موازنه وحشت

امیرعلی ابوالفتح- کارشناس مسائل آمریکا

شاید مبنای کنشگری ایران در برابر اقدامات آمریکا را تجربه گذشته قرار داده باشیم؛ تجربه‌ای که منجر به توافق برجام شد. اتفاق از این قرار بود که ایران و آمریکا، در بزنگاه برجام، خواسته یا ناخواسته به نوعی توازن وحشت رسیده بودند. آمریکا تحریم‌ها را به حداکثر رسانده بود؛ چه تحریم‌های آمریکا و چه تحریم‌هایی که با اعمال فشار به اروپا، کانادا، استرالیا و... علیه ایران تنظیم شده بود. از همه مهم‌تر تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران بود. به ‌معنایی، این کشورها ایران را در آستانه فروپاشی اقتصادی قرار دادند تا با ادامه پیدا کردن این مسیر، اقتصاد ایران متلاشی شود. همزمان ایران نیز مسیر توسعه کمی و کیفی برنامه‌های هسته‌ای خود را در پیش گرفت. به گفته آمریکایی‌ها ایران 2 تا 3هفته تا سلاح هسته‌ای فاصله داشت. گرچه جمهوری اسلامی بارها اعلام کرده بود که قصد ندارد سلاح اتمی بسازد، اما برداشت آمریکایی‌ها این بود که ایران در آستانه ساخت سلاح هسته‌ای است و چنانچه چنین نیتی داشته باشد، از نظر فنی و مواد مورد نیاز به آن دست پیدا کرده است. همین امر باعث توازن وحشت بین 2کشور شد؛ فروپاشی اقتصاد ایران در مقابل دستیابی به سلاح اتمی. اینجا بود که طرفین تصمیم گرفتند از این مرحله جلوتر نروند و همانجا متوقف شوند که منجر به امضای برجام شد. به‌نظر می‌رسد آمریکا با خروج از برجام مسیری را دنبال می‌کند که خواسته یا ناخواسته دوباره به توازن وحشت برسیم. آنها در این مدت فشار تحریم‌ها را به حداکثر رساندند و ایران به لحاظ کمی و کیفی برنامه‌های هسته‌ای خود را جلو می‌برد. ارزیابی‌ها حکایت از آن دارد که ایران به 800کیلو اورانیوم غنی‌شده حدود 5درصد دست پیدا کرده است. فرمول‌هایی نیز وجود دارد مبنی بر اینکه 200تا 300کیلو از این مواد برای ساخت سلاح اتمی کفایت می‌کند. از این منظر، گذشت زمان به ضرر آمریکایی‌هاست، زیرا فرصت بیشتری در اختیار ایران قرار می‌دهند و زمان رسیدن به سلاح هسته‌ای روزبه‌روز کاهش پیدا می‌کند. اگر بخواهیم خوش‌بین باشیم به‌نظر می‌رسد در مرحله‌ای که ایران و آمریکا به توازن برسند، رویکرد اوباما توسط ترامپ تکرار خواهد شد. اما اگر بدبین باشیم، شاید بتوان گفت حتی رسیدن به مرحله ساخت سلاح اتمی هم آمریکا را مجبور به عقب‌نشینی نخواهد کرد، زیرا دیگر فقط دغدغه آمریکا مسئله هسته‌ای ایران نیست. آمریکا تا زمانی که امتیازهایی در حوزه‌های نظامی، دفاعی و موشکی از ایران نگیرند تحریم و فشارهای خود را علیه ایران لغو نمی‌کند. با نگاه بدبینانه به این ماجرا، به‌نظر نمی‌رسد فرمولی پیشِ روی ایران وجود داشته باشد، مگر اینکه طرح 12ماده‌ای مایک پومپئو از نظر ایران، ممکن و قابل اجرا باشد که این امر در شرایط کنونی قابل تصور نیست. تنها راه ممکن آن است که میزان تاب‌آوری ایران رشد پیدا کند و تحریم‌های اقتصادی کارکرد خود را از دست بدهند که فرمولی پرهزینه، دشوار و مخاطره‌آمیز است. در این‌باره تردیدهای بسیاری وجود دارد، اما شاید بتوان گفت اگر فرمول توازن وحشت جواب ندهد راه دیگری وجود ندارد جز اینکه طاقت کشور بالا برود و پیش‌بینی آقای روحانی محقق شود. وقتی آمریکا متوجه شود که تحریم کارگر نیست و نتوانسته مانع پیشرفت ایران در حوزه‌های هسته‌ای، نظامی و منطقه‌ای شود، شاید پیشقدم شود و بخواهد به توافق‌هایی دست یابد. اما پاسخ به این سؤال که این اتفاق چه زمانی رخ می‌دهد بسیار دشوار است.
با این تفاسیر شاید نتوان صحبت‌های حسن روحانی را درباره اینکه آمریکا مجبور به مذاکره خواهد شد نیت‌خوانی کرد، اما می‌توان حدس زد که این گفته‌ها چندوجهی است. برنامه‌های هسته‌ای ایران در حال پیش‌روی است و ارزیابی کشورهای غربی این است که زمان گریز هسته‌ای که براساس برجام یک سال بود روزبه‌روز کاهش پیدا می‌کند به 6‌ماه و ممکن است به 2‌ماه و چند هفته برسد. با این شرایط توازن وحشت پیش از برجام مؤثر خواهد بود. ممکن است چنین دیدگاهی مدنظر روحانی باشد، اما اگر چنین نباشد تاب آوری ایران نیز راه دیگر است. به‌عبارتی دو اتفاق به موازات یکدیگر پیش رفته؛ برنامه هسته‌ای و تاب آوری. با این شرایط ممکن است پیش‌بینی روحانی محقق شود.