انقلاب در سیاستگذاری پولی ایران

عملیات بازار باز بانکی روز پنجشنبه این هفته با حضور حسن روحانی، رئیس‌جمهور به‌صورت نمادین آغاز شد و از امروز به‌تدریج بانک مرکزی سیاستگذاری جدید پولی را با هدف مهار تورم با ایجاد کریدور جدید سود بانکی آغاز خواهد کرد. به گفته عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی آغاز عملیات بازار باز بانکی یک انقلاب در سیاستگذاری پولی در تاریخ 60ساله بانک مرکزی است. به گزارش همشهری، انقلابی که به گفته این سیاستگذار بانکی در دنیا یک امر رایج است و در خیلی از کشورها در حال اجراست و مهم‌ترین ابزار سیاستگذاری پولی در دست بانک‌های مرکزی دنیاست. حسن روحانی، رئیس‌جمهوری هم در مجمع سالانه بانک مرکزی با حمایت از عملیات بازار باز از آن به‌عنوان یک حرکت «بسیار خوب» یاد کرده است. اما عملیات بازار باز چیست و از چه طریقی بانک مرکزی امیدوار است با استفاده از این ابزار جلوی مهار تورم را بگیرد؟ 

 استفاده از عملیات بازار باز در سال گذشته پس از مصوبه شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی در دستور کار بانک مرکزی قرار گرفت و براساس آن به بانک‌ها اجازه داده خواهد شد تا اقدام به خرید اوراق خزانه دولت کنند و وقتی با کمبود منابع مواجه شوند، این اوراق را به بانک مرکزی بفروشند و پول خود را دریافت کنند. انتظار سیاستگذار این است که با استفاده از این ابزار، از یک سو کانال استقراض بانک‌ها به بانک مرکزی و اضافه برداشت آنها از پول پرقدرت بانک مرکزی را ترمیم و آن را محدود سازد و از سوی دیگر با مدیریت نرخ سود بین بانکی در دامنه تعریف شده، مانع افزایش قیمت تمام‌شده پول در سیستم بانکی شده و با ایجاد یک کریدور جدید سود بانکی، در نهایت بتواند نرخ تورم را به هدف مورد نظر خود سوق دهد.
رئیس‌کل بانک مرکزی گفت: در  تاریخ 60ساله بانک مرکزی، این نهاد سیاستگذار حق استفاده از چنین ابزاری را نداشته و روش بانک مرکزی برای مداخله در بازار پول یک روش سنتی بود، اما از سال گذشته پس از مجوز استفاده از عملیات بازار باز از شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی  همچنین مصوبات شورای پول و اعتبار، الان به مرحله اجرای این تصمیم رسیده‌ایم. 
رئیس‌کل بانک مرکزی با بیان اینکه در روش سنتی گذشته، ما «کل‌های پولی» یعنی نقدینگی و پایه پولی را برای مهار تورم کنترل می‌کردیم، تصریح کرد: این ابزار پولی الان در دنیا دیگر استفاده نمی‌شود و به جای آن از عملیات بازار باز استفاده می‌شود که از نظر مفهومی به‌معنای خرید و فروش اوراق خزانه دولتی توسط بانک مرکزی از طریق سایر بانک‌هاست و اوراق خزانه دولتی به‌عنوان دارایی از سوی بانک‌ها خریداری می‌شوند تا از این محل سود به‌دست آورند. وی افزود:  بانک مرکزی برای دست‌یابی به نرخ تورم هدف‌گذاری شده از طریق نرخ سود بین بانکی اقدام خواهد کرد و ما می‌خواهیم از طریق عملیات بازار باز روی نرخ سود بین بانکی تأثیر بگذاریم. همتی تصریح کرد: هنگامی که بانک‌ها با کمبود نقدینگی مواجه باشند، اقدام به جذب نقدینگی با نرخ سود بالا می‌کنند و از همدیگر قرض می‌گیرند و در مقاطعی نرخ سود بین بانکی حتی به بالای 23درصد هم رسیده است، اما هم‌اکنون به‌رغم تحریم‌ها و فشار حداکثری نرخ سود بین بانکی 18.5درصد است و از این پس هر وقت نرخ سود بین بانک‌ها رو به افزایش گذارد، بانک مرکزی اقدام به خرید اوراق خزانه دولت نزد بانک‌ها و تزریق نقدینگی به آنها می‌کند تا مشکل کمبود نقدینگی ‌آنها حل شود و نرخ سود بین بانکی کاهش پیدا کند. رئیس‌کل بانک مرکزی اظهار کرد: با آغاز فعالیت عملیات بازار باز، بانک مرکزی نرخ سود بین بانکی را تنظیم و به اهداف تورمی خود دست پیدا می‌کند. این انقلابی در سیاستگذاری پولی به شمار می‌آید چرا که باعث دگرگونی در رابطه بین بانک‌ها از حیث اضافه برداشت‌ها و بدهی‌های بانک‌ها به بانک مرکزی خواهد شد.

راز جلوگیری از تنش ارزی
رئیس‌کل بانک مرکزی همچنین در مجمع عمومی سالانه این بانک در حضور حسن روحانی، رئیس‌جمهور از یک راز مهم در مهار نوسانات نرخ شدید ارز پرده برداری کرد و از محدود کردن تقاضای سفته بازی ارزی، تزریق مستمر ارز بدون از دست دادن ذخایر ارزی بانک مرکزی، تلاش برای برگرداندن ارزهای صادرات غیرنفتی، جلوگیری از ایجاد رانت ارزی، تامین نیاز ارزی بخش تولید و کالاهای اساسی و کاهش آسیب پذیری نرخ ارز از تحولات سیاست خارجی و همچنین جلوگیری از خروج سرمایه و نگهداری ارز توسط افراد به‌عنوان 6راهبرد بانک مرکزی خبر داد و گفت: تلاش کردیم به‌عنوان بازارساز وارد بازار شویم و به جای تزریق دلار به بازار اقدام به خرید و فروش ارز کنیم.

روایت تلخ از اقتصاد 97
همتی در ادامه به روندهای اقتصادی در سال 97اشاره و با اشاره به تنش ارزی ایجاد شده و موج تورمی ناشی از آن اظهار کرد: آنچه از تابستان 1397شروع شده بود، حتی امکان بروز قحطی در تامین کالاهای اساسی را نیز فراهم می‌کرد و تداوم این شرایط سبب کاهش شدید رفاه مردم و به‌ویژه دهک‌های پایین از یک طرف و کاهش شدید اعتماد‌به‌نفس کشور در تحمل فشارهای آمریکا و کاهش قدرت چانه زنی می‌شد و همه اینها به معنی آن بود که منافع ملی به‌شدت در معرض خطر قرار می‌گرفت.

دفاع از جمع شدن بانک‌های نظامی
رئیس‌کل بانک مرکزی تصریح کرد: ادغام بانک‌های وابسته به نیروهای نظامی، تعیین هیأت سرپرستی برای برخی مؤسسات اعتباری دچار ناترازی شدید، عزل و تعیین اعضای هیأت مدیره برای برخی بانک‌ها و تشدید اقدامات هیأت انتظامی در برخورد با بانک‌ها و مؤسسات اعتباری از اقدامات بانک مرکزی است که پیامدهای مثبت آن به‌تدریج در حال ظاهر شدن است. او با اشاره به فشار تحریم‌های بی‌سابقه علیه ایران عنوان کرد: بسیاری از اقتصاددانان کشور در محافل علمی و کارشناسی تداوم چنین شرایطی را غیرقابل توضیح و چشمگیر می‌دانند. بسیاری در  تابستان سال 1397پیش‌بینی بسیار بالای نرخ ارز را غالبا در حدود 30تا 40هزار تومان برای پایان سال 1397 داشتند.
وی با اشاره به اینکه بانک مرکزی در این شرایط دشوار اقدامات بلندمدتی را شروع کرده است، افزود: یکی از مهم‌ترین آنها ایجاد بستر برای پیاده‌سازی‌ عملیات بازار باز و هدف‌گذاری تورم است که نتایج مثبت آن به‌تدریج نمایان خواهد شد.

    نرخ ارز مطلوب نیست، اما

حسن روحانی، رئیس‌جمهور هم در جمع مدیران ارشد بانکی که در بانک مرکزی جمع شده بودند، اظهار کرد: با تلاش‌های انجام شده به‌طور متوسط سالانه 500هزار اشتغال خالص ایجاد شده و این کار بزرگ  به رغم همه سختی‌ها انجام شده درحالی‌که قبل از دولت ما اشتغال خالص در سال 10تا 12هزار شغل بوده است. وی با اشاره به رشد تولید محصولات کشاورزی و خودکفایی کشور در زمینه بنزین و گازوئیل گفت: در این 2 سال قیمت ارز با نوسان شدید مواجه بود و حتی تا 19هزار تومان افزایش یافت، اما خودمان را نباختیم و با برنامه‌ریزی رشد قیمت را مهار کردیم. امسال هم تکانه‌های شدیدی داشتیم، اما قیمت ارز نوسان زیادی نداشت. رئیس‌جمهور تأکید کرد: هر چند که قیمت ارز در نقطه مطلوب ما نیست و باید پایین‌تر از این باشد، اما باید شرایط را درنظر بگیریم. روحانی با بیان اینکه در وضعیت امروز  باید اقداماتی را سریع انجام دهیم، گفت: اقدام اول این است که سرمایه‌های منجمد را فعال کنیم. در این راه بانک‌ها، دولت و خصولتی‌ها سرمایه بزرگی هستند. بانک‌ها علاوه بر کار سختی که انجام می‌دهند بنگاه‌داری هم می‌کنند که باید از آن خلاص شوند. وی افزود: البته به بانک‌ها گفته‌ایم که اموال خود را بفروشند و از بنگاه‌داری دست بردارند، اما نمی‌دانیم که چرا انجام نمی‌شود و مشکل کجاست؟ این اموال چسبناک است و جدا نمی‌شود و یا از این کار می‌ترسند. درصورتی که اگر این کار انجام شود و واگذاری‌ها صورت گیرد تحول بزرگی در اقتصاد روی خواهد داد. رئیس‌جمهور اقدام مهم دوم را واگذاری همه طرح‌های نیمه تمام، به مردم عنوان کرد و گفت: تمام طرح‌های نیمه تمام که دولت قادر به تکمیل آن نیست، باید برای تکمیل به مردم واگذار شود تا مشکلات حل شود. وی با بیان اینکه تورم مسکن غیرقابل‌قبول است، تصریح کرد:، باید در بخش مسکن تورم را کاهش دهیم و این کار می‌تواند با واگذاری زمین رایگان به توسعه‌گر انجام شود، با این کار شاهد رونق صنعت ساختمان خواهیم بود و قیمت مسکن نیز کاهش می‌یابد.