چتر حمایت بر سر پلنگ ایرانی

زهرا رفیعی - خبر‌نگار

اجرای پروژه حفاظت از پلنگ ایرانی در استان لرستان کلید خورد. حدود 3 سال این پروژه متوقف شده بود که امسال با همکاری سازمان حفاظت محیط‌زیست جان دوباره گرفت. در مورد پراکنش و تعداد این بزرگ‌ترین گربه‌سان ایران، گزارش به روز در دست نیست و اجرای این پروژه می‌تواند به حفاظت از یکی از مهم‌ترین گونه‌های حیات‌وحش ایران کمک کند.
مهرداد فتحی بیرانوند، مدیرکل حفاظت اداره کل محیط‌زیست استان لرستان درباره پروژه حفاظت و مدیریت پلنگ ایرانی به همشهری گفت: لرستان به‌عنوان مرکز مشترک برنامه‌ریزی و پایلوت حفاظت پلنگ انتخاب شده است. این استان به همراه استان‌های همجوار یکی از اصلی‌ترین زیستگاه‌های پلنگ ایرانی است و بنابراین با برنامه ملی پلنگ ایرانی (آسیایی) همکاری می‌کند.

700پلنگ از آسیای میانه تا چین
او در مورد آخرین سرشماری‌ها و آمار جمعیت پلنگ در ایران نیز گفت: پلنگ، گونه شبگرد است و امکان سرشماری آن به‌صورت دقیق غیرممکن است. در لرستان نیز با توجه به تصاویر حمله پلنگ به حیوانات اهلی و رد پای آنها سرشماری عملا غیرممکن است. ولی تخمین‌ها نشان می‌دهد که حدود 400تا 700قلاده پلنگ در زیستگاه گسترده‌ای از آسیای میانه تا غرب چین زندگی می‌کند. با این حال این برآوردها نیز قطعی نیست.

بالابردن ضریب حفاظت
از جمله اهداف پروژه احیای پلنگ ایرانی، آموزش جامعه محلی و کارشناسان محیط‌زیست کشور است که برای حفاظت از پلنگ ایرانی انجام شده است. اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان لرستان به‌عنوان دبیرخانه مؤسسه تخصصی مطالعات پلنگ آسیایی انتخاب شده و مکاتبات این مؤسسه با نهاد‌های دولتی مانند وزارت راه‌ و شهرسازی از طریق همان اداره کل برقرار می‌شود. به‌طور مثال، اگر اداره راه ‌و شهرسازی قرار باشد پروژه‌ای را در زیستگاه پلنگ انجام دهد حتما باید کریدور عبوری نیز برای حیات‌وحش درنظر بگیرد که تشخیص محل کریدور و الزام اداره راه وشهرسازی به رعایت ملاحظات زیست‌محیطی با سازمان حفاظت محیط‌زیست است.
مهرداد فتحی بیرانوند، مدیرکل حفاظت اداره کل محیط‌زیست استان لرستان با اشاره به اینکه هدف از طرح حمایت و مدیریت پلنگ ایرانی، بالابردن ضریب حفاظت از این‌گونه است. نه تکثیر در اسارت آن، گفت: از اهداف اولیه کاهش تعارض بین پلنگ و جامعه محلی است، جامعه محلی آموزش می‌بیند که چطور خشم خود را از حمله پلنگ کنترل کند. البته تقویت موضوع «بیمه پلنگ» نیز می‌تواند از سوی شرکت‌های بیمه به جبران خسارت جامعه محلی کمک کند و آنها را از اقدام تلافی‌جویانه در مقابله با پلنگ برحذر دارد.
بیرانوند با اشاره به اینکه وجود بیمه کارآمد، از عوامل مهم کاهش مخاطرات برای پلنگ ایرانی است گفت: در سال‌های گذشته برخی از شرکت‌ها به‌عنوان اسپانسر، بخشی از هزینه‌ها را پرداخت کرده‌اند. ولی مقدار پرداخت خسارت کم و مقطعی بود. بنابراین علاوه بر آنکه دولت باید اعتبار مجزا برای پلنگ ایرانی درنظر بگیرد، بخش خصوصی نیز می‌تواند به کمک بیاید و به‌عنوان مسئولیت اجتماعی از این‌گونه در حال انقراض حمایت کند.
وی با اشاره به اینکه زیستگاه پلنگ ایرانی به‌شدت در حال تخریب و دست‌اندازی است گفت: شکار بی‌رویه گراز در سال‌های اخیر باعث شده که این‌گونه برای تامین غذا به جامعه انسانی نزدیک شود. مدیرکل حفاظت اداره محیط‌زیست استان لرستان، با فاجعه بار خواندن سال‌های 87تا 90برای پلنگ‌ ایرانی در استان لرستان گفت: 70قلاده پلنگی که در این سال‌ها کشته شدند، بیشتر به‌دلیل مسمومیت با طعمه و شکار تلف شدند و تلفات جاده‌ای این‌گونه فراوانی کمتری داشت.

هدف؛ تکثیر در اسارت نیست
آرزو صانعی، مجری برنامه نظارت راهبردی بر اجرای برنامه ملی پلنگ در ایران در گفت‌وگو با همشهری درباره این پروژه حفاظتی گفت: برنامه ملی عملیاتی حفاظت و مدیریت پلنگ در ایران در پایان سال 1394تکمیل و به‌منظور اجرا ابلاغ شد. این برنامه جامع مشتمل بر 11فصل است که موضوعات مدیریتی، تحقیقاتی و پایش مربوط به این گونه جانوری را پوشش می‌دهد. پس از 3 سال وقفه در اجرای برنامه ملی پلنگ ایرانی، امسال طرحی در معاونت محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست به‌منظور اجرایی شدن این برنامه شکل گرفت که هم‌اکنون، بخشی از مکاتبات آن از طریق استان لرستان انجام می‌شود.
وی در پاسخ به این سؤال که این پروژه در چه استان‌هایی اجرایی خواهد شد و آیا برنامه‌ای برای تکثیر در اسارت پلنگ ایرانی نیز وجود دارد یا خیر؟ گفت: از آنجا که گستره پراکنش پلنگ تقریبا در همه استان‌های کشور است، این برنامه به‌صورت ملی و سراسری است. اما برای سنجش موضوعات مشخص، مناطقی را نیز به‌عنوان پایلوت انتخاب می‌کنیم و از آن برای تصحیح برخی از روش‌ها و ارزیابی‌ها، پیش از اجرا در مقیاس وسیع‌تر استفاده می‌کنیم.
به گفته صانعی، با توجه به اینکه پلنگ، هم‌اکنون در گستره‌ای باقیست که می‌توان برنامه‌های مدیریتی مناسبی برای حفاظت از جمعیت آن انجام داد؛ اولویت اول حفظ این گونه در زیستگاه‌های فعلی آن است. در برنامه ملی حفاظت از پلنگ، با همکاری دانشگاه‌های مرتبط در کشور، پژوهش در این موارد نیز پیگیری می‌شود؛ به‌طوری که پیش‌تر مکاتباتی نیز برای شناسایی ظرفیت‌های دانشگاه‌ها صورت گرفته است. اگرچه به‌طور کلی پویایی تحقیقاتی در کشور همیشه مورد توجه است اما موضوع تکثیر در اسارت مشخصا برای گونه جانوری پلنگ در شرایط حاضر و به‌عنوان یک اقدام مدیریتی، در اهداف کنونی نیست. آرزو صانعی، مدیرعامل مؤسسه تخصصی مطالعات پلنگ آسیایی درباره تخمین تعداد پلنگ در ایران گفت: حدود 18سال قبل تخمین اولیه‌ای از جمعیت پلنگ منتشر شد اما با توجه به اینکه در سال‌های گذشته تغییراتی در گستره‌های زیستگاهی و بسیاری عوامل مؤثر دیگر در جمعیت پلنگ اتفاق افتاده است، تخمین جمعیتی جدید و به‌دنبال آن پایش این جمعیت، ضروری است. بر این اساس، در حال تشکیل ساختار شبکه مناطق مرجع در کشور هستیم که علاوه بر تخمین جمعیت در سطح کشور، بتوانیم پایش جمعیت را به‌عنوان یک فاکتور حائز اهمیت مدیریتی ادامه دهیم. مطالعاتی که از سال 1387صورت گرفت نیز نشان داد که در یک بازه مطالعاتی 4ساله، 71مورد تلفات پلنگ به‌صورت رسمی ثبت شده است که از این میزان 71درصد شکار و طعمه مسموم و 18درصد تلفات جاده‌ای عامل کشته شدن پلنگ بوده است.
مجری برنامه نظارت راهبردی بر اجرای برنامه ملی پلنگ در ایران درباره برنامه بیمه پلنگ ایرانی گفت: این برنامه از اواخر سال 1394اجرایی شد. اما براساس ارزیابی‌های ماه‌های گذشته، اجرای آن مشخصا منطبق بر مدل تعریف شده و براساس ملاحظات کارشناسی نبوده است. بر همین اساس، پیگیری‌ها برای اجرایی شدن فاز جدید برنامه بیمه منطبق بر مدل طراحی شده، صورت گرفته است تا بتوانیم اهداف کاهش تلفات انتقام‌جویانه و در کنار آن کاهش میزان تعارضات را از طریق این برنامه دنبال کنیم.
وی در مورد برنامه این پروژه برای زیستگاه‌های تخریب شده این گونه گفت: یک فصل از برنامه ملی، به‌طور کامل به موضوع زیستگاه‌های این گونه می‌پردازد. دو «کریدور چشم‌انداز» اصلی که دو بخش از پراکنش پلنگ را در مقیاسی وسیع‌تر به هم وصل می‌کند را شناسایی کرده‌ایم. برای اجرای برنامه‌های حفاظتی به‌خصوص در ارتباط با موضوعات مربوط به زیستگاه‌ها، به همکاری‌های فراسازمانی نیاز است که بر این اساس، تشکیل کارگروهی برای همکاری و مشارکت نهادهای مرتبط در دست اقدام است.

در یک بازه مطالعاتی 4ساله، 71مورد تلفات پلنگ ثبت شد که از این میزان 71درصد شکار و طعمه مسموم و 18درصد تلفات جاده‌ای عامل کشته شدن پلنگ بود