روایت سینما از سپتامبر سیاه

شبنم سیدمجیدی _ روزنامه‌نگار

در بیش از 18سالی که از حادثه 11سپتامبر می‌گذرد، تعداد زیادی فیلم درباره آن یا پیامدها و تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم حملات به برج‌های تجارت جهانی در نیویورک ساخته شده است. اما این 11فیلم شاید مهم‌ترین‌های آنها باشند که احساسات شدیدی را برانگیختند و واکنش‌های متفاوتی دریافت کردند. اینها نشان دادند که ساختن فیلمی که قرار است یک تراژدی واقعی را تصویر کند، چقدر دشوار است.

9.11
(9/11 )2002
از بین همه مستندهایی که درباره 11سپتامبر ساخته شده است، فیلمی تلویزیونی که از شبکه CBS حدود 6‌ماه بعد از حملات پخش شد، دل‌آشوب‌ترین آنها بود. برادران فیلمساز فرانسوی، گدئون و جولز نادت و کارگردان جیمز هانلون، وقتی قصد داشتند زندگی یک آتش‌نشان تازه‌کار نیویورکی را در تابستان سال 2001 به تصویر بکشند، در پس‌زمینه دائماً با نماد برج‌های دوقلو تصویربرداری می‌کردند. تصاویری که جولز از لحظه برخورد نخستین هواپیما به مرکز تجارت جهانی ضبط کرده است، یکی از تنها 3فیلم موجود از حادثه است. چیزی که در ادامه فیلم می‌آید، یک گزارش همه‌جانبه میدانی از روز آشوب است. آنها برای ثبت نخستین واکنش‌ها در برابر این اتفاق غیرقابل تصور تلاش بسیاری می‌کنند. فیلمی که آنها در روز حادثه از داخل برج‌های دوقلو گرفتند، تنها فیلم موجود است.


11  سپتامبر
 (September 11) 2002
فیلم «11سپتامبر» یادآور یک کلاژ کلاسیک اما فراموش‌شده در سال 1967 است که شامل فیلم‌های کوتاه مختلف درباره جنگ ویتنام می‌شد. در اینجا نیز 11فیلم کوتاه توسط 11کارگردان بین‌المللی از نقاط مختلف دنیا ساخته شده و کنار هم قرار گرفته است. هرکدام از این فیلم‌ها دقیقا 11دقیقه و 9ثانیه و یک فریم هستند. تماشای بعضی از آنها مثل تصویر سیاهی که آلخاندرو گونزالس ایناریتو از سقوط افراد از برج نشان می‌دهد، بسیار دشوار است. بقیه افراد مشارکت‌کننده در ساخت این فیلم‌های کوتاه شامل ‌شان پن (آمریکا)، کلاد لولوچ (فرانسه)، آموس گیتای (رژیم اسرائیل)، یوسف چاهین(مصر)، شوهی ایمامورا (ژاپن)، میرا نایر (هندوستان)، ایدریسا اودرائوگو (بورکینا فاسو) دانیس تانوویک (بوسنی) و کن لوچ (انگلستان) می‌شوند. کن لوچ، مردی تبعید‌شده از شیلی را نشان می‌دهد که مراتب تسلیت خود را به آمریکایی‌ها ابراز و بعد از آن، یک حادثه دیگر در 11سپتامبر سال 1973 را یادآوری می‌کند که در آن رئیس‌جمهور شیلی در پی کودتایی که توسط نیکسون و هنری کسینجر طرح‌ریزی شده بود، به قتل رسید و قدرت به پینوشه منتقل شد.



فارنهایت9.11
 (Fahrenheit 9/11) 2004
«فارنهایت 11/9 » فیلمی است از مایکل مور که دولت بوش را مورد انتقاد قرار می‌دهد. فیلم مستند جنجالی او به شکل طعنه‌آمیزی پیامدهای این حادثه و به‌ویژه حمله آمریکا به عراق را بررسی می‌کند. در حالی‌ که بوش را یک دلقک جنگ‌افروز درنظر می‌گیرد، این پیام را نیز مطرح می‌کند که زندگی‌های زیادی بی‌دلیل از دست رفت و مور در سکانس‌هایی با نمایندگان کنگره برای ثبت‌نام فرزندان‌شان در ارتش مشاجره می‌کند.



پروازی که برگشت
 (The Flight That Fought Back) 2005
نخستین فیلمی که بررسی می‌کند در پرواز93 یونایتد ایرلاینز چه اتفاقی افتاد از شبکه دیسکاوری پخش شد که با استفاده از صداهای ضبط‌شده و مصاحبه‌های طولانی با افرادی که عزیزان خود را در هواپیما از دست داده بودند، اتفاقات را بازسازی کرد. تکنیک‌های تصویری ایجاد تنش مثل نمایش تصویر در تصویر، چندان در این فیلم درست استفاده نشد است، ولی چیزی که فیلم را نجات می‌دهد، نمایش بینش منحصر به فرد زنان و مردانی است که تلاش کردند کنترل هواپیمای چهارم را از دست هواپیماربایان بگیرند و آن را برای سقوط به یک میدان خالی در پنسیلوانیا ببرند.


یونایتد 93
(United 93) 2006
با علم به اینکه آمریکایی‌ها گرایش خاصی به سمت خوش‌بینی دارند، جای تعجب نیست که فیلمسازان آمریکایی به موضوع قهرمانی و شجاعت جمعی که در پروازیونایتد 93 ایرلاینز متجلی شد، چنگ بزنند تا مقاومت انسانی در برابر تروریسم را نشان دهند. پائول گرینگرس در فیلم خود، تعدادی بازیگر ناشناخته را انتخاب کرد و حتی از بعضی کنترل‌کننده‌های ترافیک هوایی که در حقیقت درگیر ماجرای 11سپتامبر هم بودند، استفاده کرد. او یک درام قدرتمند براساس زمان‌های واقعی ساخت که بین مستند و تخیل در نوسان است.


مرکز تجارت جهانی
 (World Trade Center) 2006
فیلم مرکز تجارت جهانی با هدایت الویر استون، به طرز غافلگیرانه‌ای یک حکایت پرفراز و نشیب از 11سپتامبر را از دید 2نوع افراد تعریف می‌کند. استون، داستان واقعی پلیس‌های شجاع گرفتار در آوار را با صحنه‌هایی از همسرانشان که در مورد حملات اطلاعات کسب می‌کنند و فلاش‌بک‌هایی به روزهای بهتر زندگی، ترکیب کرده است که عمیق‌ترین احساسات را به بازی می‌گیرد. البته حتی به کارگیری نیکلاس کیج و هزینه‌کرد زیاد برای تبلیغات نیز نتوانست فیلم را از عملکرد ضعیف در گیشه نجات دهند.


بر من حکمرانی کن
 (Rein Over Me)2007
آدام سندلر بعد از فیلم پانج درانک لاو، با بازی در این فیلم درباره مردی غمگین که خانواده‌اش در یکی از هواپیماهای حادثه 11سپتامبر بوده‌اند، خود را به‌عنوان یک بازیگر جدی مطرح کرد. او به روزهای نوجوانی‌اش برمی‌گردد و بی‌هدف در اطراف نیویورک با یک اسکوتر موتوری می‌چرخد. در این پرسه‌زنی‌ها با هم‌اتاقی قدیمی‌اش در کالج برخورد می‌کند که این برخورد گذشته‌ای را پیش روی چارلی قرار می‌دهد که ترجیح می‌داد وجود نداشت. فیلم ما را با تأثیرات حملات 11سپتامبر روی زندگی‌های شخصی افراد مواجه می‌کند.


مرا به یادآور
 (Remember Me)2010
یک ملودرام خانوادگی که بیشتر به‌خاطر پایان‌بندی‌اش در یادها مانده است. امیلی دوراوین و رابرت پتینسون در مرا به یادآور، نقش 2عاشق نیویورکی را بازی می‌کنند که از طریق حس مشترک از دست دادن و فقدان، با هم ارتباط برقرار کرده‌اند. گرچه محور عاشقانه فیلم باور کردنی و در بعضی مواقع جذاب است، اما از لحظه اوج فیلم که در یکی از برج‌های دوقلو در تاریخ 11سپتامبر اتفاق می‌افتد، اغلب به‌عنوان سوءاستفاده عاطفی از یک تراژدی واقعی یاد می‌شود.


روز دوم
 (The Second Day)2011
بروک پیترز پنج‌ساله برای نخستین‌بار یک روز کامل را در مهد کودک می‌گذراند که حادثه 11سپتامبر به وقوع می‌پیوندد. یک‌دهه بعد این پسر که حالا یک کارگردان نوپای چهارده‌ساله است، می‌تواند مستند خود را در جشنواره فیلم تریبکا نمایش دهد. یک فیلم 38دقیقه‌ای که داستان 11سپتامبر را از دید کودکان مدرسه‌ای نیویورک نشان می‌دهد.


به شدت بلند و بسیار نزدیک
 (Extremely Loud and Incredibly Close) 2011
یک دهه بعد از حادثه 11سپتامبر، فیلم به‌شدت بلند و بسیار نزدیک به یکی از مورد بحث‌ترین نامزدهای بهترین فیلم در تاریخ اسکار تبدیل شد. فیلم اقتباس‌شده از رمان «مسافران فوئر» باعث تفرقه زیادی میان منتقدان شد. در این فیلم پسری به‌شدت اجتماعی و در عین حال پر از مشکلات، یک سفر ادیسه‌وار در نیویورک را آغاز می‌کند تا با موضوع از دست دادن پدرش در برج تجارت جهانی کنار بیاید. این فیلم به‌خوبی تولید شده، از نظر سینمایی بسیار زیبا ساخته شده و بازی‌های مکمل قدرتمندی از تام هنکس و وایولا دیویس را به نمایش می‌گذارد. با این حال اغلب به‌عنوان فیلمی به آن نگاه می‌شود که از یک تراژدی دردناک برای منفعت خود بهره برده است.


سی دقیقه بامداد
(Zero Dark Thirty) 2012
یکی از معدود فیلم‌های مربوط به حادثه 11سپتامبر که توانست همزمان هم در گیشه موفق شود و هم نظر منتقدان را جلب کند، سی دقیقه بامداد بود که ماجرای شکار اسامه بن‌لادن و پایان دادن به‌ کار او را به روشی آرام و در عین حال دیدنی به تصویر کشید. فیلم تقریباً سه‌ساعته که به شکلی روشمند و با تحقیقات بسیار از سوی کاترین بیگلو ساخته شد. او این فیلم را درست بعد از فیلم برنده اسکار خود، یعنی «مهلکه» (The Hurt Locker) ساخت.