جراحی‌هایی که «خون» هدر می‌دهند

چند هفته‌ای است که سازمان انتقال خون نسبت به وضعیت بانک خون هشدار داده و از مردم خواسته است خون بدهند. این مشکل هر سال با رسیدن فصل سرما حاد می‌شود، اما امسال وضعیت نگران‌کننده‌تر از همیشه است. دلایل مختلفی برای این مشکل مطرح می‌شود. بعضی‌ها می‌گویند مردم در فصل سرما کمتر تمایل به خون دادن دارند و به همین دلیل است که ذخیره بانک خون پایین می‌آید و بعضی‌ها هم این مشکل را زیرساختی دانسته و مراجعه مردم را کمتر در این موضوع دخیل می‌دانند. چند روزی است که در سازمان انتقال خون یک مقصر جدید برای کمبود خون معرفی شده. بعضی‌ها در این سازمان مدعی‌اند زنانی که به‌دنبال زیبایی هستند، در پایین آوردن ذخیره خون نقش دارند.

یکی از کارمندان سازمان انتقال خون که نمی‌خواهد نامی از او برده شود، به همشهری می‌گوید: «زنان با جراحی‌های زیبایی که انجام می‌دهند هم به‌خودشان آسیب می‌زنند و هم ذخایر خون را هدر می‌دهند.» این کارمند مدعی است که بخش قابل‌توجهی از کیسه‌های خون در کلینیک‌هایی مصرف می‌شود که جراحی‌های محدود انجام می‌دهند: «در تهران بیشتر جراحی‌های زیبایی در کلینیک‌های جراحی محدود انجام می‌شود. بیشتر مشتریان این کلینیک‌ها هم زنان هستند. اما در شهرستان‌ها همه جراحی‌ها حتی جراحی‌های زیبایی در بیمارستان‌ها انجام می‌شود. سازمان انتقال خون به بیمارستان‌ها هشدار داده است که جراحی‌های غیرضروری را از دستور کارشان خارج کنند اما نمی‌تواند روی کار کلینیک‌ها کنترلی داشته باشد.» 
کلینیک‌ها جراحی‌های محدودی مثل جراحی بینی، لیپوساکشن، افتادگی پلک و... را انجام می‌دهند. اما آیا جراحی‌های زیبایی به خون نیاز دارند؟ تنها جراحی‌ای که گفته می‌شود ممکن است بیمار را دچار مشکل کند، جراحی ابدومینوپلاستی است. به گفته یک کارمند سازمان انتقال خون، در بیشتر کلینیک‌هایی که جراحی‌هایی زیبایی انجام می‌شود، خون زیادی مصرف می‌شود: «90درصد جراحی‌هایی که در این کلینیک‌ها انجام می‌شود، زیبایی است. بعضی از این کلینیک‌ها هم نسبت به بقیه، مشتریان بیشتری دارند. طبق آماری که ما داریم 3 کلینیک در شمال شهر (کلینیک... در ولنجک، کلینیک... نرسیده به تجریش و کلینیک.... در پاسداران) بیشتر از بقیه کلینیک‌ها خون دریافت کرده‌اند.» او به مردم و به‌خصوص به زنان، هشدار می‌دهد: «این جراحی‌ها خطرات زیادی دارند. باید یکی باشد که زنان را توجیه کند. خیلی از کسانی که ابدومینوپلاستی می‌کنند به‌خاطر آمبولی فوت می‌کنند. خود دریافت خون هم مشکلاتی را برای بیمار ایجاد می‌کند و از همه مهم‌تر اینکه با این جراحی‌های غیرضروری ذخایر خون هدر می‌رود.»
شاید برای کسانی که به سازمان انتقال خون مراجعه می‌کنند و خون می‌دهند، قابل‌قبول نباشد که در این برهه حساس، خون آنها جایی مصرف شود که ضرورت چندانی ندارد. شاید به‌خاطر همین است که سازمان خون تمایل ندارد این موضوع خبری شود. کارمند این سازمان می‌گوید: «ما نمی‌خواستیم وارد این موضوع شویم.» 

اما کسانی هم هستند که ادعاهای این کارمند را رد کنند. یکی از پزشکانی که فوق‌ تخصص جراحی پلاستیک، زیبایی و ترمیمی است، به همشهری می‌گوید که جراحی‌های زیبایی نیاز چندانی به خون ندارند. این جراح هم که نمی‌خواهد نامی از او برده شود، درباره این نوع جراحی‌ها توضیح‌ می‌دهد: «جراحی‌هایی که در صورت انجام می‌شود اصلا نیازی به خون ندارد. بعضی از جراحی‌های زیبایی شکم هستند که سنگین محسوب می‌شوند و در بعضی از مواقع به خون نیاز پیدا می‌کنند. جراح با آزمایش‌هایی که قبل از جراحی از بیمار می‌گیرد، تشخیص می‌دهد که او حین جراحی به خون نیاز پیدا می‌کند یا نه؟ قبل از جراحی هم با بانک خون هماهنگ می‌شود. اگر بانک، خون داشته باشد و بتواند خون در اختیار مرکز جراحی قرار بدهد و خون رزرو کند، جراحی انجام می‌شود. در غیر این ‌صورت به بیمار اعلام می‌کند که امکان جراحی نیست.» این پزشک مصرف بیش از حد خون در جراحی‌های زیبایی را توجیه سازمان انتقال خون برای پایین آمدن ذخیره خون می‌داند: «بیشتر خون‌هایی که در بانک خون ذخیره می‌شود، در بیمارستان‌های دولتی و برای بیماران ترومایی، آنهایی که تصادف کرده‌اند، مصرف می‌شود. درصد کمی از جراحی‌های زیبایی هستند که به خون نیاز پیدا می‌کنند.» 

برخلاف ادعای کارمند سازمان انتقال خون، این جراح معتقد است، برای ابدومینوپلاستی نیاز چندانی به خون نیست: «در همه جراحی‌هایی هم که مربوط به شکم می‌شود، لزومی ندارد که بیمار خون بگیرد. بعضی از افراد هستند که هموگلوبین پایینی دارند و این احتمال هست که حین جراحی هم به خون نیاز پیدا کنند. در این شرایط که ذخایر بانک خون به مرز هشدار رسیده، طبیعی است که آنها با هر درخواستی برای دادن خون موافقت نکنند. کلینیک یا بیمارستانی که خون می‌خواهد، درخواست خون می‌کند اگر بانک خون به‌خاطر مشکلات ذخایری حاضر نشود خونی را رزرو کند، جراح 2 کار می‌تواند انجام بدهد. جراح عاقل و هوشیار، بیمار را پذیرش نمی‌کند اما شاید جراحی هم ریسک را قبول کند و بگوید اگر مشکلی هم پیش بیاید حین جراحی درخواست خون می‌دهد. من با مورد دوم موافق نیستم اما بعضی‌ها این کار را انجام می‌دهند.»  این جراح شرایط دادن خون به کلینیک‌هایی را که جراحی‌های محدود انجام می‌دهند، توضیح می‌دهد: «این کلینیک‌ها تحت نظر بیمارستانی قرار می‌گیرند و خونشان را از همین بیمارستان‌ها تامین می‌کنند. خون‌هایی را که نیاز دارند، از طریق بیمارستان در بانک خون ثبت می‌کنند و بانک خون می‌داند که چه خونی، در چه مرکزی و به چه مصرفی می‌رسد. اگر بانک ببیند که یک کلینیک یا یک بیمارستان بیش از حد مجاز خون مصرف می‌کند، از بانک خون هشدار می‌گیرد. در کلینیک این هشدار به مسئول فنی داده می‌شود و او هم از جراحان می‌خواهد که حواسشان به مصرف خون باشد.» 

همه جراحی‌ها که خون نمی‌خواهند 
اعظم کیا، سرپرستار یکی از کلینیک‌هایی است که جراحی محدود انجام می‌دهد. بیماران این کلینیک بیشتر زنان و کسانی هستند که دنبال زیباتر شدن هستند. کیا توضیح می‌دهد که چه بیمارانی در این کلینیک به خون احتیاج پیدا می‌کنند. با اینکه گفته می‌شود با کمبود شدید خون، جراحی‌ها در این مراکز به مشکل بر خورده‌اند اما کیا می‌گوید: «در عمل‌های جراحی که محدود هستند طبق قانون نباید به بیمار خون بزنیم. این مراکز نباید جراحی‌های سنگین انجام بدهند و به‌خاطر همین ما خیلی به خون نیاز نداریم و این‌ روزها که کمبود خون هست، فعالیت‌های مرکز ما چندان تحت‌الشعاع قرار نگرفته‌است؛ مگر اینکه مریضی مشکلی داشته باشد و با کمبود خون مواجه شود. در این موارد هم درخواست خون کرده‌ایم و بیمارستان هم آن را داده است.» این کلینیک که گفته می‌شود یکی از 3 کلینیک پرمصرف خون است، از بیمارستان امام حسین‌(ع) خون می‌‌‌گیرد.
به گفته کیا، عمل بیمارانی که نیاز به جراحی‌های سنگین دارند، مثل ابدومینوپلاستی، در بیمارستان‌های خصوصی انجام می‌شود: «جراحان ما 2 جا جراحی‌ می‌کنند؛ هم در بیمارستان‌های خصوصی سهام دارند و هم در این مراکز. بیمارانی که جراحی‌های سنگین دارند مثل ابدو که ممکن است به آی‌سی‌یو یا خون نیاز پیدا کنند، حتما در بیمارستان بستری و همانجا جراحی می‌شوند اما عمل بیمارانی که جراحی‌های کوچک دارند، مثل جراحی بینی‌، مینی ابدو یا ... در کلینیک انجام می‌شود. در ابدومینوپلاستی هم 10درصد ممکن است یک بیمار به خون نیاز پیدا کند. اینطور نیست که هر بیماری جراحی شود، حتما به‌خون احتیاج پیدا کند.»