چند نوع یارانه در ایران، بین چه طبقاتی توزیع می‌شود؟
تیرهای مشقی
گزارش میدانی از مقابل سازمان هدفمندی یارانه‌ها
مائده امینی_روزنامه‌نگار
جمعیت به بیرون سرریز شده؛ تعدادشان لحظه‌به‌لحظه بیشتر می‌شود. تا می‌فهمند مسئولی با کت و شلوار مرتب از سازمان بیرون آمده، دورش حلقه می‌زنند. هزار‌و‌یک دغدغه دارند و هرکدام کارشان به نوعی گیر است. 4مأمور نیروی انتظامی میان جمعیت ایستاده و گاهی که احساس میکنند سر و صدا بالا می‌گیرد، تلاش میکنند فضا را به هر شکلی آرام کنند. بیشتر رهگذران نگاهی به لملمه آدم‌ها می‌اندازند، مکثی میکنند و از بنرهای روی دیوار سازمان هدفمندی یارانه‌ها، عکس می‌گیرند.
کنار مردی ایستاده‌ام که از گیلان آمده. می‌گوید مدت‌هاست در انتظار باز شدن سایت است تا برای دریافت یارانه پدرش ثبت‌نام کند. یارانه پدرش با 2میلیون و 200هزار تومان حقوق ماهانه کم شده است: «2روز است که می‌روم و می‌آیم تا ثابت کنم پدر من نیازمند است. خودش پای آمدن ندارد. یک‌بار می‌گویند خودش بیاید. یک‌بار می‌گویند سایت بسته شده باید دوباره ثبت‌نام کنی. اصلا بر چه اساسی یارانه پدر پیر مرا قطع کرده‌اند؟»
4-3شناسنامه و چند تکه کاغذ را در یک پلاستیک فریزر کرده و انگار دل توی دلش نیست. زنی با چهره آفتاب سوخته که صبح زود از بابل آمده و می‌گوید: خرجم را با سبزی‌فروختن درمی‌آورم. یارانه دخترم را که کلاس دوم ابتدایی است قطع کرده‌اند. این دومین بار است که می‌آیم اینجا می‌گویند سایت بسته است.
زن دیگری زیر بیلبوردها ایستاده، خودکاری دست گرفته و خلاصه آنچه روی دیوار می‌بیند، تندتند می‌نویسد. تا می‌فهمد خبرنگارم می‌گوید: این سبد معیشتی راست است؟ اگر راست است پس چرا برای ما نریخته‌اند؟ من سرپرست خانوارم. از من محتاج‌تر هم مگر هست با 4بچه و این خرج گران؟
خانم جوانی که خودسرپرست است حرف او را قطع می‌کند و با حرارت می‌گوید: «کاش قبل از اینکه بنزین را گران کنند و در نهایت پولش را هم برای ما نریزند از مردم نظرشان را هم بپرسند که شما راضی هستید ما آن را گران کنیم و پولش را به‌خودتان برگردانیم؟ من کارمندو مستأجرم، تنها هم زندگی می‌کنم. حالا عدل همین‌ماه یارانه من هم که تا امروز می‌گرفتم، قطع شده. نه بسته حمایتی را گرفته‌ام نه معلوم است یارانه‌ام چه شده است. چرا باید مرخصی بگیرم، بیایم اینجا دنبال ماهی 45هزار تومان؟شأن انسانی ما این است؟ حق ما این است؟ »
«خسته شده‌ایم. پسر من با کارت بهزیستی و معلولیت، بعد از ازدواج، اول یارانه‌اش قطع شد. آن موقع خرج اینقدر گران نبود. حالا دوباره ازدواج کرده؛ بیکار و خانه‌نشین است و فقط گه‌گداری می‌رود قهوه‌خانه برادرانش و آنجا کمی کار می‌کند. صرع دارد، نمی‌تواند بیشتر از این کار کند.» اینهارا پیرزنی می‌گوید که از شهریار آمده. او ادامه می‌دهد: «خود من هم قبلا وضعم بهتر بود. خانه‌های مردم را تمیز می‌کردم و پول بخور و نمیری دستم را می‌گرفت، الان دیگر کسی کارگر برای خانه نمی‌خواهد. هرکس دنبال درآوردن خرج خودش است. الان به من پیرزن گفته‌اند برو از نماینده مجلس نامه بگیر تا یارانه پسرت را دوباره وصل کنیم. شما میدانی من باید کجا بروم؟»
جمعیت را رد می‌کنم و وارد سازمان می‌شوم. نوبت می‌گیرم؛ 104نفر در صف انتظار! چند باجه کارشناس مشاور نشسته‌اند تا پاسخ مردمی را بدهند که این روزها نگرانی تازه‌ای به نگرانی‌هاشان اضافه شده؛ «چرا سبد معیشتی را برای ما نریخته‌اند؟ نکند به ما تعلق نگیرد... .»
سالانه میلیاردها تومان به‌حساب دهک‌های کم‌درآمد جامعه واریز می‌شود اما نیازمندان همچنان با دشواری زندگی میکنند. مرکز پژوهش‌های مجلس در یکی از گزارش‌های خود اعلام کرده: «درحالی‌که در سال ۱۳۹۶، در حدود ۱۶درصد از جمعیت کشور زیر خط فقر مطلق قرار داشته‌اند، تا پایان سال ۱۳۹۷ بین ۲۳ الی ۴۰درصد (با سناریوهای مختلف برای وضعیت درآمدی خانوار در سال ۱۳۹۷) زیر خط فقر قرار گرفته‌اند»؛ اما سؤالی که در این میان مطرح می‌شود این است که دهک‌های کم‌درآمد جامعه سالانه چقدر از نهادهای مهم حاکمیتی دریافت میکنند؟
1.کمیته امداد؛ ابهام در اعداد
کمیته امداد به‌عنوان یکی از نهادهای مهم حمایتی کشور، هم از دولت بودجه دریافت می‌کند، هم بخشی از اعتبارات خود را از راه کمک‌های مردمی به‌دست می‌آورد و هم متولی توزیع یارانه‌های دهک‌های کم‌درآمد جامعه (که حدود 3برابر یارانه دیگر دهک‌هاست) شده است. نبود شفافیت در آمار و ارقام این نهاد حمایتی موجب شد که با وجود پیگیری‌های همشهری از اداره کل روابط عمومی، به عدد واحدی که نشان‌دهنده میزان دقیق پرداختی‌های کمیته امداد به خانوارها باشد، نرسیم. این نهاد به اعلام میزان استاندارد پرداختی به خانوارها بر اساس بُعد آنها در قالب جدولی بسنده کرده است! آنچه می‌دانیم این است که به این نهاد در سال گذشته، 7هزار میلیارد تومان بودجه از سوی دولت اختصاص پیدا کرده است و مجموع پرداخت مستمری اول این نهاد به مشمولان خود (فارغ از مجموع پرداختی که از محل مصارف هدفمندی یارانه‌ها پرداخت می‌شود) مشخص نیست.
با توجه به عدم‌تمایل کمیته برای شفاف‌سازی و آماردهی، اگر بخواهیم میزان پرداخت مستمری ناشی از آزادسازی یارانه‌ها که به دهک‌های کم‌درآمد جامعه توسط کمیته امداد پرداخت می‌شود را تخمین بزنیم؛ می‌توانیم به رمز گشایی از اظهارات مسئولان کمیته بپردازیم. سیدمرتضی بختیاری، رئیس کمیته امداد امام خمینی(ره) در دیداری که با نماینده ولی‌فقیه استان کرمانشاه در مهر‌ماه سال‌جاری داشته، گفته است که تعداد خانواده‌های زیرپوشش کمیته‌امداد بیش از ۲ میلیون خانواده هستند که تعداد آنها حدود 4میلیون نفر می‌شود. بررسی‌های همشهری نشان می‌دهد بیشترین مبلغ دریافتی حدود 120هزار تومان به ازای هر فرد و کمترین مبلغ دریافتی حدود 80هزار تومان است؛ لذا می‌توان میانگین دریافتی افراد تحت پوشش کمیته از محل هدفمندسازی یارانه‌ها را 100هزار‌تومان درنظر گرفت. اگر هر فرد ماهانه به‌طور میانگین و تقریبی 100هزار تومان دریافت کند، این 4میلیون نفر در ماه 400میلیارد تومان و در سال 4هزار و 800میلیارد تومان (صرفا از محل یارانه‌ها) دریافت میکنند.
2.سهم بهزیستی؛ بیش از 2هزار و 400میلیارد تومان در سال
کارنامه بهزیستی در ارائه آمار روشن‌تر است. تابستان سال‌جاری وحید قبادی‌دانا، رئیس سازمان بهزیستی کشور در یک برنامه زنده تلویزیونی گفت: ماهانه ۲۰۰میلیارد تومان به یک‌میلیون و ۸۰ هزار خانوار مستمری‌بگیر تحت پوشش این سازمان پرداخت می‌شود. براساس ادعای او، می‌توان به این نتیجه رسید که احتمالا تا پایان سال98، 2هزار‌میلیارد و 400میلیارد تومان به خانوارهای تحت پوشش این نهاد پرداخت خواهد شد.
همچنین اعتبارات بهزیستی برای پرداخت مستمری از هزار و 700میلیارد تومان در سال گذشته به 2هزار و 760میلیارد تومان در سال‌جاری افزایش یافته است.
3.سبد معیشتی؛ 31هزار میلیارد تومان
یارانه‌ای که به واسطه گران شدن بنزین به جمع یارانه‌های قبلی دهک‌های کم‌درآمد جامعه اضافه شده، یارانه تازه‌ای است. اگر ادعاهای مسئولان را مبانی محاسبات خود قرار دهیم و صحت آن را بپذیریم قرار است بعد از یک‌سال 31هزار میلیارد تومان درآمد ناشی از گران‌شدن پر‌سر‌و‌صدای بنزین، به‌حساب سرپرست خانوارها واریز شود.
38هزار میلیارد پول بی‌برکت
4هزار و 800میلیارد تومان کمیته امداد را که با 2هزار و 400میلیارد تومان بهزیستی و 31هزار میلیارد‌تومان سبد معیشتی که جمع بزنیم، در یک محاسبه تخمینی می‌توانیم بگوییم سالانه حداقل 38هزار و 200میلیارد تومان روی کاغذ بین افراد جامعه توزیع می‌شود اما فقر طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس گسترش یافته است. اگر این حدود 40هزار میلیارد بین نیازمندان واقعی و با سازوکار شناسایی درست، توزیع می‌شد، شاید فرورفتن دهک‌های مختلف جامعه زیر خط فقر و مواجهه دهک‌های اول با فقر مطلق اتفاق نمی‌افتاد؟ هزاران میلیاردی که از جیب دولت می‌رود و برای مستمندان واقعی هم برکتی ندارد.
در همینه زمینه :