نقشه راه پوتین برای آینده روسیه

محمدامین خرمی ـ خبرنگار

یک سال پیش، زمانی که خبرنگاران از ولادیمیر پوتین پرسیدند روسیه بعد از او چه شکلی خواهد بود، پاسخ داد: «چقدر عجله دارید؛ من قرار نیست جایی بروم.» رئیس‌جمهور 67‌ساله روسیه اما اواخر هفته گذشته در سخنرانی سالانه‌اش بار دیگر در مقابل خبرنگاران قرار گرفت و از «اصلاحات» در این کشور سخن گفت؛ اصلاحاتی که اگرچه به گفته او فراگیر خواهد بود، اما به‌نظر می‌‌رسد دست‌کم در وضعیت او به‌عنوان قدرتمندترین فرد روسیه تغییری ایجاد نخواهد کرد.
به گفته پوتین، با انجام یک همه‌پرسی، قانون اساسی روسیه دچار تغییرات عمده خواهد شد تا موازنه قوا به نفع نخست‌وزیر و پارلمان و به ضرر رئیس‌جمهور تغییر کند. بر این اساس، انتخاب نخست‌وزیر و اعضای کابینه، از حیطه اختیارات رئیس‌جمهور خارج می‌شود و بر عهده پارلمان قرار خواهد گرفت.
همزمان با اعلام برنامه تازه پوتین، اعضای کابینه دولت و در راس آن دیمیتری مدودف بلافاصله استعفا کردند تا رئیس سازمان مالیاتی کشور میخائیل میشوستین به‌عنوان نخست‌وزیر جدید، اداره امور را در دست بگیرد. اگرچه اندک اطلاعات موجود درباره برنامه ولادیمیر پوتین، خوانش نقشه راه او برای آینده روسیه را با دشواری روبه‌رو کرده اما می‌توان تا حدودی دریافت تزار روسیه اکنون به‌دنبال چیست.
روس‌ها 20سال گذشته پوتین را در عالی‌ترین مناصب حکومتی دیده‌اند. او طی این سال‌ها یا رئیس‌جمهور بوده است یا نخست‌وزیر. قانون اساسی روسیه امکان حضور یک فرد در مسند ریاست‌جمهوری طی بیش از 2دوره را نمی‌دهد بنابراین پوتین باید برای ادامه حضورش در قدرت به‌دنبال راهی تازه باشد. تضعیف جایگاه رئیس‌جمهور، زمینه را برای بازی او در آینده سیاسی روسیه فراهم خواهد کرد. طبق قانون، پوتین می‌تواند در جایگاه نخست‌وزیری قرار بگیرد و پس از طی شدن یک دوره نخست‌وزیری، بار دیگر با حضور در انتخابات، به‌عنوان رئیس‌جمهور به جایگاه کنونی خود باز گردد. او این تجربه را پیش از این داشته است. برخی اما الگوی قزاقستان را پیشنهاد داده‌اند. نورسلطان نظربایف، رئیس‌جمهور پیشین قزاقستان، سال گذشته بعد از 19سال قدرت را واگذار کرد. او اما پیش از ترک قدرت، شورای امنیت کشور را تقویت کرد و خود را با اختیارات جدید و گسترده به‌صورت مادام‌العمر به ریاست این شورا گمارد.
پوتین به‌نظر می‌رسد راهکار دوم را پذیرفته باشد. او در سخنرانی خود اعلام کرد که طبق تغییرات جدید در قانونی اساسی، «شورای کشور» به‌عنوان نهادی مؤثر در تصمیم‌سازی‌ها عمل خواهد کرد. اکنون بسیاری از تحلیلگران معتقدند پوتین قصد دارد با احیای شورای کشور، خود را در راس‌ آن و فراتر از اختیارات قوای مقننه، مجریه و قضاییه قرار دهد.
برای ولادیمیر پوتین که اکنون قوی‌ترین چهره سیاسی در روسیه به شمار می‌رود شاید اعلام ریاست‌جمهوری مادام‌العمر دور از دسترس نباشد اما خطر شورش‌های اجتماعی باعث شده تا او از آزمودن این مسیر خودداری کند. پوتین بین سال‌های 2000تا 2008، دو دوره رئیس‌جمهور بود. او سپس در جایگاه نخست‌وزیری قرار گرفت تا در سال 2011اعلام کند قصد دارد بار دیگر به مدار اصلی قدرت یعنی جایگاه ریاست‌جمهوری باز گردد. برگزاری انتخابات پارلمانی پس ازاعلام این تصمیم، با اعتراضات گسترده خیابانی همراه بود و مخالفان دولت را به تقلب متهم کردند. این اعتراض‌ها گسترده‌ترین اعتراض‌های خیابانی در روسیه پس از فروپاشی شوروی بود.
پوتین این بار قصد دارد برنامه‌ا‌ش را گام به گام و به دور از حساسیت‌های گذشته در جامعه پیش ببرد. او 4سال برای اجرای برنامه‌های خود زمان دارد. پوتین حتی در سخنرانی هفته گذشته خود، از ضرورت توجه به خواست مردم برای «ایجاد تغییر» سخن گفت. سخنان او در واکنش به مردمی است که طی یک سال گذشته بار دیگر به خیابان‌ها آمده‌اند تا نسبت به سیاست‌های دولت اعتراض‌ کنند. در روزهای اخیر، استعفای دسته‌جمعی نخست‌وزیر و کابینه نیز به‌عنوان واکنش دولت به خواست مردم معرفی شده است. تلاش پوتین اکنون بر ترمیم وجهه خود در جامعه روسیه متمرکز شده است. فاصله گرفتن از بروکرات‌ها و مسئول دانستن آنها در ناکارآمدی‌های اقتصادی، مسیری است که او طی سال‌های باقیمانده از ریاست‌جمهوری‌اش دنبال خواهد کرد.



سیاست‌ورزی پوتین 
در گذر زمان 


پاییز 1999
نخست‌وزیر موقت
بوریس یلتسین تمامی اعضای کابینه را برکنار و ولادیمیر پوتین جوان را که آن زمان در دنیای سیاست حرف چندانی برای گفتن نداشت به‌عنوان نخست‌وزیر موقت معرفی کرد. پوتین چهره‌ای اطلاعاتی بود که در جایگاه دبیرکلی شورای امنیت ملی روسیه قرار گرفته بود.

زمستان 1999
رئیس‌جمهور موقت
یلتسین روسیه و جهان را با پیام سال نو میلادی خود متعجب کرد. او از قدرت کناره‌گیری کرد و امور کشور را تماما به‌دست ولادیمیر پوتین سپرد.

2000
رئیس‌جمهور (دوره اول)
پوتین با تفاوت اندک، در انتخابات ریاست‌جمهوری پیروز میدان شد. او 53درصد از آرا را کسب کرد و مانع کشیده شدن انتخابات به دور دوم شد.

2004
رئیس‌جمهور (دوره دوم)
پوتین با افزایش کنترل خود بر قدرت و محدود کردن رقبای سیاسی‌اش موفق شد در انتخابات بیش از 71درصد از آرا را کسب کند و به چهره بی‌رقیب سیاست در روسیه تبدیل شود.

2008
نخست‌وزیر
قانون اساسی روسیه مانع حضور پوتین برای سومین دوره در جایگاه ریاست‌جمهوری شد. حمایت او از دیمیتری مدودف که آن زمان معاون نخست‌وزیر بود، مدودف را به ریاست‌جمهوری رساند. مدودف بلافاصله پوتین را به‌عنوان نخست‌وزیر معرفی کرد. این اقدام هیچ شکی در مورد برنامه این دو برای جابه‌جایی قدرت پس از اتمام دوره ریاست‌جمهوری مدودف باقی نگذاشت.

2012
 رئیس‌جمهور (دوره سوم)
پوتین با کسب بیش از 63درصد از آرا، بار دیگر رئیس‌جمهور شد. بسیاری او را متهم به تقلب در انتخابات کردند. مدودف در جایگاه نخست‌وزیری قرار گرفت. دوره ریاست‌جمهوری به 6سال تغییر کرد.

2018
رئیس‌جمهور (دوره چهارم)
پوتین با کسب 77درصد از آرا به‌مدت 6سال به‌عنوان رئیس‌جمهور انتخاب شد.




مکث
نخست‌وزیر جدید روسیه کیست؟
«میخائیل میشوستین» بیش از آنکه یک چهره سیاسی باشد، یک چهره تکنوکرات است. نه‌تنها مردم روسیه، بلکه بسیاری از سیاستمداران این کشور هم او را تا پیش از انتصابش از سوی پوتین به‌عنوان نخست‌وزیر نمی‌شناختند. میشوستین 54ساله است. او  در سال ۱۹۸۹ از دانشگاه دولتی فنی مسکو فارغ‌التحصیل شد و در سال ۱۹۹۸ کار خود در دولت را به‌عنوان دستیار رئیس خدمات مالیاتی فدرال روسیه در امور سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری و کنترل پرداخت‌های مالیاتی، آغاز کرد و در همان سال به معاون بخش مالیات و درآمدها ارتقا پیدا کرد. وی از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۶، در سمت ریاست آژانس فدرال مدیریت مناطق ویژه اقتصادی منصوب شد که بخشی از وزارت توسعه اقتصادی روسیه محسوب می‌شود. میشوستین دارای مدرک دکتری در رشته اقتصاد است. او در سال ۲۰۰۸ کار دولتی را رها کرد و ریاست شرکت سرمایه‌گذاری روسی «یو‌اف‌جی» را بر عهده گرفت که در آن زمان با «دویچه بانک» آلمان همکاری داشت. میشوستین از علاقه‌مندان به فناوری محسوب می‌شود و توانست سیستم مالیاتی روسیه را دیجیتال کند. او از سال ۲۰۱۰، ریاست سازمان مالیاتی روسیه را بر عهده داشته است. میشوستین توانست با بهینه‌سازی سیستم مالیاتی روسیه، درآمدهای حاصل از آن را طی یک دهه گذشته، دوبرابر کند.