راوی جزئیات تاریخ

اصغر ضرابی ـ منتقد و روزنامه‌نگار پیشکسوت

مرحوم جعفر شهری‌باف (1293-6آذر 1378) یا چنان که مشهور است جعفر شهری، تهران پژوه و نویسنده بود. 
پیش از وی، اعتمادالسلطنه در زمان قاجار، در خلال نوشته‌هایش به تهران و تاریخ آن نیز پرداخته بود. همچنین همزمان با شهری زنده‌یاد مرتضی احمدی نیز در این زمینه تلاش‌های باارزشی داشت. پس از زنده‌یاد شهری نیز کسانی هستند که همچنان در این زمینه فعالند اما کار ارزنده شهری تفاوت‌هایی با همه آنها دارد. مطالبی که جعفر شهری در این‌باره دارد مانند اعتمادالسلطنه تهران زمان سلطنت سلاطین را معرفی نمی‌کند. در یادداشت‌ها و نوشته‌های شهری مردم و آداب و رسومشان جای ویژه دارند و تحت‌الشعاع حکام و دیگران نیستند.
همچنین تفاوت‌ شهری با مرحوم مرتضی احمدی این بود که شادروان احمدی بر جنبه‌های هنری به‌ویژه موسیقایی در فرهنگ تهران قدیم علاقه و تمرکز بیشتری داشت.
پس از شهری نیز کسانی که درباره تهران و فرهنگش کار کردند چون این فعالیت‌ها همزمان با انتشار روزنامه پرتیراژ همشهری بود که بخشی از مطالبش درباره شهر و محله‌ها بود، کارهایشان جنبه مطبوعاتی داشت.
شهری اما در این زمینه آثاری یگانه داشت و توانست فرهنگ تهران قدیم را با انعکاس اختصاصات و رفتارهای فرهنگ مردمش ثبت کند و برای ماندگاری آن بسیار کوشید. شهری، انسانی سلیم‌النفس بود و قلمی پاکیزه داشت و به رسالت قلم یعنی آگاهی‌بخشی معتقد بود و همواره خود را به این اصل ملزم می‌دانست.
در زمینه تحقیق و پژوهش، به‌راستی پایمردی و خستگی‌ناپذیری او مثال‌زدنی بود. آثاری که از او به جا مانده نشانگر زحمات و مرارت‌های فراوانی است که متحمل شده است. 
خواننده آثار شهری به دلیل نظمی که او در کارش داشت هیچ‌گاه با پراکندگی و آشفتگی مواجه نمی‌شود.
بی‌گمان مطالب  جعفر شهری‌باف در ماندگاری واژه‌ها و اصطلاحات خاص اهالی تهران تاثیری شگفت و نقشی بی‌بدیل داشت.
آمار بالای خوانندگان کتاب‌های شهری به وضوح نشانگر موفقیت او در کاری که می‌کرده، است.
با این حال ای کاش شهری به دنبال داستان نمی‌رفت؛ گرچه داستان‌های او حاوی اطلاعات قیمتی و ارزشمندی است و قلم و پرداخت شهری بیشتر تاریخی است تا ادبی و از این رو کتاب‌های تاریخی او ارزش بیشتری دارد؛ هر چند ارزش داستان‌های او نیز به وجهه تاریخی آنهاست.
انگیزه نویسندگان داستان این گونه ادبی بیشتر از آنجا نشأت می‌گیرد که آنها استعداد و توانایی خود را می‌سنجند و پی می‌برند با توصیف، روایت، گره‌افکنی و پرداخت بهتر می‌توانند منظور و خواسته خود را مطرح کنند؛ از این رو کسی که به‌راحتی می‌تواند با رعایت سیر زمانی حوادث آنها را تبدیل به تاریخی مستدل و مستند کند، چه بهتر از همین ظرفیت فکری برای آفرینش آنچه در آن استاد است، بهره بگیرد.