دسترسی به اطلاعات از انتشار عمومی تا خرید

محمدمهدی معینی‌ _ استاد دانشگاه

مهم‌ترین بحث درباره اطلاعات، دسترسی آسان به آن است. اما نکته مهم اینکه جمع‌آوری اطلاعات به‌خصوص در مورد شهر هزینه خیلی گرانی را در پی دارد. بر این اساس دسترسی‌ها به اطلاعات باید سطح‌بندی و هدف نهایی که نظارت صحیح بر امور، شفافیت و کاهش فساد و هزینه‌هاست کسب شود. برای این منظور 3سطح را در دسترسی به اطلاعات می‌توان درنظر گرفت.

در سطح نخست، View یا نمایی مطرح می‌شود که عامه مردم امکان دیدن اطلاعات را دارند تا مردم در جریان تمام امور قرار بگیرند. به‌عنوان نمونه می‌توان به اقدام دولت درخصوص انتشار بودجه سالانه اشاره کرد که در دید عموم مردم گذاشته شده است. این در حالی است که پیش‌تر دولت سیستمی نداشت تا بودجه‌اش را در مقابل دیدگان عمومی بگذارد. بنابراین اینکه دولت، شهرداری‌ها یا نهادهای مشابه اطلاعات بودجه‌ای خود را در اختیار مردم می‌گذارند سطح نخست به‌حساب می‌آید.
در سطح دوم این سؤال مطرح می‌شود که آیا مردم قادر به تجزیه و تحلیل بودجه هستند؟ باید گفت که در سطح دوم متخصصان باید قادر به تجزیه و تحلیل اطلاعات باشند. شاید در مورد بودجه یا مصوبه‌ای، 3صفحه اطلاعات عمومی منتشر شود اما فراتر از این باید اطلاعات به‌گونه‌ای باشد که متخصصان و کارشناسان بتوانند بررسی لازم را برای روندی که در تدوین بودجه یا مصوبه‌صورت گرفته، انجام دهند. این سبب خواهد شد که کارشناسان به کمک دولت و نهادها آمده و مقامات رده بالا را از انحرافات موجود آگاه کنند.
در سطح سوم مسئله به بهره‌برداری از اطلاعات ارتباط پیدا می‌کند. اگر واحد یا فردی می‌خواهد از اطلاعات بهره‌برداری تجاری کند باید پول آن‌را پرداخت کند. فرض بگیریم کسی می‌خواهد کسب‌وکاری مثل احداث پمپ بنزین، مجتمع تجاری یا داروخانه را راه بیندازد، مطمئنا نباید دسترسی او به اطلاعات مجانی صورت بگیرد؛ چراکه برای تولید اطلاعات زحمت کشیده شده و هزینه‌هایی صورت گرفته است. با این پول پرداختی، زحمت‌ها و هزینه‌ها جبران می‌شود.
نکته: در بحث شفافیت، هرچقدر اطلاعات شفاف‌تر، روشن‌تر و قابل فهم‌تر برای مردم در دسترس باشد، امکان نظارت بر دستگاه‌های عمومی راحت‌تر شده و از طرف دیگر اگر انحرافی در حوزه عمومی دیده می‌شود، به کمک می‌آید و جلوی انحرافات گرفته می‌شود.
سخن پایانی: می‌توان گفت که ما نسبت به دهه‌های 70 و 80 پیشرفت قابل توجهی در این بخش داشته‌ایم. اگرچه نسبت به کشورهای اروپایی و آمریکایی فاصله معناداری وجود دارد اما دور از انصاف است که بگوییم اقدامی صورت نگرفته است. در عین حال در حوزه شهری از نظر اطلاعات، هنوز نیازهای عموم مردم رفع نشده است. شهروندان می‌خواهند ببینید توسعه شهر چگونه رخ می‌دهد و جهات توسعه به چه شکل است.

شهروندان خواستار اطلاعات کافی در مورد طرح‌های جامع و تفصیلی، آرای کمیسیون ماده100، تعییر کاربری‌ها، طرح‌های ترافیکی و تصمیم‌هایی هستند که پشت در‌های بسته گرفته می‌شود. ما در مورد هزینه‌ها نباید هراس داشته باشد. چراکه در بازه میان‌مدت و بلندمدت این هزینه‌ها بازخواهند گشت. یکی از موارد مهم این است که مردم باید اطلاعات لازم را در خانه گرفتن داشته باشند؛ اطلاعاتی از جنس فروش املاک، قیمت زمین و مسکن که روی یک سایت با دسترسی سهل وجود دارد. در شهرهای توسعه یافته نیز مبحثی با عنوان «crime mapping» مطرح است که اطلاعاتی درمورد میزان جرم در مناطق مختلف در دسترس شهروندان قرار می‌گیرد؛ چراکه امنیت محله وابسته به ساکنانش است. بنابراین آمار تصادف، دزدی‌ها و جرم‌ها باید به‌صورت اطلاعات مکانی در دسترس عموم قرار گیرد و نه فقط به‌طور یک جدول خام. برای این منظور دستگاه‌هایی مثل شهرداری و نیروی انتظامی می‌توانند اطلاعات لازم را در اختیار بگذارند.