارد، اختلافات متعددی که میان ایران و آمریکا وجود دارد، باید به طرق دیگر بررسی شود. آمریکا قتل‌های متعددی مرتکب شده است و نخستین‌بار نیست که به جنایتی علیه ملت ایران و نظام دست می‌زند. البته هیچ‌کدام از اینها نه در گذشته مانع از این بودند که برجام به توافق چندجانبه برسد و نه در آینده مانع خواهد شد، ولی تک‌تک این جنایت‌ها باید در جای خودش و به‌صورت مستقل بررسی شود.
باید توجه کرد آقای ترامپ یا حداقل تندروهای آمریکا که آقای ترامپ را بازیچه خودشان قرار دادند و سردارسلیمانی را ترور کردند، امیدوار بودند که این ترور ایران را برای همیشه از برجام خارج کند، ایران را تشویق به رفتارهای رادیکالی کند و مطمئن باشد که از زیر فشارهای بین‌المللی که بعد از خروج از برجام متوجه ایالات متحده است، خارج خواهد شد و می‌تواند کشورهای دیگر را همراه خودش کند. ولی نظام سیاسی و در رأس جبهه دیپلماتیک آن آقای دکتر ظریف این هوشمندی را داشتند که متوجه دام آمریکایی‌ها شوند و بدانند به‌رغم رفتار تروریستی آمریکا، تعهدات این کشور بر جای خودش باقی است و نخواهد توانست به‌واسطه این اقدامات هراس‌افکنانه خودش را از زیر بار فشار بین‌المللی خلاص کند.