عسلویه در محاصره آلاینده‌ها

زهرا رفیعی _ خبر‌نگار

مشعل ستون‌های فلر در منطقه صنعتی عسلویه، باقیمانده گازهایی را که پالایشگاه‌های گاز پارس‌جنوبی از دل دریا استحصال می‌کنند، می‌سوزانند. آن طرف‌تر کارخانه‌های پتروشیمی‌ نیز که در دل این منطقه صنعتی در هم تنیده‌اند، بی‌وقفه جایی دورتر، در دل کوه‌های زاگرس، باقیمانده گازشان را بهCo2 یا همان گازی که باعث گرمایش جهانی می‌شود، تبدیل می‌کنند. آنچه از فعالیت این جنگل آهنی باقی‌مانده، آسمان دود گرفته، آب آلوده و خاک از دست رفته است و صدالبته مردمانی که روزبه‌روز بر تعدادشان افزوده و از سلامتی‌شان کاسته می‌شود. رقابت در استحصال گاز از یک منبع مشترک با کشور قطر، باعث شد، توسعه افسارگسیخته منطقه صنعتی عسلویه تنها در 35‌ماه بدون کوچک‌ترین توجه به الزامات زیست‌محیطی ادامه یابد. تکنولوژی‌های دست دوم و قدیمی که دیگر اجازه بهره‌برداری در اروپا را نداشت، خریداری شد و در یک رقابت نفسگیر میلیون‌ها بشکه میعانات گازی روی زمین، آورده شد. خیلی از شهر‌ها به شبکه سراسری گاز وصل شدند اما این توسعه غیرپایدار هزینه‌های خود را به همراه داشت. تخریب آب، خاک و هوا در این سال‌ها به‌طوری‌ است که هم‌اکنون باید مدیران سازمان حفاظت محیط‌زیست به‌دنبال تصویب و اجرایی شدن «سند ملی کاهش آلودگی زیست‌محیطی عسلویه» باشند. این سند درصورت تصویب در دولتی که 50درصد از ارز نیمایی‌اش از صنعت پتروشیمی تامین می‌شود، قرار است ظرف یک تا 3سال مشکلات زیست‌محیطی را کاهش دهد.

حل مشکلات عسلویه با 1.200میلیارد دلار
عسلویه را با آلودگی‌های وسیع و پایان‌ناپذیرش در حوزه محیط‌زیست انسانی و محیط طبیعی می‌شناسند اما به گفته مهدی زیارتی، رئیس محیط‌زیست منطقه ویژه اقتصادی پارس‌جنوبی، این چهره در حال تغییر است.
او با اشاره به سابقه 21ساله کشف و راه‌اندازی بزرگ‌ترین میدان گازی دنیا در عسلویه، گفت: سرعتی که دولت در بهره‌برداری از این منطقه داشت باعث شده است که محیط‌زیست در این بین مغفول بماند. هدف اصلی، بهره‌برداری و حفظ سهم ایران از این میدان گازی است. جست‌وجو در اینترنت شما را به آلودگی‌های عسلویه می‌رساند، ولی واقعیت این است که از سال 95سعی شده که مشکلات زیست‌محیطی برطرف شود. 8ایستگاه پایش آنلاین کیفیت هوا نصب شده است. شاخص‌های این ایستگاه‌ها نشان می‌دهد که پتروشیمی‌ها حدود 8درصد و پالایشگاه‌ها 92درصد از انتشار گازهای فلر (فلرینگ) را در سال گذشته داشته‌اند. البته این تفاوت بیشتر به‌دلیل نسبت میزان مصرف گاز در این واحد‌هاست. سند بهبود وضعیت منطقه با همکاری سازمان حفاظت محیط‌زیست، وزارتخانه‌های بهداشت، مسکن و صمت تدوین شده و در انتظار تصویب در کمیسیون زیربنایی صنعت در دولت است. برای حل مشکل فلر منطقه 1.200میلیارد دلار نیاز است که امیدواریم دولت این رقم را تأیید کند. البته به‌زودی در بهمن‌ماه مجتمع مدیریت پسماند‌های صنعتی ویژه عسلویه راه‌اندازی خواهد شد.
زیارتی در مورد پساب‌های پتروشیمی‌های منطقه نیز گفت که پتروشیمی مبین مسئول پساب‌‌های صنعتی کل پتروشیمی‌های فاز یک است و برای فاز 2 نیز به‌زودی تصفیه‌خانه پتروشیمی دماوند راه‌اندازی خواهد شد. وی  در مورد پساب پالایشگاه‌ها هم گفت: تصفیه‌خانه‌های تکمیلی با هزینه 90میلیون دلار به‌زودی به چرخه اضافه خواهند شد و برای پارس 2تصفیه‌خانه متمرکز احداث می‌شود.

بید خون در نقطه بحرانی
تا زمان اجرای پروژه‌ تصفیه‌خانه‌ها   همچنان هوا، آب و خاک عسلویه تخریب خواهد شد. فرهاد قلی‌نژاد مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان بوشهر با اشاره به اینکه شاخص‌های سنجش آلاینده‌ها باید مورد بازبینی قرار گیرد، درباره مشکلات زیست‌محیطی منطقه عسلویه گفت: بارها اعلام کرده‌ایم که هوای منطقه عسلویه آلوده است. اعداد و رقم‌ها موجود است. آلودگی در شهرستان به یک اندازه    نیست ، شهر «بیدخون» به‌دلیل نزدیکی به پالایشگاه‌ها و فلر‌ها بحرانی‌ترین شهر منطقه است. از میان شاخص‌های آلاینده، در مناطق شهری SO2 یا ترکیبات سولفور مقام اول را دارد. در منطقه صنعتی شاخص‌ها اعداد بیشتری را نشان می‌دهد. در اثررخداد‌های ناخواسته مثل فلرینگ‌های ناگهانی که هفته گذشته تجربه شد، میزان آلاینده‌ها  ناگهان بالا می‌رود. بیشترین سهم آلودگی هوا مربوط به پالایشگاه‌های گازی و فلرهای آنهاست. آلودگی ناشی از بوی نامطبوع از بحران‌های منطقه است به‌طوری‌که در چند روز اخیر از 3واحد به دلیل انتشار بوی نامطبوع شکایت کردیم.
وی با اشاره به اینکه مشکل دیگر عسلویه انبارهای روباز گوگرد است، گفت: با شکایت قضایی از 8شرکت به آنها برای احداث انبارهای مکانیزه راهنمایی‌های لازم ارائه شده است. در حوزه آب نیز اوضاع چنین است. متأسفانه پالایشگاه‌های گازی، یا تصفیه‌خانه‌های ناقص دارند و یا اصلا فاقد آن هستند.
وی در پاسخ به سؤالی درباره آلوده بودن خون دانش‌آموزان عسلویه به فلزات سنگین گفت که مرجع انتشار چنین گزارش‌هایی وزارت بهداشت است که هنوز هیچ آمار رسمی در این مورد ارائه نکرده است.
مهدی زیارتی در تکمیل صحبت‌های مدیرکل حفاظت محیط‌زیست بوشهر درباره وضعیت سلامت مردم در عسلویه گفت: در آخرین جلسه کمیته ملی کاهش آلایندگی عسلویه، معاون بهداشت وزارت بهداشت نیز حضور داشت. دکتر رئیسی که در گذشته رئیس دانشگاه علوم پزشکی بوشهر بود، اعلام کرد که هیچ آمار رسمی که نشان دهد وضعیت مردم عسلویه نسبت به بقیه شهرستان‌های استان بوشهر نگران‌کننده است، نداریم. آیا در مورد وجود فلزات سنگین در ادرار کودکان عسلویه کار مقایسه‌ای شده است؟ ما که نباید حرف پوپولیستی بزنیم. ما نمی‌گوییم که وضعیت هوای عسلویه گل و بلبل است، اما شاخص‌های عسلویه را با تهران مقایسه کنید.

خسارت آلایندههای صنعتی در جیب شهرداری‌ها
میراحمدی، مدیرعامل پتروشیمی زاگرس که به تازگی گواهینامه صنعت سبز را از سازمان حفاظت محیط‌زیست گرفته است، در باره آلاینده‌های عسلویه و قانون مدیرت پسماند گفت: هر صنعت آلاینده‌ای یک درصد از فروشش را که عدد بسیار بالایی است، باید برای جبران خسارت به صندوق محیط‌زیست بدهد. این رقم با سود شرکت‌ها که این روزها به‌دلیل تحریم رو به کاهش است بسیار فرق می‌کند. در نتیجه همه شرکت‌ها به‌دنبال پاک و سبز بودن براساس استاندارد‌ها می‌روند. این پول در نهایت به شهرداری‌ها داده می‌شود. در حالی که به ‌نظر می‌رسد، عوارض آلاینده‌های صنعتی و ویژه باید به شرکت‌های تصفیه و بازیافت و سازمان محیط‌زیست داده شود. البته وزارت اقتصاد و دارایی، هیچ توجهی به گواهینامه سبز نمی‌کند. تنها سه شرکت از میان ده‌ها شرکت مستقر در عسلویه این گواهی را کسب کرده‌اند و باز درخواست یک درصد از فروش را صادر کرده است. برای سبز شدن صنایع باید موانع قانونی برداشته شود.
وی در پاسخ به سؤال همشهری در مورد نحوه کاهش سهم ایران از گازهای گلخانه‌ای با ساماندهی فلرهای عسلویه گفت: این کار با احداث یک شرکت پتروشیمی دیگر انجام خواهد شد که کارش جذب CO2 و هیدروژن است. ارزش زیست‌محیطی خالص‌سازی‌ این گازها بسیار بالاست. از ترکیب آنها کود شیمیایی اوره تولید خواهد شد. هم‌اکنون این کود در شرکت‌های دیگر به‌طور مستقیم از گاز طبیعی تولید می‌شود.
براساس برنامه ششم توسعه، طرح بازیابی گازهای فلری پیش‌بینی شده است. اما به گفته مهدی زیارتی مشکل عسلویه گازهای فلری نیست. او گفت: اگر گازهای اسیدی به سمت فلر پالایشگاه‌های گاز ارسال نشود، عموما Co2 و بخار آب تولید می‌کند. هم‌اکنون باید تمرکزمان به سمت بازیافت گوگرد باشد که احداث هر واحد تکمیلی گوگرد 150میلیون دلار هزینه دارد.

استاندارد شهرهای صنعتی
تجمع آلاینده‌ها در منطقه صنعتی عسلویه، شرایط را برای سنجش آلودگی‌ در این بخش متفاوت کرده است. به گفته فرهاد قلی‌نژاد، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر، استانداردی که در بخش هوا در عسلویه استناد می‌شود، همان استانداردی است که در یک شهر پاک مورد استفاده قرار می‌گیرد. «سند ملی کاهش آلودگی عسلویه»، به‌دنبال تدوین، استانداردهای ویژه برای مناطق صنعتی است. ترکیب آلاینده‌ها با هم و تولید آلاینده‌های ثانویه مشکل شهر‌های صنعتی است و این نیاز، متفاوت از شهرهای عادی است. وی با اشاره به اینکه 80درصد پتروشیمی‌ها به سیستم آنلاین سنجش آلاینده‌ها متصل شده‌اند، در پاسخ به سؤال همشهری در مورد چرایی عدم‌اجبار پالایشگاه‌ها به اتصال به این سیستم پایش گفت: سازمان حفاظت محیط‌زیست، همه صنایع بزرگ را به پایش آلاینده‌ها مجبور کرده است. قلی‌نژاد با اشاره به اینکه برای ملحق شدن به سیستم سنجش باید طراحی شرکت‌ها تغییر کند توضیح داد: همه آلاینده‌ها در ستون‌های فلر خلاصه نمی‌شود. اصل گازهای اکسید نیتروژن (NOx) و اکسید گوگرد (SOx) است. به‌طور مثال، برخی مواقع هوای تهران را قهوه‌ای رنگ می‌بینید که به‌دلیل NOx بوده و ناشی از سوزاندن مازوت در برخی نیروگاه‌هاست.

مخالفت محیط‌زیست با فاز 3پتروشیمی
فرهاد قلی‌نژاد در پاسخ به سؤال همشهری در مورد استاندارد‌های سازمان محیط‌زیست برای سبز شدن یک صنعت گفت: حساسیت‌های اجتماعی عسلویه باعث شده است که همه صنایع در این منطقه سبز اعلام نشود. تجمع صنایع در این منطقه باعث شده که سختگیرانه عمل کنیم. مثلا اگر پروژه‌ای سیستم نشت‌یابی نداشته باشد، اصلا سبز نیست. در اجرایی سند ملی کاهش آلودگی زیست‌محیطی عسلویه بر تدوین استانداردهای ویژه مراکز صنعتی مثل عسلویه و ماهشهر تأکید شده است. وی با اشاره به اینکه مطالعات ظرفیت سنجی عسلویه باید به روز شود، گفت: باید دید عسلویه ظرفیت چند پالایشگاه دیگر را دارد. به همین دلیل با استقرار فاز 3پتروشیمی در عسلویه مخالفیم. برای جمعیت این شهر‌ها که روزبه‌روز بیشتر می‌شود باید تعیین تکلیف کرد. شهر پیشنهادی و جدید سیراف باید با مطالعه زیست‌محیطی احداث شود.

   ورود دادستان‌ها به پرونده محیط‌زیست عسلویه

سلج (Sludge) یا همان لجن‌های نفتی به‌عنوان جزو جدایی ناپذیر از عملیات تولید نفت و گاز از مهم‌ترین عوامل آلودگی‌های دریایی در مناطق صنعتی حاشیه خلیج‌فارس است. این مواد با آخرین تکنولوژی‌های روز قابلیت بازیافت و استفاده مجدد دارد. در ایران تا پیش از این عموما این مواد در دریا یا در خاک رها می‌شد. به گفته فرهاد قلی‌نژاد، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان بوشهر، جرایم سنگین و حمایت دادستان‌ها و شخص رئیس قوه قضاییه به موضوعات زیست‌محیطی باعث شده این تخلف کمتر شود. وی گفت: هم‌اکنون اگر تخلفی صورت بگیرد کاملا مخفیانه است. پسماند‌های صنعتی به‌صورت بسته‌بندی به صنایع پایین دست داده می‌شود. الان مهم‌ترین مشکلات زیست‌محیطی منطقه، انبارهای روباز گوگرد، فاضلابی که از سوی پالایشگاه‌ها به دریا ریخته می‌شود و بوی نامطبوع مخازن ذخیره محصولات پتروشیمی جهت بارگیری به کشتی‌هاست. وی در مورد منشأ بو در عسلویه گفت: واحد‌های بارگیری میعانات گازی که بدون مجوز سازمان حفاظت محیط‌زیست راه‌اندازی شده، از اصلی‌ترین عوامل ایجاد بو است. نشتی در این مراکز غیراستاندارد که سیستم کنترل بخارات ندارند و فاصله ایمن را از محل سکونت در شهر‌ها رعایت نکرده‌اند، عامل نارضایتی مردم است. البته بوی نامطبوعی که پس از باران در منطقه شنیده می‌شود، عامل متفاوتی دارد که ما در حال بررسی آن هستیم.