مجهولی به نام بوی نامطبوع پایتخت

محمود مولایی _ خبر‌نگار

 بوی نامطبوع پا‌به‌پای آلودگی هوای تهران خبرساز شده است. در ‌ماه گذشته دوبار بوی نامطبوع سطح شهر تهران را فراگرفت و در ساعاتی از روز نخست زمستان نیز این بو در برخی از مناطق پایتخت به مشام رسید. در 12دی‌ماه سال گذشته نیز بوی نامطبوعی شهر تهران را فراگرفت که از آن به‌عنوان «بوی مرموز» یاد شد و هیچ‌گاه علت روشنی برای آن پیدا نشد. 

مدیرکل محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران انتشار بو در سطح شهر را یکی از چالش‌های پایتخت معرفی می‌کند و می‌گوید: «سال گذشته مردم تهران یک نوبت در 12دی‌ماه این بوی نامطبوع را استشمام کردند، اما امسال در چند نوبت بوی نامطبوع از طریق سامانه137 گزارش شده و برخی مناطق تهران در روزهای 11، 13، 17 و 24آذر و روز اول دی‌ماه با این بو درگیر بودند.» 
در روزهای گذشته 3منشأ برای بوی نامطبوع مطرح شده بود؛ از جمله صنایع آلاینده در جنوب شهر که با سوزاندن گوگرد، اکسیدهای گوگرد وارد هوا می‌کنند، معدنی در جنوب پایتخت و فعالیت‌های کوه بی‌بی‌شهربانو در شهرری. هر 3منشا متوجه جنوب تهران است؛ یعنی جایی که این بو به‌واسطه وزش باد به دیگر نقاط شهر انتشار می‌یابد و در نهایت بوی گوگرد سبب ایجاد مشکل برای شهروندان می‌شود. شینا انصاری به شهرنوشت می‌گوید که هنوز منشأ بو مشخص نشده و البته تأکید می‌کند: «ما با مجهولی به نام بوی نامطبوع مواجه هستیم، اما پس از بررسی همه روزهایی که شاهد بوی نامطبوع بودیم، برخی عناصر مشترک را مشاهده کردیم. به‌عنوان مثال در همه روزها شاهد اینورژن(وارونگی دما) بودیم یا سرعت وزش باد بسیار کم و حداکثر 4متر بر ثانیه مطابق گزارش سازمان هواشناسی بود، جهت باد هم در همه این روزها، جنوب به شمال بود که موجب شده نظریه انتقال آلودگی‌های جنوب تهران به داخل پایتخت پررنگ شود، اما با توجه به سرعت باد این مورد دور از ذهن است.»  او با تأکید بر اینکه به هر حال کانون بوی نامطبوع در تهران وجود دارد، اضافه می‌کند: «در اطراف تهران صنایع آلاینده داریم اما ما در شهرداری از نظر قانونی تکلیفی برای ورود در این زمینه نداریم و متولی نظارت و پایش صنایع آلاینده، سازمان محیط‌زیست است. دریافتیم که در همین شرایط اینورژن، کارخانه سیمان ری چندین هفته مازوت می‌سوزانده و پالایشگاه ری از سوخت مازوت و نیروگاه بعثت در خزانه بخارایی و نیروگاه باقرشهر در ری از گازوئیل استفاده می‌کردند. در شرایط وارونگی دما، سوخت سنگین می‌تواند هم دی‌اکسیدگوگرد و هم ذرات معلق تولید کند که بسیار مضر است و باعث تشدید آلودگی هوا می‌شود.» او ادامه می‌دهد: «قابل‌قبول نیست که در شرایط هشدار هوا، زمانی که بسیاری از فعالیت‌های شهروندان تحت‌تأثیر آلودگی هوا قرار می‌گیرد، صنایع تهران از سوخت سنگین و آلوده‌کننده استفاده کنند. در نتیجه، ما با توجه به شرایط موجود، موضوع عدم‌استفاده از سوخت مازوت را قویاً پیگیری کردیم.» 
محسن بندپی، استاندار تهران نیز در این رابطه می‌گوید: «گاز 2 SO بر اثر سوخت مازوت حاصل می‌شود و در روزهایی شاهد انتشار بوی نامطبوعی در تهران بودیم که بعد از بررسی‌ها به این نتیجه رسیدیم که
2 SO موجود در هوای تهران بالاتر رفته و به همین سبب قرار شد دیگر کارخانه سیمان تهران از مازوت استفاده نکند.»

ترکیب شیمیایی گاز دی‌اکسیدگوگرد موجود در هوا
علی بیت‌اللهی، رئیس بخش زلزله شناسی مهندسی و خطر پذیری پژوهشکده ساختمان و مسکن در این‌باره می‌گوید: «انتشار بوی نامطبوع تهران، احتمالا ناشی از ترکیب شیمیایی گاز دی‌اکسیدگوگرد موجود در هوا با رطوبت موجود در سطح زمین است. به‌دلیل انتشار بوی نامطبوع در فصل‌های مختلف و در مناطق آلوده، پژوهشگران نیازمند ایستگاه‌های سنجش گاز و همچنین ایستگاه‌های برخط سنجش آب‌های زیرزمینی هستند.» 
همچنین یافته‌های مرکز تحقیقات آلودگی هوا، پژوهشکده محیط‌زیست دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز حاکی از این است که به‌احتمال زیاد علت این پدیده ترکیبات حاوی گوگرد بوده است و به واسطه افزایش ناگهانی در غلظت
2‌SO و تعداد ذرات معلق هوا شاید بتوان گفت که انتشار (عمدی/ سهوی) ترکیبات حاوی گوگرد در یک منطقه شهر تهران علت اصلی آن باشد و با توجه به اینکه براساس داده‌های کیفیت هوای شهر تهران، بیشترین میزان افزایش در غلظت 2 SO در حوالی ایستگاه شادآباد (جنوب غربی تهران) و مناطق شهری 19و 16بوده است؛ لذا احتمالاً این مناطق یا نواحی بالادست آنها در جهت وزش باد کانون این پدیده بوده‌اند.

2 SO متهم اول بوی تهران
رضا کرمی‌محمدی، رئیس سازمان مدیریت بحران شهر تهران دیروز در نشست خبری گفت: «در این‌ مورد بررسی‌های زیادی انجام شده و بیشترین حدس در مورد 2‌SO است. اما منشأ آن مشخص نشده است و به همین دلیل نیاز به خریداری دستگاه‌های حساس به بو وجود دارد. نهادهای دیگر هم، ‌چنین دستگاهی نداشتند، ما ۲دستگاه به مبلغ مجموعا حدود ۱۰۰میلیون تومان برای شناسایی بو خریداری کردیم که طی ۱۰ روز آینده به‌دست ما خواهد رسید.» 
براساس گزارش‌های ارسالی از سامانه 137، بیشترین گزارش‌های رسیده مربوط به مناطق 2، 6، 10و عمدتا مناطق مرکزی تهران بوده است. رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه و شهرسازی معتقد است که تهران نیاز فوری به نصب ایستگاه‌های سنجش گاز و آب‌های زیرزمینی دارد.

تشکیل کارگروه علمی تشخیص منبع بو در شهرداری
اکنون کارگروه علمی برای تشخیص منبع بو و بُرون‌رفت از این وضعیت در شهرداری تهران تشکیل شده است. در عین حال، کارگروهی هم با محوریت استانداری تشکیل شده و در گام نخست، براساس گزارش سامانه137 نقشه سیر زمانی و مکانی شکوائیه‌ها تهیه شده است. بر مبنای این نقشه، بیشترین مناطقی که بو در آنها منتشر می‌شد، شناسایی شده است. 
شینا انصاری، مدیرکل محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران  در این‌باره می‌گوید: «در مرحله دوم مناطق را درگیر کردیم؛ با کارشناسان گروهی را تشکیل دادیم و جلسات کارشناسی متعددی داشتیم؛ در این جلسات و براساس نظرات کارشناسان فرمی را تهیه کردیم که کارشناسان محیط‌زیست و نواحی در فرایند شناسایی مشارکت فعال داشته باشند.» انصاری عنوان می‌کند: «همچنین قرار است تجهیزات و ادوات موردنیاز برای نمونه‌برداری تهیه و در سطح مناطق توزیع شود که به محض تولید بوی نامطبوع، نمونه‌گیری صورت بگیرد و سپس برای تعیین پارامترهای مواد بو به آزمایشگاه انتقال یابد. پژوهشکده محیط‌زیست دانشگاه علوم‌پزشکی تهران نیز در تحقیقی که سال گذشته و امسال انجام داده، اشاره کرده که در روزهای گسترش بوی نامطبوع، در ایستگاه‌های پایش شاهد افزایش غلظت دی‌اکسیدگوگرد بوده‌ایم. اینها مواردی است که باید ارتباط‌شان با بوی نامطبوع مشخص شود.» 

  شینا انصاری: سال گذشته مردم تهران یک نوبت در 12دی‌ماه این بوی نامطبوع را استشمام کردند، اما امسال در چند نوبت بوی نامطبوع از طریق سامانه137 گزارش شده و برخی مناطق تهران در روزهای 11، 13، 17 و 24آذر و روز اول دی‌ماه با این بو درگیر بودند
 
رضا کرمی‌محمدی: ۲دستگاه به مبلغ مجموعا حدود ۱۰۰میلیون تومان برای شناسایی بو خریداری کردیم که طی ۱۰ روز آینده به‌دست ما خواهد رسید