درخواست از 11 استان برای مهار هیولای فرونشست

الهام مصدقی راد _ خبرنگار

وضعیت فرونشست در بعضی دشت‌های کشور بحرانی است و اگر میزان برداشت آب از آبخوان‌ها به همین منوال پیش رود فرونشست‌های رخ‌ داده در نزدیکی و حتی داخل شهرها، می‌تواند به یک بحران منجر شود. برخی نقاط در دشت‌های کشور به‌دلیل فرونشست، امکان کشاورزی ندارند. هرچند برخی کشاورزان شکاف‌های ایجاد شده در دل زمین را با خاک دستی پر می‌کنند، اما زحمت‌شان تنها یک نتیجه موقت دارد. گاهی چند متر آن‌طرف‌تر از شکاف‌های ایجاد شده، چاه‌های متعددی دیده می‌شود که کشاورزان طی سال‌ها آن را برای آبیاری حفر کرده‌اند و همین اقدام در کل کشور به پایین رفتن سطح زمین و فرونشست منجر شده است. نزدیک شدن فرونشست‌ها به جاده‌ها، خطوط ارتباطی، تاسیسات زیربنایی و همچنین سکونتگاه‌ها، نگرانی بسیاری ایجاد کرده است. اما هشدارهایی که طی چند‌ماه اخیر توسط سازمان نقشه‌برداری و رسانه‌ها درخصوص تهدیدات فرونشست اعلام شد، چند روز قبل به ارسال نامه رئیس سازمان مدیریت بحران به 11استان کشور که بیشترین نرخ فرونشست را دارند منجر شده است.

حدود 10روز قبل، مصطفی محمدنجار، ‌رئیس سازمان مدیریت بحران کشور با ارسال نامه‌ای به 11استاندار کشور، از آنها خواست اطلاعات و اطلس‌های فرونشست استان‌هایشان را از سازمان نقشه‌برداری کشور دریافت کنند و برای جلوگیری از مخاطرات فرونشست، تدابیری برای مدیریت منابع آب بیاندیشند و همچنین از استقرار و ساخت‌وساز دستگاه‌ها و مراکز مهم در این نقاط جلوگیری کنند. فارس، خراسان رضوی، اصفهان، کرمان، همدان، مرکزی، سمنان، کردستان، تهران، البرز و قزوین استان‌هایی هستند که به واسطه نرخ بالای فرونشست، ‌این نامه را دریافت کرده‌اند.

براساس اطلاعات استخراج شده از بررسی تصاویر ماهواره‌ای که سازمان نقشه‌برداری کشور طی چند سال آنها را تهیه کرده و در اختیار همشهری قرار داده، برخی استان‌های کشور دارای نرخ بالای فرونشست زمین هستند. در بسیاری از این استان‌ها محصولاتی که طی سال‌ها مورد کشت قالب قرار گرفته، ‌محصولات آب‌بر بودند که سفره‌های آب زیرزمینی را خالی کردند. کرمان یکی از این استان‌هاست که اندازه‌گیری فرونشست در دشت‌های مختلف آن حتی تا نزدیک به 40سانتی‌متر در سال هم می‌رسد؛ استانی که نخستین نشانه‌های فرونشست را در خود و به‌ویژه در محدوده رفسنجان نشان داد و به گفته کارشناسان، کشت محصول بسیار آب‌بر پسته از دلایل اصلی آن است. اطلسی که به نام رفسنجان نامگذاری شده، حداکثر نرخ فرونشست را در این منطقه 31.1سانتی‌متر در سال اعلام کرده و اطلس بهرمان نیز نرخ 38.9سانتی‌متر در سال را به‌خود اختصاص داده است. استان‌های خراسان رضوی، تهران، همدان، قم و... نیز دارای نرخ‌های بالای فرونشست هستند. رضا شهبازی، مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین‌شناسی، زیست‌محیطی و مهندسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور به همشهری می‌گوید: «عمده دشت‌های کشور دارای نرخ‌های فرونشست 15سانتی‌متر درسال هستند که این میزان رقم قابل توجهی بوده و نشان‌دهنده وضعیت بحرانی دشت‌های کشور است.» 

تهدید فرونشست برای مراکز مهم ارتباطی
نامه ارسال شده توسط رئیس سازمان مدیریت بحران کشور به استانداران 11استان کشور، اقدام ارزشمندی است که می‌تواند توجه مدیران اجرایی را به تهدید جدی بحران فرونشست در کشور جلب کند. مسعود شفیعی رئیس سازمان نقشه‌برداری کشور با بیان اینکه نامه محمدنجار به استانداران کشور در حوزه فرونشست، تاکنون بی‌سابقه بوده و جای خوشحالی است که مسئله فرونشست و صحت اطلاعات استخراج شده سازمان نقشه‌برداری مورد توجه قرار گرفته است، به همشهری گفت: «در بررسی وضعیت فرونشست‌ها به جز نمایه‌های تصویری، گزارش‌های تفصیلی نیز از تهدید راه‌های ارتباطی اصلی، خطوط راه‌آهن، فرودگاه‌ها، شهرک‌های صنعتی و کارخانجاتی که در نزدیکی فرونشست قرار دارند بیان می‌شوند.» 
به گفته شفیعی تاکنون فرودگاه‌هایی ازجمله فرودگاه امام‌خمینی(ره) تهران و فرودگاه شهید بهشتی اصفهان و یا خطوط راه‌آهن واقع شده در ورامین ازجمله مناطقی هستند که در معرض فرونشست قرار گرفته‌اند. در بازدید میدانی از فرونشست‌های دشت شهریار در استان تهران که چندی قبل با حضور نمایندگان مجلس برگزار شد، فرونشست‌های ایجاد شده در این منطقه به جز تهدید جاده مواصلاتی، تهدید بزرگ‌تری را نیز ایجاد کرده بود و آن نزدیکی به مجتمع‌های ساخته شده مسکن مهر بود و در واقع سکونتگاه جمعیتی را تهدید می‌کرد. محیط‌زیست پیشوا نیز یکماه قبل اعلام کرد: فرونشست‌های این منطقه در حال نزدیک شدن به خطوط برق فشار قوی است. 

   تشدید بحران فرونشست با درخواست‌های منطقه‌ای نمایندگان

به جز ورود سازمان مدیریت بحران به مسئله فرونشست، لازم است نمایندگان مجلس نیز این مسئله را مورد توجه جدی قرار دهند تا هم استعلام‌های لازم توسط دستگاه‌ها و وزارتخانه‌ها از سازمان نقشه‌برداری انجام شود و هم برداشت بی‌رویه از آبخوان‌های کشور که دلیل اصلی فرونشست‌ها است، تحت کنترل قرار گیرد. مسعودشفیعی، رئیس سازمان نقشه‌برداری کشور در این خصوص معتقد است:‌ «به دفعات با برنامه‌های توسعه‌ای در نقاط مختلف کشور مواجه می‌شویم که فعالیت‌هایی فراتر از ظرفیت اکولوژیک منطقه تعریف می‌‌کنند. این موضوع موجب تشدید بحران می‌شود. اگر نمایندگان مجلس بتوانند این برنامه‌ها را با ظرفیت‌های اکولوژیک مناطق متناسب کنند، دیگر از جانب آنها درخواست مجوز بهره‌برداری آب در منطقه‌ای که دچار فرونشست شده و تراز آب زیرزمینی‌اش منفی شده است، نخواهیم داشت. به گفته شفیعی، اگر نمایندگان مجلس آگاهی بیشتری داشته باشند و در قانونگذاری و درخواست‌هایی که از مسئولان اجرایی دارند این مسئله را مورد توجه قرار دهند می‌توانند نقش جدی در کاهش فرونشست‌ها و مخاطرات آن داشته باشند.